برندهای مناسبتی نداریم/ تلویزیون در محرم تعطیل است

به گزارش خبرنگار شبستان، نشست تخصصی" ارتباطات آیینی و بازنمایی رسانه ای" با عنوان "مردم نگاری تلویزیون ایران در محرم و شعبان" عصر دیروز 25 آبان با حضور حجت الاسلام علی جعفری، پژوهشگر حوزه دین و رسانه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

حجت الاسلام علی جعفری، تقویم را یکی از مولفه های مهم فرهنگی کشور دانست و گفت: تقویم سوزن بان فرهنگی کشور ماست. تلاقی تقویم شمسی و قمری در یک فرهنگ پدیده جالبی است. سازگاری دو تقویم متضاد در پهنه فرهنگی ایران بی نظیر است.

حجت الاسلام جعفری با بیان اینکه تقویم در فرهنگ ملی ما مهم است، عنوان کرد: با پیروزی جمهوری اسلامی ایران یک تقویم انقلابی ایجاد شد. تقویم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در واگرایی محرم و اوقات شرعی بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تقویم مورد توجه قرار گرفت.

این پژوهشگر حوزه دین و رسانه معتقد است برنامه های مناسبی وجه تمایز تلویزیون بعد و قبل از انقلاب اسلامی است و نحوه مواجهه تلویزیون با محرم و همچنین نیمه شعبان به مثابه یکی از ارکان تقویم شیعی است.

وی با بیان اینکه ساختار کنداکتور شبکه یک سیما سه لایه دارد، اظهار داشت: برنامه های اصلی و روتین که اکثرا زنده هستند، برنامه های تلویزیونی درجه 2 و لایه سوم هم شامل برنامه های حاشیه ای می شود.

حجت الاسلام جعفری بکا حداقلی در قبال تباکی حداکثری، حماسه زدایی از عزاداری، انفکاک رمزگان های شور و شعور، آغاز باشکوه و پایان برهوت، عزاداری تنها در بوشهر و عزاداری جمعی در میدان، پرداخت به عزاداری بیش از پرداخت به عزا، بازنمایی تاریخ مند و نقطه جوشی از رسانه های سنتی، آیینی سازی از استودیوداری مجری ها به مثابه مناسک عاشورایی در زمینه مناسک خیابانی را مولفه های حزن محرمانه تلویزیون ایران برشمرد.

وی با اشاره به تفاوت ایام فاطمیه و عاشورا تصریح کرد: عاشورا حماسی است اما فاطمیه در خود فرورفتگی هاست به همین منظور مقام معظم رهبری تاکید دارند فاطمیه به خیابان ها کشیده نشود تا حد و مرز عاشورا و فاطمیه حفظ شود.

این پژوهشگر حوزه دین و رسانه خاطرنشان کرد: جامعه شناسی ما، آسیب شناسی شده است، سریال معمای شاه، شاه را از زبان فوزیه آسیب شناسی می کند. اگر می خواهید شاه را نقد کنید از زبان امام یا یک روشنفکر یا فرد موثر نقد کنید در سریال کلاه پهلوی هم همینطور بود، فرهنگ ما را یک مستشرق نقد می کرد.

حجت الاسلام جعفری با بیان اینکه اغلب برنامه های مهم تلویزیون تاریخ مند است، عنوان کرد: حتی برنامه سخنرانی آقای قرائتی هم همینطور است، متاسفانه تلویزیون نمی تواند با ایشان هماهنگ کند که در ایام محرم برنامه زنده از ایشان پخش شود، اکثر برنامه های سخنرانی در محرم برای سال قبل است.

وی با اشاره به برنامه" با کاروان" بیان کرد: در این برنامه مجری و میهمان گفتگویی می کنند و بعد سری به یکی از عزاداری ها می زنند و برمی گردند و این شده یک مناسک که ریشه در فرهنگ ما ندارد.

این پژوهشگر رویه های غلیظ سلبریتیک، طرب مداری، شادی محزون، حماسه شادی و نوروزگرایی آیینی را از مولفه های فرح نیمه شعبان تلویزیون ایران برشمرد.

