مسجد؛ نمادی استوار از تمدن اسلامی/ لزوم توجه بیشتر به کارکردهای همه جانبه مساجد

خبرگزاری شبستان- خراسان شمالی؛ مسجد، این خانه خدا در روی زمین، نهادی است که به امر الهی و به دست مبارک پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد (صلوات الله علیه) در نخستین روزهای تاسیس حکومت اسلامی در مدینه بنیان نهاده شد. مسجد نمادی استوار از تمدن اسلامی در طول تاریخ بوده و ارزش و اعتبار خود را میان مسلمانان حفظ کرده است، هرچند که در دوران صدر اسلام، درخشان ترین دوره در طول حیات مسجد است، چرا که در آن زمان، مسجد نه صرفا محل عبادت که محل فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، قضایی و نظامی به شمار می رفت. مسجد کانون مشورت در صدر اسلام، محل تعاون اجتماعی، تجلی گاه وحدت، پایگاه نظامی، پاسدار عدالت، تعلیم و تعلم، کانون امر و نهی اسلامی، محل پیوند دین و سیاست و مرکز انقلاب اسلامی است.

کلمه مسجد در قرآن کریم، 28 باز ذکر شده است و در آیات الهی، مساجد خانه هایی هستند که "خدا رخصت داده آنجا رفعت یابد و در آن ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند"، جایگاهی که خداوند آن را رفیع گردانیده است، چه کسی می تواند تضعیف کند و رفعت آن را چه کسی می تواند توصیف نماید.

امام(ره) درباره جایگاه مساجد فرموده اند: "دشمنان از مسجد می ترسند، من تکلیفم را باید ادا کنم و به شما بگویم: شما دانشگاهی ها، شما دانشجوها، همه تان مساجد را بروید و پر کنید، اینجا سنگر است، سنگرها را باید پر کرد، مساجد و محافل دینیه را که سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هرچه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید."

همچنین مساجد همواره مورد تاکید رهبری بوده و هست، ایشان می فرمایند: "اجتماع در مساجد را همچنان باید نگاه داشت، جوان ها مساجد را کلاس درس و صحنه رزم بدانند. به مساجد رو کنند، مساجد خانه خداست و خانه بندگان خداست، مساجد کلاس دین و درس سیاست و درس رزمندگی با دشمنان دین است."

21 آگوست 1969، برابر با 30 مرداد 1348، مصادف با به آتش کشیده شدن مسجدالاقصی توسط صهیونیست ها است که بنا به درخواست جمهوری اسلامی ایران، از سوی سازمان کنفرانس اسلامی، به عنوان روز جهانی مسجد نام گذاری شده است، بنابراین هرساله هفته تکریم و تجلیل مساجد از 30 مرداد تا 5 شهریورماه در ایران اسلامی به طور گسترده برگزار می شود، به همین مناسبت با مسئولان مربوطه در امور مساجد استان به گفتگو نشستیم که در ادامه گزارش می خوانید.

مسجد؛ مرکز حاکمیت دینی

حجت الاسلام علی خادمی، مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان شمالی با اشاره به کارکردهای متفاوت و متناسب مسجد در ادوار گوناگون تاریخ اسلام، درباره اهمیت این پایگاه دینی به خبرنگار شبستان می گوید: مساجد، پایگاه نشر دین، مکتب و مرکز حکومت حاکمیت دینی است.

وی می افزاید: از زمان تاسیس مساجد در زمان پیامبر(ص) و صدر اسلام، حکومت دینی از مسجد اداره می شد و مسجد علاوه بر محل عبادت و بندگی، مکان خطابه، وضع و اداره حکومت است که در طول تاریخ با فراز و نشیب هایی همراه بوده است، زمانی در اوج رسیدگی و توجه و شکوفایی و برخی ادوار کمی در مسیر نشیب گام برداشته و کارکرد جامع خود را نداشته است.

وی با اشاره به اهمیت مسجد در قرآن و دین اسلام، عنوان می کند: در روایات داریم که مساجد محل تعالی مردم، مکان های پرستش خداوند بر زمین هستند که دارای مزیت و فضیلت خاص می باشد که این مهم برای امت آخر الزمان(عج) فراهم شده است.

