دعای ابوحمزه یکی از ابزار مهم پیمودن طریقه ی معرفت است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از بندرعباس، ابوحمزه طبق آنچه که در روایات وارد شده، انسان بسیار زاهدی بود، لذا از وجود مبارک امام رضا(علیه السلام) نقل شده که: «ابوحمزه ثمالی، لقمان عصر خود بود».

 

وی محضر چهار امام«امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام کاظم(علیهم السلام)» را درک کرد و از محضر آن حضرات کسب فیض نمود و معارف الهی را فرا گرفت.

 

حجت الاسلام دکتر احمدرضا باوقار، محقق، نویسنده و پژهشگر حوزه دین در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در تفسیر فرازهایی از دعای پرفیض ابوحمزه ثمالی گفت: آنچه که درباره دعای ابوحمزه وجود دارد این است که این دعا ارزش تام دارد و از جهت مضمون و محتوا بسیار ارزشمند است و از آنجایی که این دعا فرازهای متعدد و متنوعی دارد، جامع بوده و برای همگان قابل استفاده است.

 

وی افزود: در یکی از فرازهای ابتدایی این دعا، امام سجاد(علیه السلام) بحث عقوبت را مطرح می فرمایند: «الهی لا تودبنی به عقوبتک». به جهت اینکه عقوبت به دنبال گناه بوجود می آید، لذا انسان در اثر گناه، مستحق تادیب است و امام سجاد(علیه السلام) این نکته را مد نظر قرار داده اند.

 

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: امام سجاد(علیه السلام) در فرازی از دعای ابوحمزه می فرمایند: « خداوندا ما مستحق عقوبت تو هستیم، اما تو ما را در اثر گناهانمان عقوبت نکن و در اثر مکر و بدرفتاریمان، ما را مبتلا به مکر و حیله خود مفرما».

 

وی خاطر نشان کرد: در فراز دیگر این دعا، آن حضرت می فرماید: «خداوندا تمام خیر به دست توست و در غیر تو، هیچ خیری نیست».

 

حجت الاسلام باوقار اظهار داشت: مومنان در شب ها و سحرهای ماه مبارک رمضان این مناجات نورانی را با توجه به معنا و مفهومش قرائت نموده و برای رسیدن به غفران الهی به آن تمسک می جویند.

 

وی افزود: در یکی از فرازهای مهم این دعا، امام سجاد(علیه السلام) می فرمایند: « خدایا ما به وسیله تو، خودت را شناختیم»، این جمله بیانگر این مساله مهم است که خداوند خودش را به بنده اش می شناساند(بک عرفتک و انت دللتنی علیک)؛ لذا اگر عنایت و راهنمایی خداوند وجود نداشته باشد، شناخت ذات احدیت میسر نیست.

 

این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: ساکنان طریق الهی به خوبی واقفند که این دعا، یکی از ابزار مهم پیمودن طریقه ی معرفت است.

 

وی گفت: اگر بخواهیم درباره دعا نکاتی را بیان کنیم باید به این آیه مبارکه اشاره کنیم: «ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون ان عبادتی فیدخلون جهنم داخرین»(سوره غافر، آیه60). خداوند در این آیه می فرماید: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را و کسانی که از عبادت من تکبر می ورزند بزودی با ذلت وارد دوزخ می شوند.

 

دکتر باوقار اضافه کرد: این آیه اشاره ای به چندین مسئله دارد، اول اینکه دعا، عبادت است؛ دوم اینکه ترک دعا شایسته نبوده و نوعی استکبار است و نکته سوم اینکه خداوند تارک دعا را تهدید به دوزخ نموده است.

 

وی افزود: مطلب دوم در رابطه با دعا این است که برخی از دعاها، سایر ادعیه را تفسیر می کنند، مانند قرآن که آیاتش یفسر بعضه بعضا(بعضی از قسمت هایش بعضی دیگر را تفسیر می کند) است.

