به گزارش خبرگزاری شبستان، متن ذیل یادداشتی است درباره چرایی صلح امام حسن (ع) به قلم بخشعلی قنبری، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی که در اختیار شبستان گذاشته است:
«در میان ما شیعیان قیام امام حسین ((ع)) از صلح امام حسن ((ع)) مهمتر و دارای جایگاه بیشتری در حفظ دین مبین اسلام است. در حالی که با نگاه به تاریخ نمی توان چنین چیزی را به اثبات رساند بلکه اتفاقا صلح امام حسن((ع)) اثر شگرفی در تاریخ اسلام از خود به جای گذاشت و اگر بگوئیم که یکی از زمینه های قیام اباعبدالله((ع)) همین صلح بود سخن گزافی بر زبان نیاورده ایم.
در واقع صلح امام حسن((ع)) بیان کننده زمان سنجی آن حضرت ((ع)) بوده است. در فرهنگ اسلامی نظریه فداکاری به آن معنایی که در مسیحیت وجود دارد قابل دفاع نیست برای اینکه دراسلام فداکاری و تن به شهادت دادن اصل و هدف اصلی و اساسی نیست بلکه فداکاری و شهادت خود امری برای چیزی دیگرند. انسان در این نگرش فدا نمی شود که فداشده باشد بلکه فدا می شود برای اینکه چیز مهمتری حاصل آید. حال اگر این امر با روش دیگری به دست آید شهادت از موضوعیت می افتد. باید به موقعیت نگاه کرد که چه چیزی اقتضا می کند.
اگر امام حسن((ع)) قیام می کرد و به شهادت نمی رسید و اثری از او باقی نمی ماند چه حُسنی می توانست داشته باشد. اما جالب این است که آثار صلح او به رغم تخلف معاویه باقی ماند و بعدها در قیامهای بعد خود را به عینه نشان داد. بنابراین صلح و قیام به خودی خود واجد ثمراتی نیستند بلکه باید نگریست که کدامیک از این دو امر اثربخش‌تر و در رفع ظلم موفق تر است. در واقع اگر امام حسن((ع)) به جای صلح قیام می کردند، شاید نامشان این قدر در تاریخ اسلام درخشان تر نمی شد در حالی که پس از امام علی ((ع)) حکومت رابه دست گرفت اما در میان مسلمانان امروزی از جایگاه مهمی برخوردار نیست در حای که صلح امام حسن همیشه یه نیکی یاد می شود.
تاریخچه صلح
قرارداد صلحی که میان حسن بن علی بن ابی طالب((ع)) دومین امام شیعیان و معاویه فرزند ابوسفیان، در سال ۴۱ قمری بسته شد. این توافقنامه بعد از جنگی صورت گرفت که بر اثر زیاده‌خواهی معاویه و خودداری او از بیعت با امام ((ع)) و خلیفه مسلمانان روی داد. این جنگ به دلایلی از جمله خیانت برخی سرداران سپاه امام حسن ((ع))، حفظ مصلحت مسلمانان، حفظ جان شیعیان و خطر خوارج ناتمام ماند. امام حسن مجتبی((ع)) مجبور به قبول صلح‌نامه‌ای شد که بر اساس آن، حکومت از امام حسن((ع)) به معاویه واگذار می‌گشت. صلح چند شرط داشت که از مهم‌ترین آنها عدم نصب جانشین از جانب معاویه، خودداری از توطئه علیه امام حسن(ع) و حفظ جان مسلمانان بود. با این حال، معاویه به هیچ‌یک از شرط‌ها عمل نکرد.
پس از کشته‌شدن امیرمومنان علی بن ابیطالب((ع)) به دست ابن ملجم مرادی، امام حسن((ع)) در کوفه به عنوان خلیفه اعلام می‌شود ولی معاویه، فرماندار شام، این انتصاب را تقبیح می‌کند و لشکری را برای جنگ به کوفه می‌فرستد که این لشکر در مسکن مستقر می‌شود. لشکر حسن((ع)) نیز در مداین مستقر می‌شود.