وی تصریح می کند: متاسفانه در حال حاضر کارکرد جامع مسجد، آنگونه که در ابتدای انقلاب و دهه نخست آن شاهدش بودیم، وجود ندارد، چرا که در آن زمان با مدیریت عالی، در راستای بصیرت افزایی مردم به خاستگاه انقلاب تبدیل و در زمان جنگ تحمیلی کارکردش در دفاع و پشتیبانی، سازمان دهی نیروها، تدارکات، حمایت و همراهی رزمندگان و مدیریت جبهه های نبرد در اوج بود.

حجت الاسلام خادمی با اشاره به اینکه در دهه 70 مسجد در مسیر نشیب قرار گرفت، اظهار می کند: متاسفانه از آن زمان تا کنون مسجد به جایگاه واقعی اش نرسیده است، در حالی که مساجد با ابعاد مختلف تربیتی، تعلیمی، عبادی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دفاعی در تمام دوره ها می تواند مرکز حاکمیت دینی باشد.

مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان شمالی عنوان می کند: تعدد مدیریت در حوزه مسجد و اینکه دستگاه های مختلف هریک در این حوزه ماموریت دارند، کمی جایگاه مسجد را تغییر داده است، بنابراین دخیل بودن دستگاه های مختلف در امور مسجد باید به هم افزایی تبدیل شود نه خنثی کردن زحمات یکدیگر، چرا که این گونه دیگر مساجد کارکرد ایده آل خود را نخواهد داشت.

حجت الاسلام خادمی با تاکید بر ظرفیت عظیم مسجد، بر تلاش، جدیت، همراهی و هم افزایی دستگاه های دخیل در امور مسجد برای درک این ظرفیت بزرگ، عنوان می کند: اکنون مساجد ما با بخشی از ظرفیت کار می کنند، در حالیکه مساجد مکان های مردمی است و باید آن ها در اداره مسجد دخیل و مسجد را مدیریت کنند و حاکمیت هم با فراهم کردن بستر و ابزار در راستای شکوفایی مساجد تلاش کند.

ضرورت نگاه جدی به فضای مسجد در روستا

مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان شمالی با اشاره به وجود هزار و 170 مسجد در خراسان شمالی که شامل 930 مسجد شهری و 177 مسجد روستایی می شود، می گوید: برای 227 مسجد، امام جماعت داریم که از این تعداد 122 مسجد شهری و 105 مسجد روستایی است.

حجت الاسلام خادمی می افزاید: با توجه به تهاجم فرهنگی دشمن، در بخش مساجد روستایی به دلیل کمبود نیرو دچار مشکل جدی هستیم، چرا که 50 درصد ساکنان استان در روستاها ساکن هستند و نیازمند کار فرهنگی-دینی و مکتبی در روستاها هستیم، بنابراین باید نگاه جدی به فضای مساجد روستا داشته باشیم.

وی تصریح می کند: قصد داریم امسال 25 درصد نیروهای حوزه مسجد را افزایش دهیم و برای 50 روستا روحانی مستقر تامین کنیم، هم چنین مساجد حواشی شهر را به خصوص در شهرستان ها رونق دهیم و برخی مساجد را تا پایان امسال به دستگاه کامپیوتر و اینترنت مجهز کنیم.

حجت الاسلام خادمی می گوید: به دلیل اینکه خراسان شمالی دیر به قافله توسعه پیوسته است، در حوزه ساختاری و سخت افزاری مساجد دچار مشکل هستیم، هم چنین تعدد مدیریت در امور مساجد سبب شده است پیدا کردن مسیر حرکت دشوار شود.

وی با اذعان بر اینکه مسجد امام محور به این معنا که امام جماعت مسجد، مدیریت مسجد را عهده دار است، می گوید: متاسفانه مدتی است که مسجد برای امام جماعت از اولویت نخست برخوردار نیست و اراده قوی در حل مشکلات مسجد ندارد، که این کاستی هم دارای دلایل مختلف از جمله مشکل معیشت امام، سردرگمی اولیاء مسجد، نبود مدیریت واحد در امور مسجد و... است.

مسجد تولیت بردار نیست

حجت الاسلام سید محمد افشین فر، قائم مقام مرکز رسیدگی به امور مساجد استان هم در گفتگو با خبرنگار شبستان به بازدید این مرکز از 850 مسجد استان از ابتدای تاسیس مرکز رسیدگی به امور مساجد استان، تا کنون اشاره کرد و گفت: تا پایان سال جاری آمار قطعی تعداد مساجد استان را ارائه خواهیم داد.