حجت الاسلام جعفری با بیان اینکه در برنامه های حزن تلویزیونی رویه غلیظ سلبریتیک را نداریم، تصریح کرد: در برنامه های حزن تلویزیونی میهمان ها عادی هستند اما در برنامه های فرح نیمه شعبان حتما باید میهمان ها سلبریتیک باشند، حتما باید میهمان ها بنیامین یا فرزاد فرزین باشند که برای اولین بار به تلویزیون آمده اند و کلا برنامه از  فضای عید خارج می شود و به معرفی فرزاد فرزین اختصاص می یابد.

وی در مورد شادی محزون در نیمه شعبان خاطرنشان کرد: شادی محزون یک نوع عدم تعادل در نیمه شعبان است، از یک طرف شادی برای تولد امام و از طرف دیگر ناراحتی برای کسی که غائب است، تلویزیون علاقه دارد نیمه شعبان را حماسی تر از عاشورا نشان دهد.

این پژوهشگر حوزه دین و رسانه اظهار داشت: برنامه های معمولی تلویزیون به زور می خواهند مناسبت مالی شوند، مناسبت و برنامه را از حیثیت می اندازند، خوب است که تسلیت غلیظ را به آخر برنامه انتقال دهند، علمای بزرگ هم همین کار را می کردند و روضه و ذکر مصیبت را آخر درس می بردند.

وی با تاکید بر لزوم بالا بردن انعطاف برنامه های مذهبی بیان کرد: چه اشکالی دارد آقای قرائتی در ایام محرم در برنامه سیمای خانواده منبر رود. برنامه رحیم پور ازغدی را دو روز بعد از عاشورا پخش می کنند که سخنرانی در مورد آسیب شناسی عزاداری است در صورتی که دیگر عزاداری ها تمام شده است.

حجت الاسلام جعفری با بیان اینکه برندهای مناسبتی نداریم، گفت: ما برنامه هایی که برند شده باشند، نداریم. در محرم هر سال یک برنامه با نام جدید می آید و تنها برنامه "با کاروان" است که دو سال دوام آورده است، در صورتی که ماه عسل برند ماه رمضان است. مخاطب ماه عسل و احسان علیخانی را می شناسد. هرچند که تلویزیون ستاره ها را می زند و تنها مدیران را ستاره می داند.

این پژوهشگر در مورد آیین های مناسبتی مذهبی و غیر مذهبی اظهار داشت: ما فکر می کنیم در محرم تمام برنامه ها باید در مورد امام حسین و عزاداری صحبت کنند در صورتی که می توانیم برنامه هایی تهیه کنیم که در آنها در مورد نظام های ارزشی همچون شجاعت، کرامت، بزرگواری، گذشت، احسان و نیکوکاری بحث شود؛ به عنوان مثال برنامه ای بگذارند با عنوان شجاعان و افرادی که شجاعت به خرج دادند را دعوت کنند مثلا کسی که پنج سال در اداره ای رفت و آمد کرده، از او رشوه می خواستند و او رشوه نداده است، این شجاعت است. ما گفتمان را در تلویزیون محدود می کنیم برای همین نمی توانیم برندسازی کنیم.

حجت الاسلام جعفری خاطرنشان کرد: در حزن، تلویزیون علیرغم گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب اسلامی بر زیر استعاره سینما عمل می کند و استعاره سینما این است سینما برای شرکت در سوگواره تعطیل است. تلویزیون القا می کند که من تعطیل نیستم برنامه های حزن تلویزیون برای مخاطب در خانه و مخاطب هیئتی نیست بلکه تلویزیون فقط می خواهد بگوید "من تعطیل نیستم". هزینه این عدم تعطیلی را از مخاطب می گیرد.

این پژوهشگر حوزه دین و رسانه با بیان اینکه در فرح به مناسبت عید تلویزیون آزاد است، اظهار داشت: استعاره تلویزیون در فرح این است که "یک شب که هزار شب نمیشه". تلویزیون یک اقتضائاتی دارد که سرکوب می شود یکی از آنها موسیقی است، موسیقی را نشان می دهند اما آلت موسیقی را نه. در نیمه شعبان فرجی می شود و پشت صحنه رو می آید. نمونه اش برنامه فرزاد فرزین در نیمه شعبان بود. فرزاد فرزین در فضای موسیقی به رسمیت شناخته نمی شود، کنسرت هایش در صدا و سیما تبلیغ نمی شود اما در شب عید می آید و برنامه هایش رونمایی می شود و تمجید می شود. در تلویزیونی که یک نی را نشان نمی دهد در نیمه شعبان تمام عقده های فرو خورده بیرون می ریزد.