خبرگزاری شبستان - خراسان شمالی؛ حاشیه‌نشینی به آن سنخ از زیست شهری اطلاق می شود که در حومه شهرها، تعدادی خانوار بدمسکن، یک مرکز جمعیتی یا شهرک مانند را به وجود آورند. حاشیه نشینی در ایران براساس دلایل بسیاری اکنون یک معضل ملی محسوب می‌شود که با ادامه روند فعلی بی شک به یک فاجعه ملی منجر خواهد شد. ابعاد معضلاتی که حاشیه نشینی باعث نشو و نمای آنها شده است، بسیار فراتر از عدم هماهنگی در بافت فیزیکی شهرها است.
رشد مناطق حاشیه‌ای موجب شده است که اجتماعاتی در دل جامعه رخ عیان کند. در مضرات این بدسامانی، همین بس که به واسطه آن آداب شهرنشینی و کنش شهروندی به فراموشی سپرده می شود و خصایص کنش روستایی که سنخیتی با زیست شهر ندارد، به شاکله عقیدتی زیست مبدل می‌شود. نتیجه این امر، به وجود آمدن مناطقی است که نه شهر و نه روستا به شمار می آید و در عین حال هردو خصوصیات را هم در بافت و معماری و هم در سبک زندگی و کنش مردم دارند.
تراکم بالای جمعیتی در کنار فقدان امکانات شهری باعث شده که از لحاظ بهداشتی، مناطق حاشیه‌ای شهرها در وضعیت وخیمی به سر ببرند. شرایط بهداشتی حاشیه نشین ها به شدت متأثر از موقعیت جغرافیایی آنان است. فاضلاب در جویهای روباز که به صورت خود به خودی مسیری می یابد، جریان دارد. این امر باعث شیوع بیماریهای انگلی می شود که به شدت بین حاشیه نشینان رایج است و این یک وجه اشتراک بین ساکنان حاشیه نشین ها با روستاها است.
حال به شهرهای کوچکتر که بنگریم، حاشیه نشینی و یا سکونت گاه‌های غیررسمی در شهرهایی چون بجنورد از آنجا پدید آمد که با رشد طول و عرض شهر، برخی افراد ساکن در روستاهای اطراف، خود را در محدوده شهری و زندگی شهری یافتند اما هیچ گاه نتوانستند جذب اقتصاد شهری شوند. اسکان غیررسمی به علت فقر اقتصادی، مهاجرت و نبود فضای رسمی مناسب و در حد استطاعت اقشار کم درآمد، مسکن سازی شتابزده، پیوستگی عملکردی با شهر اصلی و گسست کالبدی از آن سبب شد تا در این حواشی تجمعی از اقشار عمدتا کم درآمد و فقیر حاصل شود و محیطی با کیفیت پایین زندگی و کمبود شدید خدمات و زیربناهای شهری و تراکم بالای جمعیتی بر مرکز استان تحمیل شود.
محله کوی امام هادی (کلاته کوره)، یکی از سکونت گاه های محروم شهر بجنورد است که ساکنان این منطقه به شدت در معرض آسیب‌های اجتماعی، طبیعی و زیست محیطی قرار دارند و همین موضوع سبب گلایه آنان از مسئولان شهری است و عاجزانه نگاه مسئولانه مسئولان را تمنا می کنند تا شاید هرچه سریع تر یکی از صدها مشکلات این منطقه برطرف شود.
هرچند با قدم گذاشتن در این منطقه محروم، احصاء کردن معضلات و مشکلات چندان سخت به نظر نمی رسید اما برای بهتر در جریان قرار گرفتن مسائل اجتماعی ساکنان منطقه، پای صحبت آنان نشستیم.
آرام بگم آذری، یکی از ساکنان این منطقه که همسری ناشنوا دارد از نبود حتی یک درمانگاه در این منطقه اظهار گلایه می کند و می گوید: گاهی اوقات که حال همسرم نامساعد است، چگونه و با چه وسیله ای رساندن او به بیمارستان یا درمانگاه در مرکز شهر، مشکلی است که به نگرانی من از حال و وضعیت جسمانی همسرم اضافه می شود.
وی که در خانه ای کلنگی و نامناسب در کنار خندق زندگی می کند، از بوی تعفن این خندق گلایه مند است و در عین حال می گوید: با توجه به وضعیت اقتصادی ضعیف و از کارافتادگی همسرم، مجبورم فاضلابی که در حیاط منزل جمع می شود را با سطل در خندق خالی کنم.