به نوشته برخی از مورخان پس از دو ماه عدم فعالیت در حوزه های امام حسن((ع)) و معاویه، نامه ای میان دو طرف رد و بدل می شود و هرکدام از دلایل استحقاق خود برای خلافت می گویند ولی معاویه به رغم اینکه در بار اول به امام((ع)) نامه ای مودبانه می نویسد در نامه های بعدی امام ((ع)) را به جنگ تهدید می کند و پس از آن هر دو طرف مهیای جنگ می شوند اما بعد مدتی نهایتاً دو طرف خود را برای صلح آماده می کنند اما در بین یاران امام حست افرادی بودند که با صلح موافقت نداشتند اما نهایتاً جناح صلح طلب بر کسانی که جنگ را می طلبیدند فایق می آیند و صلح برقرار می شود.
مفاد صلح نامه
بالاخره طرفین برای صلح آماده شدند بر اساس مواد زیر عهدنامه را امضا کردند:
1) معاویه طبق کتاب خدا و سنت پیامبر و خلفای صالح عمل نماید.
2) معاویه نمی‌تواند برای خود جانشینی انتخاب کند و این کار را باید به شورا واگذار کند.
3) برای همگان در هر جایی امنیت وجود خواهد داشت.
4) معاویه آشکارا یا نهان حسن یا هیچ کدام از یاران او را مورد ارعاب قرار نخواهد داد.
فلسفه صلح
درباره فلسفه صلح امام حسن((ع)) آثار زیادی به نگارش درآمده هدف نگارنده تکرار آنها یا ارایه گزارشی از آنها نیست بلکه درصددم با استناد به مواد این صلح نامه چند نکته را بیان کنم که خط صلح طلبی اسلام به معنای عام و شیعه به طور خاص و امام حسن((ع)) به طور اخص بیان شود تا مرز میان مدعیان خشونت و طرفداران واقعی صلح مشخص گردد و همه بدانند که اسلام دین صلح است نه جنگ و جنگ همیشه امری تحمیلی بود و صلح همیشه خواست رهبران اسلامی بوده و هست که نمونه بارز آن صلح طلبی امام حسن((ع)) است.
دقت در بندهای این صلح نامه نشان می دهد که همه چیز نهایتاً به نفع دو چیز خواهد بود یکی حفظ کیان اسلام و دیگری حفظ حقوق مردم و تأمین سلامتی آنها. این امر نشان می دهد که امام((ع)) با توجه به واقع نگری که داشت راه دیگری غیر از صلح نمی شناخت تا از آن طریق به اهداف والا دست یابد. بنابراین صلح در فرهنگ اسلامی همیشه بهتر از جنگ است الا اینکه برای احقاق حق و یا رساندن ندای مظلومیت راهی جز فریاد و جنگ نداشته باشد. ذیلاً به برخی اهداف اصلی صلح امام حسن اشاره می کنیم:
1) حفظ جان خود و شیعیان.نیک می دانیم که پس از شهادت امام علی((ع)) شیعیان در مضیقه بودند و از سوی صاحبان قدرت هماره مورد تهدید بودند و نتوانسته بودند دررجامعه جایگاه خاصی داشته باشند و یا درقدرت سهمی داشته باشند. از این جهت صلح می توانست تأمین کننده برخی نیازهای اساسی اینان بشود. ابی سعید عقیصا می‌گوید: «به نزد امام حسن(ع) رفتم و به آن حضرت عرض کردم:ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) چرا با اینکه می‌دانستی حق با شماست، با معاویه گمراه و ستمگر صلح کردی؟ امام در پاسخ فرمود: اگر این کار را نمی‌کردم احدی از شیعیان ما بر روی زمین باقی نمی‌ماند و همه را می‌کشتند.
امام حسن مجتبی(ع) حتی در برابر منتقدان بشدت از این صلح دفاع می کرد به عنوان مثال در پاسخ کسی که وی را پس از پذیرش صلح، با جمله «یا مذلّ المؤمنین: ای خوارکننده مؤمنان» خطاب کرد، فرمودند : «من، خوارکننده مؤمنان نیستم، بلکه عزت‌دهنده آنان می‌باشم؛ زیرا هنگامی که دیدم شما(شیعیان) را توان برابری و ایستادگی با سپاهیان شام نیست، امر حکومت را واگذاردم تا من و شما باقی بمانیم. همان‌طوری که شخص دانایی، یک کشتی را عیب‌دار می‌کند تا برای مالکان و سرنشینانش باقی بماند (اشاره به داستان قرآنی حضرت موسی((ع)) و حضرت خضر ((ع)) در سوره کهف). داستان من و شما این چنین است، تا بتوانیم میان دشمنان و مخالفان باقی بمانیم.»