 

باوقار تاکید کرد: پس اگر ما بخواهیم یک دعایی را بهتر متوجه شویم باید از دعاهای دیگر کمک بگیریم؛ مراجعه به ادعیه صحیفه سجادیه، این مهم را به سادگی محقق می سازد.

 

وی گفت: موضوع بعدی درباره دعا این است که دعای ابوحمزه با نام خدا آغاز شده و جمله ابتدایی دعا این اس«الهی لا تودبنی به عقوبتک». پس در این دعا هم آن قانون کلی که به ما دستور داده شده، رعایت گردیده است و دعا با نام خدا شروع شده است.

 

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: مطلب بعد در رابطه با دعای ابوحمزه این است که دعا عموم انسان ها را در برمی گیرد و به عبارتی، یک نسخه کامل برای همه انسان هاست که با مراجعه به فرازهای مختلف این دعا، این نکته کاملا مشهود است.

 

وی افزود: انسان ها دچار رزیله های اخلاقی مختلفی هستند و لذا این دعا جامعیت داشته و هر نوع درمانی را برای هر بیمار معنوی در بر دارد؛ پس نتیجه می گیریم که خواندن این دعا برای همگان دارای فایده است.

 

باوقار گفت: اما دعای ابوحمزه حاوی نکات ارزشمند فراوانی است که در اینجا به برخی از فرازهای آن به صورت اختصار اشاره می شود.

 

شناخت خداوند به وسیله خودش

 

در منابع روایی به این مسئله اشاره شده که شناخت خداوند چه اهمیت ویژه ای دارد، به طور مثال روایتی وجود دارد که موید این مطلب است که می فرماید: «من عرف نفسی فقد عرف ربی» این روایت شناخت خداوند را متوقف بر آشنایی بنده با خودش می کند؛ پس شناخت خداوند دارای اصول و ابزاری است.

 

امام سجاد(علیه السلام) در یکی از فرازهای ابوحمزه می فرماید: « بک عرفتک و انت دللتنی علیک » یعنی: خدایا من تو را به واسطه وجود خودت شناختم و در واقع اگر راهنمایی تو نبود، شناختت برای بنده غیرممکن می نمود.

 

تکریم بنده از ناحیه خداوند متعال

 

یکی از مسائل مهم در جامعه امروزی این است که کرامت انسان ها حفظ شود و در جامعه انسانی به این مسئله توجه ویژه صورت گیرد.

 

امام سجاد(علیه السلام) این مطلب را مورد توجه قرار داده و همگان را متوجه می سازد که خداوند همواره کرامت بندگانش را در نظر داشته و با بزرگواری هرچه تمام با بندگان خود رفتار می کند.

 

لذا می فرماید: «والحمدلله الذی و کلنی الیه و الناس فاکرمنی»؛ ستایش مخصوص خدایی است که کار بنده اش را به حضرتش واگذار نموده و بنده را گرامی داشت و از واگذاری امور بنده به دیگران پرهیز نمود چراکه ممکن است کرامت بنده خدشه دار گردد و حضرت از عبارت «فیهینونی» استفاده کردند.

 

این عبارت به معنای خوار شدن است، یعنی ممکن است که کرامت بنده مورد توجه قرار نگیرد و بنده خوار گردد؛ از این رو است که خداوند خود متکفل امور بنده اش می شود.

 

بیان حدود بزرگواری و بخشش گناه توسط خداوند

 

اینکه ما انسان ها بخواهیم در مقابل خطاهای دیگران گذشت داشته باشیم، مسئله ساده ای نیست. بسیاری از ناهنجاری های جامعه انسانی نتیجه دشمنی ها و کینه توزی هاست که نوع انسان ها نسبت به همدیگر روا می دارند و لذا انسان ها بخشش زا به محاق برده(کنار گذاشته اند) و این مقوله در جامعه کمرنگ شده است و حتی بسیاری از بخشش ها همراه با منت گذاری صورت می گیرد.

