به گزارش خبرگزاری شبستان از بجنورد و به نقل از روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی؛ دکتر حسین فرخی، کارگردان، نویسنده و استادیار دانشگاه هنر در مورد برگزاری همایش ملی گفتمان تئاتر دینی گفت: این همایش در مورد نمایشنامه‌نویسی دینی و چگونگی سازوکار این‌گونه نمایش‌ها بود.
وی بیان کرد: ضرورت هر پژوهش و گفتمانی کمک کردن به افقی تازه و روشن کردن زوایای تاریک در هر زمینه‌ای است تا بتواند تاثیرگذار باشد، در همین راستا در این همایش چند سخنرانی و نشست برگزار شد که قرار است مجموع این بحث‌ها به کتابی در این زمینه تبدیل شود.
این کارگردان تئاتر در مورد اینکه آیا مسائل دینی قابلیت دراماتیزه شدن را دارند، اشاره کرد: تئاتر و دین ریشه مشترک دارند و از لحاظ خروجی و ساختار اجرایی، متفاوت هستند.
وی با بیان اینکه ریشه آیین‌ها در دین است، گفت: دین، شیوه و روشی در زندگی است که متافیزیکی است و خاستگاه آن نیز مفاهیم معنایی است، اگر به تئاتر و سینما نگاه ابزاری داشته باشیم که از آن در خدمت مفهومی دیگر استفاده کنیم رسالت آن را نادیده گرفته‌ایم.
وی افزود: تئاتر مفهومی است که می‌تواند تاثیرگذار باشد، البته از نگاه دینی به صورت ناخودآگاه، مضامین دینی در تئاتر وجود دارد، اما بعضی مواقع اطلاق پسوند «دینی» به تئاتر به نوعی بر اساس تاکید و اهمیت آن مطرح می‌شود، تئاتر خود دارای مسائل اخلاقی و انسانی است، مسائل دینی هم مثل هر مضمونی قابلیت تبدیل شدن به تئاتر را دارند.
عضو هیأت علمی دانشگاه، درباره این موضوع که گروه‌های تجربی که از تئاتر استفاده می‌کنند تاثیرگذارتر هستند یا گروه‌های آکادمیک که دین را وارد تئاتر کرده‌اند، اظهارداشت: ما بر این باوریم که «آن‌چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند»، استفاده ابزاری نوعی حقنه کردن ایده است و استفاده شعاری از تئاتر که مضمون و محتوایی ندارد و فقط پوسته نازک ظاهری است تاثیرگذاری در پی نخواهد داشت.
دکتر فرخی بیان کرد: در روضه‌خوانی که ساختار خودش را دارد می‌بینیم که روضه‌خوان روایت خود را بر اساس ساختار تعریف می‌کند و خروجی که حاصل می‌شود تصنعی نیست، در گروه‌های آکادمیک مضمون و محتوا را به نسبت با یکدیگر ادغام می‌کنند که در فرم و حرکت باورپذیر باشد، مضمون با ساختار روایی طبیعی جلوه می‌کند به طور مثال قرارداد می‌کنند یک طشت نشانه فرات است، اشقیا و اولیا تقسیم‌بندی می‌شوند، همین‌طور لباس‌ها و ملودی‌ها در تعزیه باورپذیر می‌شوند و این‌ها در شرایط تعریف شده و با قراردادهای منطبق بر سنت، باعث تاثیرگذاری می‌شوند اما اگر در سالن تئاتر، روضه‌خوانی اجرا کنیم شکاف‌ها مشخص می‌شود، نمایشنامه دکتر فاستوس را با توجه به مضامینی که دارد می‌توان دینی خواند و مورد استفاده قرار داد که با فرم اجرایی، دینی دیده شود.
این پژوهشگر عرصه تئاتر در ادامه درباره این که آیا خطوط قرمز دینی باعث تاثیر آن به نوع نگاه انتقادی تئاتر شده است یا نه، عنوان کرد: یک سری ممیزی و انگاره در دین و مذهب وجود دارد که خطوط قرمز است به طور مثال هر کاراکتری باید دارای یک پیشینه باشد و اگر کاراکتری سفید مطلق باشد تحولی رخ نمی‌دهد و درام شکل نمی‌گیرد در تعزیه کاراکترها یا سفید هستند یا سیاه و تنها شخصیتی که خاکستری است، حر ابن ریاحی است در شخصیت‌پردازی، زمانی که این اتفاق می‌افتد هنرمند دستش بسته می‌شود و نمی‌تواند درامی را شکل دهد و کاراکتر در وجه اصلی خودش قرار نمی‌گیرد شخصیت اصلی هیچ‌گاه امکان تجسم و حضور فیزیکی ندارد و این امر باعث می‌شود درام تاثیرگذاری خود را از دست بدهد و کاراکترهای حاشیه‌ای جانشین شخصیت محوری شوند در تعزیه به علت حضور کاراکتر اصلی تاثیرگذاری خوبی شاهد هستیم.
