«آیدین آغداشلو» نقاش، نویسنده، منتقد فیلم و طراح هنرمند معاصر ایران در گفت‌وگو با خبرنگار شبستان فعالیت‌هایی که در سطح کشور و توسط عموم مردم در قالب‌های هنری اتفاق می افتد و امکان تبیین آنها ذیل یک گرایش هنری، توضیح داد: اسامی مثل هنر مردمی و عاشورایی را ما بر روی این جریان می‌گذاریم و این در حالی است که این جریان مسیر خودش را طی می‌کند و وقتی که در رابطه مستقیم با مردم قرار می‌گیرد این مسیر مشخص‌تر حرکت می‌کند. عنوان هنر عاشورایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رواج یافت و در حقیقت همه این مضمون به عنوان کلی‌تر هنر مذهبی برمی‌گردد و این نوع هنر نیز از قدیم در ایران وجود داشته است و پدیده جدیدی محسوب نمی‌شود.
وی در ادامه تصریح کرد: در واقع به آن نوعی از هنر مذهبی که مستقیم‌تر در معرض دید مردم قرار می‌گیرد و در جاهایی به مراسم عزاداری ماه محرم و پرده‌داری و نمونه‌هایی که مردم از هر طبقه و صنفی با آن مواجه هستند، اطلاق می‌شود. این نوع اطلاق به نظر من کافی است؛ چراکه وقتی در مورد هنر عاشورایی صحبت می‌کنیم سابقه گذشته‌اش مشخص است و مخصوصاً از دوره صفوی به بعد نمونه‌های متعددی از آن در دست است.
آغداشلو در توضیح بیشتر این مطلب گفت: این نوع هنری که در مورد آن صحبت می‌کنیم از آن نوع هنر مذهبی نیست که در کتاب‌های خطی و مصور قدیمی موجود باشد یا حتی تنها ارتباط هنرمند با مذهبش و نمایش ارادات و تجلیلش به مذهب نیست، بلکه در این صورت ناچاریم قرآن‌های خطی و تذهیبی را نیز در زمره این حیطه قرار دهیم. اما اینجا منظور، شاخه معینی است که مستقیماً در دید مردم قرار می‌گیرد و روایتگری دارد و به نوعی موضوعوش را به زیباترین و سریع‌ترین شکل منتقل می‌کند که نمونه‌های متعددی از پرده‌های مذهبی و نقاشی‌های بزرگ با موضوع واقعه عاشورا و نبرد خیر و شرّ وجود دارد که زیباترین این پرده‌ها در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: این نوع هنر مذهبی در شکل نقاشی‌های بزرگ و پرده‌ها، بعدها به شکل نقاشی قهوه‌خانه‌ای در می‌آید و در دسترس مردم قرار می‌گیرد که به همین دلیل نوعی ارتباط مستقیم بین مردم و اثر هنری برقرار می‌شود. بعد از انقلاب اسلامی نیز در خصوص نقاشی‌های انقلابی نیز دچار چنین وضعیتی می‌شوند و آثاری به وجود می‌آیند که بر پایه سنت مردمی تکیه می‌کنند.
این طراح هنرمند معاصر ایران در پاسخ به اینکه مسیر این نوع هنر مردمی عاشورایی برای بهتر شدن باید چگونه باشد، گفت: در مورد نقاشی مذهبی قبل از انقلاب، این نوع نقاشی که مسیر خودش را طی کرد و آرام آرام به تکرار رسید، تکراری که محسوس بود یعنی اساتید بزرگی که پرده‌های مذهبی می‌کشیدند به تدریج فرتوت شدند و شاگردان زیادی نیز تربیت نشدند، ولی این نوع هنر بازار داشت و به ویژه بین مجموعه‌دارهایی که علاقه به این هنر داشتند، خرید و فروش نیز می‌شد . اما بعد از انقلاب اسلامی، شکل قصه تغییر کرد و استادکارهای بزرگ که سفارش دهنده‌های عادی خود را از دست دادند به سفارش‌های دولتی تکیه کردند. سفارش‌های دولتی نیز بالا و پایین‌های خودش را داشت و در مواقعی این قضیه مغفول ماند.
وی ادامه داد: در نتیجه این حمایت دولتی تا مدتی این نوع هنر مذهبی را نگهداری کرد اما شکل دیگری از این نوع هنر به صورت هنر انقلابی و تحت عنوان نقاشان انقلابی چه در رابطه با دفاع مقدس و چه در رابطه با واقعه عاشورا، با این موضوعات کار کردند و شاید 20 سال ابتدایی بعد از انقلاب، بهترین نمونه‌های کارهای اینان باشد که به حد اوج هم رسید.
آغداشلو با اشاره به وجود ناهماهنگی و تشتّت در این نوع هنر در وضعیت کنونی جامعه، اظهار کرد: اساتید نقاشی قهوه‌خانه‌ای بزرگی که پرده‌های عاشورایی نیز خلق می‌کردند، تقریباً از بین رفته‌اند و تنها عده‌ای معدود باقی مانده‌اند و شاگردان قابل توجهی نیز ندارند و البته این مساله شامل نقاشان انقلابی نیز شده است و مدت‌هاست با شوری که قبلاً کار می‌کردند، دیگر کار نمی‌کنند و برخی به سبک‌های تجریدی و انتزاعی و برخی نیز به سبک‌های دیگری روی آورده‌اند. بنابراین من این نوع هنر را در موقعیت مطلوبی ارزیابی نمی‌کنم.
آیدین آغداشلو در پاسخ به سوال خبرنگار شبستان درباره اینکه آیا گل‌اندود کردن شیشه ماشین‌ها و خوشنویسی و نقش و نگارهایی که مردم به صورت دلی روی پارچه و دیوارها می‌کشند را می‌توان در زمره هنر عاشورایی به حساب آورد یا خیر، گفت: در این مورد باید گسترش و وسعت آن را نگاه کرد؛ اگر کارهای دلخواهی است که هرازگاهی انجام می‌شود، نمی‌توان آن را به عنوان یک جریان به حساب آورد چراکه همیشه هر کسی به دلخواه خود کارهایی را انجام می‌دهد، اما وقتی صحبت از سیستم به میان می‌آید، باید ببینیم که آیا این سیستم عمل می‌کند یا خیر، که به نظر من در حال حاضر این نوع سیستم عمل نمی‌کند.
گفت‌وگو: محمدصالح حجت الاسلامی
نظر شما