«خدیجه سبحانی» که مادر یک پسر بچه 10 ساله است، نبود پارک در این منطقه را یکی از مشکلات خانواده ها بیان می کند و اظهار می دارد: این منطقه فقط از نعمت مدرسه و مسجد بهره مند است و در شرایطی که در ایام اوقات فراغت نوجوانان و جوانان قرار داریم، نگرانی ما از چگونه گذراندن این ایام فرزندانمان است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر دوچرخه سواری و بازی فوتبال در کوچه های شلوغ این محله به عنوان بازی های مورد علاقه فرزندان ما تنها سرگرمی آنها به شمار می رود، از مسئولان می خواهد تا به مسائل فرهنگی حاشیه شهرها بیشتر توجه داشته باشند.
یکی دیگر از اهالی این منطقه آسفالت کوچه ها و جدول گذاری آن را ضرورتی مهم بر می شمرد و می گوید: تعداد زیادی از کوچه‌ها آسفالت نشده که در ایام بارندگی، ساکنان این کوچه‌ها در وضعیت نامناسبی به دلیل ایجاد گل و لای و مشکلات بهداشتی به سر می‌برند و انتقال گل و لای به کوچه‌های آسفالت شده باعث کاهش عمر آسفالت می‌شود.
شهین یزدانی، نیز به مشکلات بهداشتی اشاره می کند و اظهار می‌دارد: به دلیل نبود پوشش شبکه جمع‌آوری فاضلاب و جدول کشی کوچه‌ها، فاضلاب در کوچه‌ها رها می‌شود و بخصوص در فصل تابستان مشکلات بهداشتی ایجاد می شود.
وی که در نزدیکی خندق ساکن است، وضعیت خاص خندق حاشیه کوی امام هادی را یکی دیگر از معضلات بهداشتی این محله عنوان می‌کند می گوید: در فصل بارش باران به خصوص بارندگی ها شدید، آب خندق بالا آمده تا جایی که وارد حیاط منزل می ریزد و قورباغه و مار را روانه خانه ما می کند.
یزدانی با بیان اینکه روزها از بوی تعفن خندق و تصفیه خانه فاضلاب و شب ها از صدای قورباغه ها و نیش پشه ها، آسایش و خواب راحتی نداریم، از مسئولان خواست، این خندق را ساماندهی یا حداقل لایروبی کنند.
جلیل حجی زاده، یکی دیگر از اهالی این منطقه نیز با بیان اینکه وجود نخاله‌های ساختمانی و زباله‌های جمع آوری نشده از دیگر مشکلات ساکنان کوی امام هادی (علیه السلام) است، اظهار می دارد: خندق انتهای این منطقه که انباشته از زباله هاست، در تابستان ها بوی نامطبوع زباله‌های درون این خندق و جمع شدن حشرات موذی برای ساکنان اطراف آن مشکلاتی فراهم می کند.
عبدالعلی شیردل، یکی دیگر از اهالی این منطقه و مدیر کانون فرهنگی و هنری رمضان این محله نیز احداث بافت هاي غير مجاز، عدم وجود معابر مطابق با اصول شهرسازي، نبود زمين برای ساخت پارك و عدم وجود فضاي تفريحي و ورزشي در این منطقه را از ديگر مشكلات اين محله عنوان مي كند و مي افزايد: فقر فرهنگي از جمله مواردي است كه در افزايش آسيب هاي اجتماعي در مناطق حاشيه نشين موثر است.
وی با بیان اینکه اعتياد در خانواده هايي كه دچار فقر فرهنگي هستند بيشتر از ساير موارد به چشم مي خورد، می گوید: برخي از جوانان به علت فروش مواد مخدر و جمع آوري معتادين در اطراف خود باعث روي آوردن به سرقت و از بين رفتن امنيت محله مي شوند از اين رو خانواده ها امنيت كافي جهت رفت و آمد در كوچه و محله را ندارند.
با توجه به بارمنفی کلمه "حاشیه نشینی" وزارت کشور تعریف مناطق ویژه اجتماعی را به استانداری ها ابلاغ کرده که بر اساس این تعریف مناطق ویژه اجتماعی شامل حاشیه نشینی، بافتهای فرسوده، مناطق بی دفاع شهری و سایر موارد مشابه که از خدمات اجتماعی و فرهنگی لازم برخوردار نبوده و یا نا امنی در آن منطقه حاکم است، اطلاق می شود.
بر این اساس کمیته ساماندهی امور اجتماعی و فرهنگی مناطق ویژه اجتماعی در استانداری ها شکل گرفته که این کمیته در استانداری خراسان شمالی نیز از اردیبهشت سال 92 تشکیل و بر اساس آن 27 نقطه شامل 24 نقطه شهری و 3 نقطه روستایی از جمله منطقه کلاته کوره (کوی امام هادی) احصا شده و جلساتی نیز با حضور مسئولان دستگاه های مربوطه تشکیل شده است.