وی می گوید: یک پنجم مساجد استان شهری و مابقی روستایی است که مبنای احداث مسجد به بیان رهبری باید در دسترس بودن آن برای مردم باشد.

وی کاربری های مساجد را در سه نوع مسجد بازار، محل و جامع می داند و می افزاید: مساجد توسط مردم اداره می شود، به این معنا که ساخت، نگهداری و بهره برداری مساجد از سوی مردم انجام می شود و جایگاه حکومت در این حوزه نظارتی است، هر چند که بخشی از بودجه عمرانی مساجد از سوی اداره اوقاف و امور خیریه تامین می شود و بسیج سازندگی هم برای عمران مساجد همکاری دارد و بودجه های فرهنگی، توسط نهادهایی مانند کانون های فرهنگی و هنری مساجد، فرهنگ و ارشاد اسلامی و تبلیغات اسلامی تامین می شود.

حجت الاسلام افشین فر با تاکید بر اینکه تولیت مساجد بر عهده ولی فقیه است، اظهار می کند: هیچ نهادی تولیت بر مسجد ندارد و حرف آخر در امور مسجد را نمی زند، بلکه مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان شمالی با وظیفه مهم دعوت به همکاری مجموعه های مرتبط با امور مساجد به منظور تصمیم گیری مشترک در اداره مسجد، نظارت بر امور مسجد را انجام می دهد.

وی با اشاره به شکل گیری مرکز امور رسیدگی به مساجد خراسان شمالی در پایان سال 91، می گوید: این مرکز هنوز در حال رشد و تقویت ساختار خود است و در عین حال پل ارتباطی بین نهادهای مربوطه با امور مساجد به شمار می رود.

حجت الاسلام افشین فر با تاکید بر اینکه مساجد همچنان سنگرند، چرا که دفاع مقدس تمام نشده است و هجوم دشمن در عرصه های مختلف ادامه دارد، بیان می کند: مومنان مبارزه با جنگ نرم در مساجد فعالیت می کنند اما گرفتاری ما این است که طراحان فرهنگی، اصل را فراموش کرده اند و آن هم سنگر بودن مسجد است.

وی می افزاید: با رقیب درست کردن برای مسجد، کارکردهای مسجد دچار مشکل شد، در حالیکه فعالیتی سراغ ندارم در حیطه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، هنری، اقتصادی، دفاعی و... امکان انجامش در مساجد فراهم نباشد.

مسجد مومن ساز است

قائم مقام مرکز رسیدگی به امور مساجد استان با اشاره به اینکه با ساخت سراهای فرهنگی، خانه های قرآن و... جوان ها به سوی این مجموعه ها هدایت شدند، می گوید: اشتباه راهبردی در امور فرهنگی این بود که با رقیب درست کردن برای مسجد، بخشی از توان ما در خارج از مسجد هزینه شد که نتیجه آن تربیت مومن انقلابی نشد.

وی با اشاره به اینکه در روایات داریم، کسی که به مسجد رفت و آمد دارد، شهادت دهید او مومن است، تصریح می کند: بر اساس این روایات، مسجد طبیعتا مومن ساز است و مدرسه، سرای فرهنگی، خانه قرآن و... مسجد نمی شود و شمره مسجد را هم نخواهد داشت اما به عنوان مکمل مسجد، می تواند فعالیت کند.

حجت الاسلام افشین فر آسیب دیگر مسجد را کم توجهی روحانیون به امور مسجد عنوان می کند و می گوید: روحانی ستون نورانیت و مدیر مسجد است و مسجد بدون مدیریت روحانی دچار مشکل خواهد شد.

وی با اذعان بر اینکه مسجد از رونق ثابت خود افتاده است، می افزاید: از فرهنگ خود فاصله گرفته ایم و به مساجد بی توجهی شده است.

وی می گوید: مسجد داری کار محسوب نمی شود و اشتغال روحانی در ادارات هم درست است، بنابراین باید برای مسجدی که بتواند 365 روز سال خدمت 24 ساعته داشته باشد، کادر و نیروی ثابت تعریف کرد، در حالیکه اکنون در بجنورد مسجدی که 24 ساعته به مردم خدمت ارائه دهد نداریم.

حجت الاسلام افشین فر با تاکید بر اینکه برای احیای مساجد و بهره گیری از این ظرفیت عظیم علمی، فرهنگی، دینی، اجتماعی و... نیازمند توجه مسئولان و مردم هستیم، می گوید: ایجاد مجتمع معین برای مسجد می تواند کارکردهای جامع مسجد را احیاء کند.

