فرهنگ برخلاف حقوق روان و پویاست

به گزارش خبرنگار شبستان، سعید محجوب، امروز دوشنبه 19 مرداد در نشست تخصصی تقابل حقوق و فرهنگ که در پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، گفت: حقوق امتیازی است که جامعه و دولت برای افراد در نظر می گیرد که بر اساس آن یک سری اختیارات به افراد اعطا می شود، این اختیارات ویژگی هایی دارند، اعطای اختیارات باید کلی و الزام آور باشد.

محجوب هدف قواعد حقوقی را ایجاد نظم دانست و افزود: در قواعد حقوقی الزاماتی است که فرد را مجبور به تبعیت می کند. مظاهر فرهنگی هم ایجاد الزامات می کند چه بسا اختلافاتی که در خانواده ها به وجود آمده که ناشی از برخورد ناصحیح فرهنگی بوده است.

وی با بیان اینکه یک سری الزامات فرهنگی وجود دارد، اظهار داشت: موضوع حقوق و فرهنگ مردم انسان هاست، وقتی قانون ابوعلی سینا نوشته شد در بحث انقلاب صنعتی منسوخ و به تاریخ پیوست، در رابطه با حقوق و فرهنگ چنین چیزی اعمال نمی شود که به تاریخ بپیوندد.

این پژوهشگر داشتن ضمانت اجرا را تفاوت فرهنگ و حقوق عنوان کرد و ادامه داد: قاعده فرهنگی توسط هیچ نهادی مورد حمایت قرار نمی گیرد، اگر مورد حمایت قرار گیرد جزو قواعد حقوقی قرار می گیرد.

محجوب با اشاره به اینکه ذات حقوق و فرهنگ متناقض است، خاطرنشان کرد: ذات حقوق ایستا و ساکن است. حقوقدانان معتقدند هرچه قانون ایستاتر باشد به عدالت نزدیک تر باشد چون تقسیم عادلانه تری از آن می شود.

محجوب خاطرنشان کرد: فرهنگ متناسب با زمان هرچه جلو رود گروه های مختلف دارد، فرهنگ پویا و روان است حقوقدانان تلاش می کنند تفسیر جدیدی از فرهنگ در موضوعات حقوقی داشته باشند.

وی در مورد منابع حقوق و فرهنگ اظهار داشت: منابع حقوق، قانون، عرف، رویه قضایی و دکترین است، منابع فرهنگ احصا شده نیست در واقع آداب و رسوم رایج بین مردم منابع فرهنگی است.

محجوب تصریح کرد: حقوقدانان در نظرات خود نظام های مختلف حقوقی را در جهان شناسایی کردند، نظام های حقوقی با هم متفاوت اند به عنوان مثال نوع نظام حقوقی ایران با نظام حقوقی هند و انگلستان فرق دارد.

این پژوهشگر با اشاره به تقسیم بندی نظام های حقوقی یادآور شد: نظام اول حقوقی نظام کامن لا است که کشورهایی همچون آمریکا، انگلستان و استرالیا را شامل می شود، دسته دوم کشورهای رومن ژرمن است که سرآمد آنها فرانسه است، دسته سوم هند، چین و خاور دور است، کشورهای کمونیستی دسته چهارم نظام های حقوقی را تشکیل می دهند و پنجمین نظام حقوقی اسلام است. تعامل هر یک از این نظام های حقوقی با فرهنگ متفاوت است.

محجوب عنوان کرد: در نظام کامن لا قانون اساسی نوشته نشده و رای قاضی در تعامل مستقیم با فرهنگ است، در این نظام فرهنگ نقش اساسی دارد.

محجوب با بیان اینکه نظام حقوقی رومن ژرمن قانون اساسی مکتوب دارند، گفت: در فرانسه همه قوانین نوشته شده است، در این نظام ایستایی مطرح است، اتیوپی و آلمان هم رومن ژرمن هستند. حقوق نوشته شده هر یک از این کشورها اقتباس شده از فرهنگ خود است. نظام حقوقی ما با اینکه اسلام است تحت تاثیر نظام رومن ژرمن است در واقع نظام حقوقی ما مختلف است.

وی در مورد نظام حقوقی کشورهای کمونیستی تصریح کرد: در این نظام قوانین آمره و تکمیلی هستند و تعامل حقوقی آنها به صورت قوانین آمره است. در این نظام قوانین به شدت از فرهنگ تاثیر گرفته اند و حقوق بر فرهنگ مسلط است، نمونه آن کشور کره شمالی است.

این پژوهشگر ادامه داد: نظام حقوقی در کشورهای هند، چین و خاور دور عمدتا متاثر از فرهنگ است به عنوان مثال در ژاپن مهلت دادن به بدهکار امری عادی است آنچه که ما در قرآن داریم که آمده است به فردی که در سختی است و بدهکار است مهلت دهید تا گشایش در کارش ایجاد شود، در ژاپن اظهارنامه علیه کسی تلقی بدی دارد.

محجوب در مورد نظام حقوقی اسلام بیان کرد: منابع در نظام اسلام به 4 دسته تقسیم می شوند، کتاب، سنت، اجماع و عقل. اجماع اتفاق نظر اصحاب بر مطلب خاص است که به ندرت وجود دارد که در مورد فرهنگ هم به ندرت اتفاق می افتد. در اصل هم قاعده خاصی در مورد فرهنگ وجود ندارد، لفظ فرهنگ فارسی است و در عربی چنین لغتی نداریم. در عرف فرهنگ ذخایر مادی و معنوی است که سینه به سینه می چرخد، نفس عرف در عربی وجود دارد و در قرآن دو مرتبه آمده است. در فقه ما یک گارد در مقابل عرف وجود دارد. حقوق اسلام دو جنبه دارد یک بعد حقوق پیشرو است و یک بعد پیرو است که از فرهنگ پیروی می کند.

این پژوهشگر در مورد حقوق فرهنگ و حقوق فرهنگی اظهار داشت: در حقوق فرهنگ مسایلی همچون حمایت از هنرمندان و هنر آنها مطرح است، حقوق فرهنگی در 1948 مطرح شد. برخی می گویند حقوق فرهنگی به معنی حق فرهنگی است و عده ای معتقدند حقوق فرهنگی شامل همه حقوق فرهنگ است.

وی با طرح این سوال که در حقوق ایران فرهنگ چطور متجلی شده است، گفت: در تعریف اول فرهنگ از تمدن بیرون نیامده، فرهنگ در قانون اساسی شکل و حمایت شده است، در تعریف دوم فرهنگ یعنی کالاهای فرهنگی که طبق قانون 12 مورد کالای فرهنگی داریم. یکی از بهترین قوانین فرهنگ حمایت از حقوق مولفان و نویسندگان است که در سال 48 تصویب شده است.

محجوب خاطرنشان کرد: حقوق می تواند از فرهنگ حمایت قانونی کند، عمده کشورها سعی می کنند قبل از وارد کردن مسئله ای در حقوق آن را در فرهنگ حل و فصل کنند.