خبرگزاری شبستان- خراسان شمالی؛ امام ششم، جعفر صادق(ع) در 17 ربیع الاول سال 83 هجری در مدینه دیده به جهان گشود. نامش جعفر به معنای نهر جاری پرفایده، کنیه اش ابوعبدالله و لقب معروفش صادق است. پدر بزرگوار امام صادق(ع)، امام محمد باقر(ع) و مادر بزرگوارش فاطمه که به ام فروه شهرت داشت، است. ام فروه دختر قاسم بن محمدبن ابی بکر بود که امام صادق(ع) در شأن و مقام ایشان فرموده است: مادرم بانویی با ایمان، با تقوا و نیکوکار بود و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
امام جعفر صادق(ع)، 31 سال(از سال 83 تا 114) در محضر پدر بزرگوارش امام محمد باقر(ع) زیست و قبل از امامت در همان دوران نوجوانی و جوانی شباهت کامل به پدرش باقرالعلوم داشت، او آیینه تمام نمای پدر بود، چهره ای رعنا چون پدر، خلق و خویی زیبا چون محمدباقر(ع)، داشت.
درباره نام گذاری امام ششم به جعفر صادق(ع) روایتی از امام سجاد(ع) به نقل از رسول اکرم(ص) وجود دارد، که پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که پسرم، جعفربن محمد متولد شد، نام او را صادق بگذارید، چرا که به زودی از نوه های او(یکی از فرزندان امام هادی(ع)) شخصی به نام جعفر، ظهور و به دروغ ادعای امامت می کند، از این رو نام او جعفر کذاب است که به دروغ ادعای امامت و با طاغوتیان همکاری می کند.
امام صادق(ع) دست راست پدر، یار راستین و گره گشای امور بود و از فراز و نشیب ها به خصوص تربیت شاگرد و نهضت فرهنگی و مبارزه با طاغوتیان دستیار و پشتیبان محکم و استواری برای پدر بود، به گونه ای که همراه پدر بزرگوارش، به فرمان هشام بن عبدالملک دهمین خلیفه اموی از مدینه به شام تبعید شد، هشام با این تبعید در صدد تهمت زدن و جوسازی، علیه امام باقر(ع) و پدرش صادق(ع) برای کاهش محبوبیت این امامان بزرگوار بود، اما نتیجه معکوس گرفت و سفری که با اجبار و تهدید شروع شده بود با سرافرازی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) پایان یافت و یکی از سفرهای ثمربخش و آموزنده تاریخی، در پیشانی زرین تاریخ شد.
از مباحث بسیار مهم عصر امامت امام باقر(ع) پایه گذاری نهضت فکری و فرهنگی تشیع بود که پس از شهادت امیرمومنان(ع) بر اثر خفقان طاغوت های اموی، به فراموشی سپرده شده بود و امام باقر با فرصت پیش آمده به تربیت شاگردان برجسته ای پرداخت و فقه ناب اسلام را بازسازی کرد و سنگ زیرین و پایه یک حوزه علمیه وسیع و عمیق را بنیان کرد، امام صادق(ع) در این نهضت عجیب و عظیم فکری و علمی، یاری بی همتا برای پدر بود و سهم عظیمی در پایه گذاری نهضت داشت و بعد از پدر بزرگوارش، دانشگاه عظیم جعفری را ایجاد کرد.
در میان امامان معصوم، برای هیچ یک مانند امام صادق(ع) فرصت و شرایط مساعد برای پرداختن به انقلاب فرهنگی در سطح وسیع پیش نیامد، اما برای امام صادق(ع) به دلیل کشمکش ها و رو در رویی بنی امیه و بنی عباس این فرصت به وجود آمد و ایشان با استفاده کامل از این فرصت، اسلام و فقه آن را از دیدگاه ائمه(ع) جانشینان حقیقی رسول خدا(ص) معرفی کرد و با تربیت شاگردان بسیار و برجسته حیات تازه ای به اسلام و مسلمین بخشید و فرهنگ ناب تشیع را به جهانیان عرضه کرد.
