چطور خواندن یک زیارتنامه با هزار حج و هزار عمره یکسان می شود      

خبرگزاری شبستان؛ گروه قران و معارف: در بخش های پیشین این گفتگو مباحث و سخنان حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، را که درباره آثار مختلف قرائت زیارت عاشورا بود منتشر کردیم .     

گفتیم که ما در مستندات حدیثی با سه نوع قرائت برای زیارت عاشورا مواجه هستیم. 1-کسی که در روز عاشورا و در حرم امام حسین علیه السلام زیارت عاشورا را قرائت می کند، 2- کسی که در روز عاشورا ولی از جایی دور از کربلا زیارت عاشورا می خواند و 3- کسی که در ایام غیر عاشورا و به شکل مستمر زیارت عاشورا می خواند. در بخش آثار نیز 2 نوع اثر وجود دارد یکی آثاری که معصوم به ما وعده می دهد و نوع دوم آثاری که میدانی هستند.

آثاری که معصوم بیان می کند به صورت کلی و کلان است ولی اثر میدانی به این معناست که من به عنوان مثال 40 روز در غیر روز عاشورا، این زیارتنامه را قرائت می کنم و به صورت میدانی آثاری را می بینم اما اگر بخواهیم از روی این آثار کپی برداری کنیم و به دیگران هم الگو بدهیم شاید در بسیاری از موارد جواب ندهد. این مسئله باید نظام مند باشد.

فرض کنید ما در آثار میدانی زیارت عاشورا داریم که فردی مشکل ازدواجش حل شده؛ یا کسی مشکل و گره های اقتصادی زندگی اش برطرف شده یا کسی از بیماری نجات یافته و ... آیا می توان از این مسئله کپی برداری کرد و این نسخه را برای دیگران هم تجویز کرد؟ نه نمی توان!

اصولا معلوم نیست که نسخه ای که برای یک نفر راهگشا بوده برای دیگران نیز جوابگو باشد مگر اینکه به عنوان مثال من به قصد اینکه صرفا می خواهم امام حسین علیه السلام را زیارت کرده و با ایشان گفت وگو کنم زیارت عاشورا را بخوانم. اما وقتی من توقع دارم که بعد از انجام این نسخه باید به همان نتایجی برسم که دیگران رسیده اند، این تصور اشتباه است. در آثار میدانی زیارت عاشورا آثار متفاوتی وجود دارد.

بر اساس توضیحات حجت الاسلام ادیبی در زمینه آثار، سه عنصر (زمان، مکان و شخصیت افراد) نقش بسزایی دارند و رعایت سه عنصر به شکل کامل برای همه یکسان و امکان پذیر نیست. یعنی اگر کسی توانست به عنوان مثال در همان زمان و مکانی که دیگری عملی انجام داده و به نتیجه رسیده، او نیز مکان و زمان را رعایت کند ، اما شخصیت خود افراد که در کسب آثار بسیار تاثیرگذار است را نمی توان را تقلید کرد.

چون شخصیت ها مختلف هستند و حتی خود فرد هم گاه ممکن است در یک دوره بر اساس برنامه شخصی با قرائت زیارت عاشورا به یک آثاری برسد اما نمی تواند مطمئن باشد که در زمان دیگری هم می تواند به همان آثار دست یابد.

عنصر سوم که شخصیت خود فرد است در مسیر تغییر و تحول، اگرچه نادانسته اما به هر حال دچار تغییراتی می شود و بسیاری از تحولات شخصیتی، تحت مدیریت خود فرد نیست. بعضی اوقات شخصیت ما به شکل آرام، تدریجی و بر اساس عواملی تغییر می کند و ما هیچگونه مدیریتی بر آن نداریم.

در نتیجه از چگونگی تغییر نیز بی اطلاع هستیم و تنها می دانیم که من همان فردی هستم که به عنوان مثال در سال گذشته موفق شدم با قرائت زیارت عاشورا فلان مشکل خود را حل کرده و به فلان نتیجه ی خاص برسم . اما امروز نمی توانم بگویم من همان آدم قبلی هستم.

حتی اگر کسی مبانی فلسفی را بپذیرد که در فلسفه اسلامی از آن به نام «حرکت جوهری» یاد می شود نمی تواند بگوید «من امروز» با «من دیروز» یکی است اگر کسی هم اطلاعات روانشناسی حتی جزیی داشته باشد می داند که انسان ها دایم در حال تغییر و تحول هستند و بسیاری از این تغییرات بدون نظارت خود آنها اتفاق می افتد.

بنابراین تا اینجا به دو نکته دست یافتیم؛ نخست اینکه آثار میدانی متوقف بر شخصیت افراد است و این شخصیت قابل کپی برداری و انتقال نیست. حتی برای خود فرد! چرا که او گاهی در یک برهه از زمان به یک دستاوردی می رسد چون آن زمان شخصیتی داشته است که قابلیت رسیدن به آن اثر و نتیجه را دارا بوده،  و حتی برعکس در زمانی عمل خاصی را انجام می دهد و به نتیجه مطلوب نمی رسد اما این بدان معنا نیست که اگر امروز هم آن عمل را انجام دهد نتیجه ای نخواهد داشت.

قطعا شخصیت او تغییر کرده و ممکن است این تغییرات مثبت بوده و قابلیت او را برای جذب و کسب آثار فراهم کرده باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است : در رابطه با آثار مترتب بر زیارت عاشورا که در کلمات منتسب به امام معصوم نقل شده، سه حال و وضعیت مختلف برای این زیارتنامه وجود دارد که با سه نوع اثر نیز مواجه می شویم.