وی از تدوین سند جامع توسعه و احیای مساجد استان خبر می دهد و عنوان می کند: به دستور شورای فرهنگ عمومی استان، آسیب های مساجد خراسان شمالی را احصاء کردیم و با پیگیری دو ساله مرکز رسیدگی به امور مساجد استان، سند توسعه و احیای مساجد تدوین شد.

سامان دهی کانون های فرهنگی و هنری مساجد استان

هاشم شیرازیان، مسئول دبیرخانه کانون های فرهنگی و هنری مساجد خراسان شمالی هم با تایید رکود کانون های فرهنگی بعضی از مساجد، به خبرنگار شبستان می گوید: 325 کانون فرهنگی در شهرها و روستاهای استان تشکیل شده است که متاسفانه بعضی از این کانون ها فعال نیستند و از سبد حمایتی حذف خواهند شد، به گونه ای که امسال 10 درصد کانون های راکد حذف می شوند.

وی به وجود هزار و 300 مسجد در استان اشاره و عنوان می کند: برای توسعه کیفی کانون ها به حمایت های استانی نیاز داریم در حالیکه با امکانات اولیه نمی توانیم در جبهه تهاجم فرهنگی دشمن را مایوس کنیم.

وی می افزاید: دلیل رکود کانون ها متفاوت است و به جمعیت اطراف مراکز، فعالیت ها و نگاه روحانیون مساجد و نیز نبود روحانی در برخی مراکز بر می گردد، اما در راستای سامان دهی و احصای وضعیت مراکز و کتابخانه ها طرح سامان دهی تا پایان تابستان امسال ادامه خواهد داشت.

فضای مجازی عاملی برای عدم گرایش جوانان به مسجد

مسئول دبیرخانه کانون های فرهنگی و هنری مساجد خراسان شمالی با بیان اینکه استقبال از کانون ها و کتابخانه های مساجد در روستاها بیشتر است، عنوان می کند: در شهرهای استان امکانات تفریحی و فرهنگی زیاد است، اما متاسفانه استفاده از فضای مجازی هم عمومیت دارد و شاید یکی از دلایلی که در روستاها جوانان بیشتر به سوی مساجد گرایش دارند، نبود امکانات تفریحی و فرهنگی و فضای مجازی باشد.

وی تاکید می کند: البته نگاه روستاها به مساجد بهتر است و هنوز مساجد در روستاها نقش خود را به عنوان مرکز دینی و فرهنگی حفظ کرده اند و ما امسال برای نخستین بار در استان، مبلغان را در کانون های فرهنگی برای پاسخگویی به سوالات و شبهات جوانان سامان دهی کرده ایم.

شیرازیان، موازی کاری و نبود برنامه ریزی در پر کردن بهینه اوقات فراغت را عامل تشکیل دبیرخانه دائمی اوقات فراغت دانسته و می گوید: در سال های اخیر شاهد رشد عضویت در کتابخانه های مساجد بودیم و حتی بعضی کتابخانه ها فعالیت شبانه روزی دارند.

وی می گوید: اقدامات لازم در راستای راه اندازی خانه های دیجیتال و اینترنت و استفاده از نرم افزارهای دیجیتالی انجام شده است، هم چنین کانون های تخصصی IT در استان در حال راه اندازی است و در هفته دولت چهار مرکز دیجیتال دیگر فعالیت خود را شروع خواهد کرد، اما با وجود این اقدامات باز هم نمی توانیم ادعای موفقیت در رسیدن به اهداف خود را داشته باشیم و هنوز تا رسیدن به آنچه می خواهیم، فاصله زیادی داریم.

هزار و 435 باب مسجد در خراسان شمالی

حجت الاسلام علی اکبر صفری، معاون فرهنگی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار شبستان، تعداد مساجد استان را هزار و 435 باب اعلام و عنوان می کند: از این تعداد هزار و 267 مسجد اهل تشیع و 168 مسجد برای اهل تسنن است.

وی می گوید: اداره اوقاف و امور خیریه در بحث هیئت امناء مساجد و صدور احکام آن ها فعالیت دارد، هم چنین در صورت در خواست و در مناسبت ها با محوریت بقاع می تواند نسبت به اعزام مبلغ به مساجد اقدام کند.