این امام بزرگوار، غدیر و فرهنگ غدیر را زنده کرد و به آرمان و محتوای خطبه حضرت زهرا(س) تحقق عینی بخشید و به عنوان صادق آل محمد(ص) در برابر دروغ سازان و نیرنگ بازان اموی و عباسی، چهره راستین اسلام و فقه آل محمد(ص) را آشکار کرد.
طاغوت های عصر امامت جعفر صادق(ع)
امام صادق(ع) سال 114 هجری قمری به امامت رسید و تا زمان شهادت در سال 148، در مدت 34 سال امامت، با 5 طاغوت اموی و 2 طاغوت عباسی روبرو بود، هشام بن عبدالملک دهمین خلیفه اموی 11 سال، ولید بن یزیدبن عبدالملک یک سال، یزیدبن ولیدبن عبدالملک 5ماه، ابراهیم بن ولیدبن عبدالملک 70 روز، مروان بن محمد مشهور به مروان حمار 6سال، عبدالله بن محمد معروف به سفاح نخستین خلیفه عباسی 5 سال و منصور دوانیقی 11 سال، اما امام صادق(ع) در برابر این طاغوت ها نه تنها هرگز تسلیم نشد و روی خوش نشان نداد بلکه با موضع گیری قاطع در برابر آنها قرار گرفت و آن ها را طاغوت خواند و مردم را از پیروی از آن ها بر حذر داشت.
گفتار امام
امام صادق(ع) بنای اسلام را 5 موضوع عنوان می کند: 1-نماز، 2-زکات، 3-حج، 4- روزه، 5- ولایت. زُراره یکی از یاران حضرت پرسید: کدام یک از این ها برتر است؟ امام فرمود: ولایت برتر است، زیرا ولایت کلید همه آن هاست و والی راهنمای مردم به سوی این 5 موضوع است.
امام صادق(ع) در روایتی با اخطار شدید به علما و فقها با خواندن سخن پیامبر(ص)، هشدار می دهد: دانشمندان دینی نمایندگان امین پیامبران هستند، مادام که در دنیا وارد نشده اند، شخصی نشانه ورود آن ها در دنیا را پرسید؟ که فرمود: پیروی سلطان، هرگاه دانشمندان دینی چنین شدند برای حفظ دینتان از آن ها دوری کنید، چرا که کسی که ایمان داشته باشد به عمل نیک او زیان نمی رسد، اما کسی که راه کفر را بپیماید، کار نیک او به حالش سودی ندارد.
تایید قیام های اسلامی
در عصر امامت جعفر صادق(ع) و قبل از آن، قیام ها و نهضت هایی بر ضد طاغوتیان وقت روی داد، اما امام صادق(ع) به دلایلی به طور مستقیم وارد آن ها نشد، و تنها قیام هایی که بر اساس صحیح اسلامی انجام می شد، تایید می کرد.
امام صادق(ع) هرگز حاضر نبود که ظلم و طغیان خلفای اموی، ادامه یابد، از این رو قیام های اسلامی و صحیح را که ضد خلفای اموی انجام می شد، تایید می کرد، اما قیام های غیر اسلامی را شدیدا رد می کرد و بر همین اساس، امام صادق(ع) هرگز قیام عباسیان را که بر ضد حکومت امویان بود، تایید نکرد، نه به دلیل آنکه اصل قیام را روا نمی دانست بلکه از این رو که قیام های باطل جایگزینی بدتر به جای بد است را روا نمی دانست.
امام صادق(ع) اصل قیام را روا می دانست اما یاران راستینی که در خط فکری امامان و خاندان رسالت حرکت کنند و قیام را به بیراهه نکشاند، نداشت. از این رو قیام و نهضت فکری و انقلاب فرهنگی را بر قیام و انقلاب نظامی و مسلحانه ترجیح داد.
امام صادق(ع) در برابر منصور
یازده سال امامت جعفر صادق(ع) در عصر سلطنت منصور دوانیقی، دومین خلیفه عباسی گذست و سرانجام نیز به دستور منصور به شهادت رسید.