علیرضا باغچقی، رئيس كميسيون خدمات و زيست شهري شورای شهر بجنورد در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در بجنورد، با بیان اینکه حاشیه نشینی که امروزه تحت عنوان سکونتگاه های غیررسمی از آن نام برده می شود در روند روبه سرعت تقاضای شهرنشینی، از ظرفیت و توانایی دولت و شهرداری ها در گسترش زیر ساخت ها و ارائه خدمات و ایجاد اشتغال پیشی گرفته است، افزود: این تعریف شامل تمام کسانی است که در محدوده اقتصاد شهری ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند.
وی با بیان اینکه حاشیه نشینی به علت فقر شهری، مهاجرت و نبود فضای رسمی مناسب و در حد استطاعت اقشار کم درآمد به موازات رشد شهرنشینی در درون یا مجاور شهرها به سرعت ایجاد شده و رشد یافته است، افزود: مسکن سازی شتابزده، محیطی با کیفیت پایین زندگی و کمبود شدید خدمات و زیربناهای شهری و تراکم بالای جمعیتی و گسست کالبدی از مرکز شهر با تجمعی از اقشار عمدتاً کم درآمد و فقیر از جمله ویژگی های این سکونتگاه ها به شمار می رود.
باغچقی با بیان اینکه ویژگی های ذکر شده ساکنین این سکونتگاه ها را در مخاطره آسیب های اجتماعی، طبیعی و زیست محیطی قرار داده و موجب جدایی گزینی آنها از شهر اصلی شده است، مشکلات اقتصادی مردم را عاملی در ایجاد و گسترش مناطق حاشیه نشین عنوان کرد و گفت: مشکلات اقتصادی در کنار مشکلات فرهنگی مردم، عاملی است که اجازه فرصت به دیگر مسائل را نمی دهد.
وی با بیان اینکه راه اندازی شهرداری مهر در برنامه چهارم توسعه با هدف مدیریت شهری و توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی راه اندازی شد، اظهارداشت: هدف از اجرای این طرح توزیع عادلانه بودجه شهری و بین المللی به محله های برخوردار و حاشیه نشین بود که متاسفانه بودجه بین المللی به حاشیه شهر نرسید و از بودجه برابر شهری نیز برخوردار نشدند.
وی با بیان اینکه در برنامه ریزی بودجه امسال، محله های برخوردار و غیر برخوردار از بودجه برابر بهره مند می شوند، اظهارداشت: البته با توجه به عقب ماندگی های بسیار در حاشیه شهرها، رشد و توسعه این مناطق زمان بر بوده و نیازمند بودجه های چندین برابر است.
عضو چهارمین دوره شورای اسلامی شهر بجنورد، با بیان اینکه بازگشایی معابر و خیابان ها با هدف رشد و توسعه و توزیع عادلانه درآمد و افزایش ارزش افزوده املاک در مناطق حاشیه شهرها از جمله کوی امام هادی صورت گرفته است، اظهارداشت: تمام تلاش ما زمینه سازی برای بهره مندی از امتیازات شهری و تعمیق فرهنگ شهری برای ساکنان سکونتگاه ها به همراه مشارکت همه جانبه آنها در تصمیم گیری ها و اقدامات محلی است.
وی با بیان اینکه فعال کردن خانه بهداشت، خانه فرهنگ و ایجاد فضای سبز از مهم ترین برنامه هایی است که در دستور کار قرار دارد، اظهارداشت: با توجه به اینکه توزیع ناعادلانه سرانه فضای سبز در برخی مناطق را می پذیریم، بحث تملک زمین و قیمت گذاری های بعضا کلان از سوی مالک را از جمله مسائلی دانست که توسعه فضای سبز در این مناطق را مشکل ساز می کند.
رئيس كميسيون خدمات و زيست شهري شورای شهر بجنورد در خصوص خندق و مشکلات به وجود آمده برای اهالی منطقه کوی امام هادی نیز با بیان اینکه در برخی مناطق کف سازی و دیوار سازی خندق انجام شده و برخی در حال انجام است، اظهارداشت: تعیین حفاظت حریم برای ساکنان این مناطق از جمله مواردی است که نیاز به مشارکت و همکاری تمام دستگاه های متولی دارد تا امنیت مردم در این مناطق فراهم شود.
پایان پیام/
گزارش از: سمیرا نیستانی
نظر شما