2)جلوگیری از خونریزی. در قرآن کریم آمده است که اگر کسی بناحق فردی را بکشد گویی که همه انسان ها را کشته است. عکس این قضیه هم صادق است به این معنا که اگر کسی یک نفر انسان را از مرگ نجات دهد گویی همه انسان ها را از مرگ نجات داده است. امام حسن ((ع)) در واقع با این کار نه یک نفر بلکه ده ها هزار نفر را نجات دادند. امام حسن ((ع)) درباره علت صلح با معاویه چنین فرمود: «من چنان دیدم که با معاویه به مسالمت رفتار کنم و آتش بس برقرار سازم و با او مصالحه کنم، و چنان دیدم که جلوگیری از خونریزی بهتر است و منظوری از این کار جز خیرخواهی و بقای شما ندارم. »
ایشان همچنین فرمود: «به راستی که جمجمه‌های عرب به دست من بود که صلح کنند با هر کس که من صلح می‌کردم و می‌جنگیدند با هر کس که من می‌جنگیدم؛ ولی من برای رضای خدا و حفظ خون مسلمانان آن را رها کردم.» امام(ع) در پاسخ اعتراض سلیمان بن صرد خزاعی فرمودند: «من چیز دیگری جز آنچه شما می‌بینید می‌بینم و در آنچه انجام دادم نظری جز جلوگیری از خونریزی نداشتم». آن حضرت (ع) در بیانی دیگر فرمودند: «دیدم که جلوگیری از ریختن خون مسلمانان، بهتر از خونریزی است.»
3) نگاه به برخی بندهای این صلح نامه روشن می کند که حفظ دین هم از اهداف بلند این عهدنامه است که اگر رخ نمی داد مسلماً به ضرر اسلام تمام می شد. از این جهت اشاره کردیم که حفظ دین را یکی از علل مهم صلح امام حسن((ع)) می‌توان بیان کرد زیرا جامعه اسلامی در شرایطی قرار داشت که ممکن بود جنگ با معاویه، اصل دین را از بین ببرد. جنگ با معاویه نه به نفع کوفیان بود و نه به نفع شامیان، بلکه زمینه حمله نظامی رومیان را به جهان اسلام فراهم می‌کرد. یعقوبی می‌نویسد: «معاویه در سال چهل و یکم به شام برگشت و وقتی خبر یافت که لشکر روم با سپاهیان انبوه، راه جنگ را در پیش گرفته است، شخصی را نزد وی فرستاد و بر صد هزار دینار با او صلح کرد. از سوی دیگر، مردم نیز از نظر فرهنگی در وضعیتی قرار داشتند که خونریزی و جنگ، بدبینی به دین و مقدسات را به وجود می‌آورد. شاید بر همین اساس بود که امام حسن((ع)) یکی از دلایل صلح خود را حفظ دین بیان کرد: «ترسیدم ریشه مسلمانان از زمین کنده شود و کسی از آنان باقی نماند؛ از این رو با مصالحه‌ای که انجام گرفت، خواستم دین خدا حفظ شود.»
خلاصه سخن اینکه حفظ جان و زندگی مردم برای امام حسن((ع)) آن اندازه اهمیت دارد که بدون توجه به خود و ملامت ملامتگران با شجاعت کامل به سمت صلح حرکت کند هر چند که ممکن است نزدیک ترین یارانشان با این حرکت مخالف کنند؛ به علاوه باید نیک در یاد داشت که در زندگی اصالت با صلح است و شهادت و شهادت طلبی به یک وسیله تنها در زمانی کاربرد دارد که جز شهادت راهی برای احقاق حق وجود ندارد همان اقتضائی که برای امام حسین((ع)) رخ داد.
پایان پیام/
نظر شما