منصور دوانیقی دومین طاغوت عباسی، از خونخواران بی رحم تاریخ است که با خشن ترین برخورد، به آل محمد(ص) ستم کرد. او در سال 145 هجری قمری با اهانت و جسارت، امام را به عراق و کوفه طلبید و مدتی در عراق تحت نظر نگهداشت و تصمیم بر قتل آن حضرت داشت که موفق نشد، بنابراین عمده برخوردهای امام با دوانیقی در عراق است.
یکی از یاران امام صادق(ع) با توجه به تنگنای سخت اقتصادی برخی شیعیان در زمان دوانیقی، پیشنهاد داد که شیعیان برای بنی عباس خانه بسازند، نهری از آن ها را لایروبی کنند و یا سدی برای آن ها بسازند، اما امام صادق(ع) فرمود: من دوست ندارم برای بنی عباس گرهی بزنم، یا درِ مَشکی را ببندم، هرچند در برابر آن ثروت زیادی به دستم برسد، نه حتی دوست ندارم قلمی برای آن ها بر صفحه ای بکشم، همانا کمک کنندگان به ستمگران در روز قیامت در سراپرده ای از آتش قرار داده می شوند، تا خداوند بین بندگان حکم کند.
دانشگاه جعفری و آثار درخشان آن
یکی از بزرگترین توفیق و فرصتی که نصیب امام صادق(ع) شد، تاسیس حوزه علمیه و دانشگاه عظیم جعفری است که 4 هزار شاگرد داشت و نهضت بزرگ فکری و علمی بود که پس از رسول خدا(ص)، چنین نهضتی با آن عمق و گستردگی به وجود نیامده بود.
پایه ریزی و زمینه سازی این نهضت عظیم به دست پرتوان امام محمد باقر(ع) انجام شد و تعمیق و توسعه و استواری آن با همت والای امام صادق(ع) صورت گرفت.
امام صادق(ع) با بینش معصوم خود، از فرصت جنگ و کشمکش بنی عباس و بنی امیه و اشتغال ظالمان به ظالمان بهره برد و با جمع کردن نیروهای آماده، به بازسازی نیروها و بازنگری اساس اسلام و فقه ناب اهل بیت(ع) که همان فقه اصلی اسلام بود، پرداخت، با این کار پر ثمر، خدمت بزرگی به جهان اسلام و تاریخ و فرهنگ اسلام کرد و نهالی کاشت که همچون درخت طوبی شد و آثار درخشان آن همه جا رفت و همه تشنگان معرفت را سیراب کرد.
امام صادق(ع) در مدینه، به تربیت شاگرد پرداخت، طولی نکشید از اطراف و اکناف مانند بصره، کوفه، حجاز و... گرد حضرت آمدند و شاگردانش به 4هزار نفر رسید، شاگردانی با نژادهای گوناگون و از طوایف و مذاهب مختلف در کلاس درس امام شرکت کردند و از درس های مختلف اسلامی مانند فقه، حدیث و اصول بهره مند شدند. گروهی از این شاگردان در رشته های مختلف علوم اسلامی تخصص یافتند و اهل نظر بودند، مانند هشام بن حکم، زراره بن اعین و جابربن حیان.
نهضت علمی و فرهنگی امام صادق(ع) آنقدر قوی و گسترده بود که علمای بزرگ اهل تسنن و روسای مذاهب چهارگانه آن به شأن علمی و صداقت گفتار ایشان بارها و بارها اشاره کرده و از علم امام ره توشه ای بر می داشتند.
عصر امام صادق(ع) عصر برخورد اندیشه ها و تحولات علمی بود و به همین لحاظ امام مناظرات متعددی با گروه های مختلف داشتند.
رفتار و گفتار امام صادق(ع)
امام صادق(ع) قبل از هر چیز، بنده خالص خدا بود، عبادت و بندگی، مناجات، خوف از عذاب الهی، سجده های طولانی، داشتن حالت ملکوتی در کنار کعبه، توجه به بی نوایان، دلجویی از مومن و رفع پریشانی او، برخورد مهربانانه با کنیزان، اخلاق نیک و متین، صله رحم و صرف هزینه مالی برای اصلاح افراد جامعه از ویژگی های بارز امام همام به شمار می رود.