نوع سوم و آثار مترتب بر آن پیش تر مطرح شد یعنی افرادی که زیارت عاشورا را در غیر روز عاشورا و در مکانی غیر از حرم مطهر حضرت ابا عبدالله (ع) قرائت می کنند به درجاتی می رسند که می توانند به صورت واقعی و محسوس تبدیل به یک آثار معین شوند.

مستند سخن ما در این بیان، گزارشی است از کتاب «کامل الزیارات» از مالک جهنی که از امام باقر (ع) نقل کرده است که حضرت فرمودند: «من زار الحسین یوم عاشورا من المحرم حتی یزل عنده باکیا لقی الله تعالی یوم القیامه بثواب الفی الف حجه و الفی الفی عمره و ... » اگر کسی در روز عاشورا به حرم امام حسین (ع) برود ( زمان روز عاشورا و مکان در جوار مرجع شریف حضرت)  خداوند متعال او را با آثاری خاص در این دنیا و آثاری خاص در آخرت مواجه می کند.

در اینجا تذکر این نکته لازم است که اصولا در جامعه اسلامی پس از ماجرای عاشورا، «دین اصیل» توسط قیام عاشورا احیا شد.  در کنار «دین بدلی» و «غیر اصیل» که معاویه برای گسترش آن سرمایه گذاری فرهنگی بسیاری کرد و خلفای پیشین نقش مهمی در ایجاد آن داشتند و خلفای اموی و عباسی و پیروان آنها برای تثبیت و ترویج و گسترش این «دین بدلی » بسیار سرمایه گذاری کردند و امروز شاهدیم که دین بدلی در جامعه بیش از دین اصیل گستر یافته است.

حجت الاسلام ادیب تصریح می کند که : «شاخصی که به تناسب بحث برای تشخیص «دین اصیل» از «دین بدلی» می توان به آن اشاره کرد این است که در «دین بدلی» رفتارها با آثار مربوط به آینده همراه است. یعنی به مخاطب وعده داده می شود که در آینده چنین نتیجه ای را خواهید دید. اما در دین اصیل آثار از لحظه ی انجام عمل به وجود می آید و به فرد وعده داده می شود. منتها به تناسب کیفیت و کمیت عمل، این آثار می تواند امتداد پیدا کند.

به عبارت دیگر نقطه شروع و نقطه بروز آثار همین دنیاست و ظهور آن نیز از همان لحظه شروع عمل نمودار می شود.  اما دوام آن تا قیامت بستگی به نوع عمل، نحوه و کیفیت عمل دارد.

در روایتی که از امام باقر علیه السلام نقل شد، حضرت هم نسبت به آثار اعمال در قیامت اشاره می کنند و این که خداوند در قیامت چه جایگاهی برای این فرد در نظر گرفته و هم به آثاری که در این دنیا به فرد داده می شود.

اما این آثار در اینجا با یک تشبیه همراه است که می توان گفت تشبیه معناداری است. یعنی اینگونه نیست که عین آن اثر به فرد داده می شود چون تعبیر حضرت این است که «ما ثواب یک هزار حج و یک هزار عمره و یک هزار جنگ در راه اسلام را به او می دهیم. »  اما معنای این کلام این نیست که عین همان اثر و نتیجه به فرد داده می شود،  بلکه مشابه سازی شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در تبیین این مطلب گفت: وقتی می خواهیم نتیجه ای را بیان کنیم که در ذهن ما برجسته و مهم باشد آن را به اعمالی مرتبط می کنیم که برای ما بسیار مهم و دارای نقش کلیدی است مانند حج، عمره و جهاد در راه خدا که بسیار برای افراد برجسته هستند و آثار آنها نیز بسیار زود آشکار می شود. به گونه ای که یک حاجی یا عمره گزار اگر به درستی اعمال و مناسک را انجام دهد اثرش را بسیار زود می بیند. وقتی می خواهیم بگوییم که به عنوان مثال شما با این کار به چه اثر، نتیجه و دستاوردی می رسید برای اینکه از آن نتیجه به بزرگی یاد کنیم آن را به حج تشبیه می کنیم اما معنای این تشبیه این نیست که اگر من به واقع هزار مرتبه به عمره مشرف شدم آثار این هزار عمره ی من با آثار یک زیارت عاشورا در حرم امام حسین (ع) یکسان است.

اینگونه نیست. در مشابه سازی یک قانون وجود دارد و ان این است که شباهت فراوان میان 2 اثر وجود دارد اما هیچ وقت عین هم نیستند و عین آن اثر تنها با انجام همان عمل به دست می آید. یعنی اگر من می خواهم به آثار حج برسم باید در سرزمین مکه حضور پیدا کنم و آن اعمال را با همان کیفیت و همان کمیت انجام دهم. در اینجا برای بیان بزرگی آثار چنین تشبیهی به کار رفته یعنی وقتی کسی موفق می شود روز عاشورا در کنار مضجع شریف حضرت ابا عبدالله (ع) حاضر شود و زیارت عاشورا قرائت کند آثار ماندگاری برای او پیش می آید و یکی از نشانه های این آثار آن است که فرد وقتی از حرم خارج می شود میل به گناه در وجود او کشته می شود.

بنابراین خود فرد می تواند بفهمد که آیا کیفیت را رعایت کرده یا نه؟ یعنی شما می توانید بفهمید که به عنوان مثال این عمل در پیشگاه خدا پذیرفته شده است یا نه ؟  نشانه ساده پذیرش یا عدم پذیرش عمل این است که وقتی از حرم خارج می شود متوجه خواهد شد که آیا میل به گناه دارد یا نه؟  اما این دستاورد، خاص همین شرایط ویژه است. یعنی کسی که نتواند در روز عاشورا در جوار حرم مطهر امام حسین قرار بگیرد (بعنوان مثال در خانه خود زیارت عاشورا بخواند) اثری که برای او ذکر می شود متفاوت از این اثر ویژه خواهد بود.