فرخی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این سئوال که آیا می‌توان واژه‌های تئاتر دینی و تئاتر اخلاق‌گرایانه را معادل یکدیگر قرار داد، چنین گفت: خیلی نباید به دنبال پسوندها باشیم، چرا که این نوع نگرش بیشتر به دنبال استفاده ابزاری است هر تئاتری دارای وجوه اخلاق‌مدارانه است و مسائل انسانی را مورد بحث قرار می‌دهد و این می‌تواند تئاتر دینی یا اخلاق‌گرایانه باشد، اما نگرش انسان‌ها متفاوت است، انسان خود را وابسته به خداوند می‌داند و در قرآن نیز داریم «انالله و انا الیه راجعون» با این نگاه فعالیت‌های دینی و انسانی، اخلاقی است، این به خود هنرمند بر‌می‌گردد که نگاه اخلاقی داشته باشد.
عضو هیأت علمی دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر، این پرسش که آیا هنرمند باید خودش دین‌دار باشد تا بتواند کار دینی کند، را این‌گونه پاسخ داد: اگر بپذیریم که هنر ابزار نباشد و باور کنیم نگرش الهی و اومانیستی انسان بازتاب خود را دارد به نتیجه می‌رسیم به طور مثال تاثیر سریال‌ها و فیلم‌های دینی چقدر مانند هم است؟ «محمد رسول‌الله(ص)» مصطفی عقاد همچنان از تاثیر‌گذارترین آثار دینی جهان است، نگاه دینی و دین‌دار بودن لازمه تاثیرگذاری و ماندگاری نیست، پژوهش عمیق و دقیق است که در تاثیرگذاری مصداق پیدا می‌کند، در حالی که ما این‌کار را نکردیم و با توجه به تولید آثار دینی تاثیرگذاری آن‌چنانی را شاهد نبودیم و هنوز «روز واقعه» به دلیل هارمونی فضا و ساختار و مضمون، که آن هم حاصل پژوهش صحیح است از مابقی آثار تاثیرگذارتر بوده است.
این نویسنده و کارگردان در مورد اینکه تئاتر دینی فقط باید متکی به متن باشد یا در فرم و شیوه اجرایی نیز مشخصه‌های خاصی را دنبال کند، گفت: قصه‌های دینی و قرآنی ویژگی‌های خاص و جزییات مشخصی دارند که به آنها کمک می‌کند جذابیت داشته باشند در بعضی از قصه‌های قرآنی تنها بخشی از قصه وجود دارد و بقیه با کمک ساختار است که جریان پیدا می‌کند معاصرسازی مقوله‌ای است که باید در نمایش‌های مذهبی به سمت آن رفت تا نمایش مخاطب را خسته نکند ساختار بسیار مهم است و معاصرسازی باعث درک بهتر مخاطب می‌شود ما در طراحی پوستر و نقاشی و هنرهای تجسمی در مضمون شهادت کارهای خوبی داشتیم اما در تئاتر مذهبی به اهمیت و ارزش‌های تکنیکی نمی‌پردازیم و قصه را فدای همه چیز می‌کنیم در حالی که تئاتر با تعزیه و مداحی تفاوت دارد و باید ساختار را پیدا کرد تا مسائل دراماتیزه شوند سعی کنیم ساختار کهنه و قدیمی نباشد و به دنبال مدرن کردن اجرا برویم که مجبور نباشیم با زبان سخت و پرطمطراق و فضا و مکان و لباس‌های قدیمی مخاطب را خسته کنیم.
فرخی در پایان اظهار داشت: مفاهیمی مانند عاشورا و اشخاصی مانند معصومین و ائمه اطهار در کشور ما دارای جایگاه اسلامی و تعریف شده‌ای هستند در ایام محرم و در روز عاشورا مردم خودجوش و بر اساس باورهایشان عزاداری می‌کنند و زیبایی این موضوع به همان خودجوشی آن است پس نباید رشد و بالندگی آن را متوقف کنیم و با فرمول‌سازی آن را محدود کرده و سلیقه شخصی را ترویج کنیم، چون نتیجه خوبی در پی ندارد.
وی تصریح کرد: مفاهیم در تئاتر باید عمیق باشند، اگر در جشنواره‌ها این مفاهیم وجود داشته باشند ممکن است تاثیرگذار باشند، اما اگر این مفاهیم نباشند حالت کلیشه‌ای پیدا می‌کند و گرفتار تکرار می‌شود ضرورت اینکه حرکت باید رو به جلو و هدفمند باشد این است که جشنواره به قاب صحنه و تکرار محدود نشود و پژوهشگران کار کنند و از پژوهش صحیح و اصولی، اثر خوب تولید شود.
گفتنی است، دهمین جشنواره سراسری تئاتر رضوی 25 الی 29 مرداد ماه سال جاری در بجنورد مرکز خراسان شمالی برگزار می‌شود.
پایان پیام/
نظر شما