ده گفتار مختصر اما اثرگذار در زندگی بشر را از امام صادق(ع) بدین گونه روایت می کنند: گناه، انسان را از روزی محروم می کند- تاثیر کار بد بر صاحبش از تاثیر کارد در گوشت زودتر است- بر تو باد که برای خدا، خیرخواه مخلوقش باشی که هرگز خدا را به کاری بهتر از آن ملاقات نکنی- دوست ندارم شما جوانان را جز در یکی از دو حال بنگرم؛ عالم دانشمند یا دانشجو و دانش طلب- مثال دانشی که به آن عمل نمی شود، مانند گنجی است که چیزی از آن در مصرف های لازم، صرف نمی شود- سه چیز موجب جلب رضایت و دوستی دیگران است، دینداری، تواضع و فروتنی و بذل و بخشش- کسی که پدر و مادرش را اندوهگین کند نسبت به آن ها جفا کرده و کسی که هنگام مبتلا شدن به مصیبت و گرفتاری ها دستش را بر رانش بزند، پاداش خود را پوچ و نابود کرده است- قرض گرفت، غصه شب و ذلت روز است- حیا و شرم بر دوگونه است؛ یکی نشانه ضعف و عجز(مانند کم رویی بی جهت) و دیگری نشانه قوت اسلام و ایمان است- کسی که قبل از سلام کردن سخن آغاز کند، جوابش نگویید.
مهم ترین توجه امام به نماز بود، به گونه ای که از ایشان روایت است: همانا شفاعت ما به کسی که نماز را سبک یشمرد، نرسد.
امام صادق(ع) می دانست با خفقان حاکم بر جامعه، گسترش آثار علمی و فرهنگی اش و بازگویی حقایق برای آیندگان دشوار خواهد شد، سپس وصیت کرد بعد از وفاتش، 7سال در مراسم حج، مجالس سوگواری برایش تشکیل دهند و مقداری از اموال خود را در این مراسم به نیازمندان دهند، در واقع امام صادق(ع) با این وصیت می خواست در موسم حج که مردم از اکناف و اطراف حکومت اسلامی اجتماع دارند، حقایق گفته شود تا ظالم و مظلوم شناخته و ماجراهای پشت پرده روشن شود.
با افزایش عظمت امام صادق(ع)، دشمنانش و در رأس آن ها منصور دوانیقی نتوانستند وجود آن امام بزرگوار را تحمل کنند.
سرانجام دوانیقی توسط مزدوران مرموز خود آن حضرت را با انگور زهرآلود مسموم کرد و امام(ع) در سن 65 سالگی در مدینه به شهادت رسیدند که مرقد مطهر ایشان در ثبرستان بقیع است.
امام جعفرصادق علیه السلام؛ تجلی گر ایمان عارفانه و عمل صادقانه
حجت الاسلام علی اسدی، مسئول فرهنگی حوزه علمیه امام صادق(ع) هم با تشریح اوضاع سیاسی، اجتماعی و غرهنگی عصر جعفر صادق(ع)، در گفتگو با خبرنگار ما می گوید: عصر امام صادق(ع) در میان ائمه، به لحاظ سیاسی و فرهنگی منحصر به فرد است.
وی می افزاید: به لحاظ سیاسی، عصر جعفر صادق(ع)، دوره ضعف و تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود و از زمان هشام بن عبدالملک اموی، تبلیغات و مبارزات سیاسی عباسیان شروع شد و سال 129 هجری وارد مرحله مبارزه مسلحانه و عملیات نظامی شدند که سرانجام سال 132 هجری، بنی عباس به پیروزی رسید، بنابراین امام از کشمکش این 2 طاغوت زمان، بهره کافی در نهضت علمی و فرهنگی برد.
حجت الاسلام اسدی تصریح کرد : بنی امیه در آن زمان گرفتار مشکلات سیاسی فراوان بود و در اختناق به مانند عصر امامت دیگر ائمه را نداشت. همچنین عباسیان که با شعار حمایت از امام صادق (ع) و طرفداری از خاندان پیامبران(ص) و گرفتن انتقام خون ائمه وارد عمل شده بودند تا مدت ها فشار سیاسی به امام صادق(ع) و شیعیان لحاظ نکردند و همین آرامش و آزادی چند ساله نسبت به شیعیان فرصت خوبی برای فعالیت علمی و فرهنگی ایجاد کرد.
وی عنوان می کند: عصر امام صادق (ع) عصر جنبش فکری و فرهنگی است چرا که در آن زمان شور و شوق علمی بی سابقه ای در جامعه اسلامی به وجود آمده و علوم مختلف اسلامی مانند قرائت قرآن، تفسیر، حدیث، فقه، کلام و هم چنین علوم بشری مانند: فقه، فلسفه، نجوم و ریاضیات پدید آمده بود و هرکس در یکی از این حوزه ها به تناسب آگاهی اش صاحب نظر بود، بنا براین تشنگی علمی فراوان این عصر، ضرورت پاسخگویی امام صادق (ع) به این نیاز جامعه اسلامی را دو چندان کرد.
مسئول فرهنگی حوزه علمیه امام صادق(ع) عوامل به وجود آورنده جنبش علمی را چنین بیان می کند: آزادی و حریت فکر و عقیده در اسلام، تشویق های پیامبر(ص) به کسب علم، دعوت قرآن به تعقل تفکر و علم آموزی و تعلیم. از سویی اقوام و مللی که اسلام را پذیرفته بودند دارای سابقه فکری و علمی بودند مانند ایرانی ها که از همه سابقه درخشان تری داشتند، هم چنین سوری ها و مصری ها از مردمان مراکز متمدن آن روز به شمار می رفتند.
وی تصریح کرد: به این ترتیب عصر امام صادق(ع) عصر برخورد افرق، مذاهب و اندیشه ها بود و در اثر برخورد مسلمین با این اندیشه ها و دانشمندان دیگر ملل، شبهاتی به وجود آمد که سبب پیدایش فرق مختلف چون: معتزله، جبریه، زنادقه و... شد و امام صادق (ع) با توجه به فرصت مناسب سیاسی ایجاد شده به گسترش علوم اسلامی پرداخت.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: وجود فرق و اندیشه های مختلف سبب شد امام صادق(ع)، دانشگاه بزرگ مصری را با توجه به نیاز شدید جامعه در علم آموزی تاسیس کند که زمینه اجتماعی و فرهنگی این نهضت علمی بزرگ در زمان امام محمد باقر (ع) شکل گرفته بود. حجت الاسلام اسدی عنوان می کند : با ایجاد دانشگاه بزرگ جعفری و توسعه حوزه علمیه، در علوم نقلی و عقلی شاگردان برجسته ای تربیت شدند که مورخان تعداد شاگردان امام جعفرصادق(ع) را بیش از 4هزار نفر ذکر کرده اند.
حجت الاسلام اسدی می افزاید: از بین این شاگردان، شخصیت های بزرگی بودند که خدمات بزرگی برای اسلام و مسلمین انجام دادند.
وی به روایتی از امام صادق(ع) درباره شیعیان اشاره می کند و می گوید: از ایشان روایت است که منفورترین مردم نزد خدا کسی است که فقط به لفظ و اسم، شیعه باشد اما در عمل دستورات اسلام را اجرا نکند.
مسئول فرهنگی حوزه علمیه امام صادق(ع) تاکید می کند باید روش امام صادق(ع) را در زندگی، کار، منش و رفتار خود عملیاتی کنیم و با پیروی از قرآن و عمل به روایات ائمه مطیع امام زمان(عج) شویم نه اینکه مطیع زمان باشیم.
وی می گوید: در جنگ نرم چیزی که فرد و جامعه را از گزند تهاجمات فرهنگی حفظ می کند، ایمان و اعتقاد به خدا و قیامت است، بنابراین با پیروی از سیره ائمه می توان با اقتدار در برابر تهاجم فرهنگی ایستاد.
منابع:
اصول کافی ج 1 و2
بحار جلد 47 و 49 و 2
سیره 14معصوم(ع)؛ محمد محمدی اشتهاردی
تتمه المنتهی
وسائل الشیعه ج1
اعیان الشیعه ج1
نظر شما