 

اما نوع بخششی که امام سجاد(علیه السلام) در این دعا معرفی می کند، بسیار متفاوت است که البته می تواند به عنوان یک الگوی رفتاری مورد توجه ویژه انسان ها قرار گیرد.

 

امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: « خداوند را سپاس که از خطا و گناهان بنده اش با حلم و بردباری می گذرد چنانکه گویی هیچ گناهی از بنده سر نزده است و لذا چنین خدایی شایسته حمد و ستایش است.

 

نکته این فراز این است که بخشش دیگران باید داری چند ویژگی باشد: 1- از روی بردباری باشد 2- بخشش به تمامه باشد نه اینکه در مقاطعی اشتباهی که بخشش را توامان داشته مورد یادآوری شخص قرار گیرد 3- بخشش بدون منت گذاری صورت می گیرد.

 

آرزوهای طولانی، انسان را از خداوند دور می کند

 

انسان ها در زندگی روزمره خود گاهی اوقات مسائلی را طلب می کنند که دسترسی به آنها غیرممکن و چه بسا محال باشد و از آنجایکه رسیدن به این آمال امکانپذیر نیست، بنده با نوعی از تشویش و نگرانی و چه بسا ناامیدی روبرو می شود.

 

امام سجاد(علیه السلام) این مسئله را چنین مورد توجه قرار می دهد که خداوند همواره در دسترس بندگان است و از بندگان پنهان نیست، اما آنچه که فاصله بین خداوند و بنده را زیاد می کند آرزوهای زیادی است که هیچ پشتوانه ای از حیث عمل و تلاش ندارد.

 

پس این نکته قابل توجه است که در دعا کردن چیزهایی را از خداوند طلب کنیم که اولا معقول بوده و ثانیا در راستای تلاش بنده باشد.

 

خداوند خلف وعده نمی کند

 

یکی از چالش های جامعه امروز بی اعتمادی در بین انسان ها نسبت به یکدیگر است و یکی از دلایل این بی اعتمادی، خلف وعده هایی است که انسان ها نسبت به یکدیگر انجام می دهند؛ از این رو است که در منابع روایی به مسئله وفای به عهد و پایبندی به قول یا وعده ای که انسان نسبت به همنوعش متعهد می شود، شده است.

 

امام سجاد(علیه السلام) در فرازی از دعای ابوحمزه این عبارت زیبا را به کار می برد: «خدایا این از صفات تو نیست و اصلا شایسته تو نیست که بندگان را امر کنی که درخواست هایشان را طلب کنند ولی از عطا کردن به آنها(بخشیدن) خودداری کنی و لذا تو بسیار بخشنده ای»(انت المنان بالعطیات)

 

حفظ حالت خوف و رجاء در زمان و جایگاه درخواست از خداوند

 

در آیات قرآن و منابع روایی هم درباره رحمت و هم در رابطه با غضب الهی مطالبی بیان شده است؛ برخی آیات اشاره به رحمت خداوند دارند و برخی نیز به غضب و کیفر الهی اشاره دارند.

 

لذا ضروری است که بنده همان طور که به خاطر گناهان و اشتباهاتش عذاب الهی را برای خود متصور است، همزمان به رحمت خداوند نیز نگاهی ویژه داشته باشد؛ چرا که خداوند خود را رحمان و رحیم معرفی کرده است.

 

امام سجاد(علیه السلام) به این نکته چنین اشاره دارد: « خداوندا در حالی تو را می خوانم که زبانم از فرط گناه بسیار از تکلم ناتوان شده و بدین سبب با قلبی مملو از جرم و خطا تو را مورد خطاب قرار می دهم و این خطاب در حالی است که از غضب تو می ترسم اما به رحمت و بزرگواری تو امید دارم».نتیجه این است که وجود حالت خوف و رجاء توامان باهم ضروری است.

 

برابری عمل و آمال

 

در قاموس زندگی بشری، قانونی وجود دارد که پاداش متناسب با نوع کار پرداخت می شود و تا زمانی که تلاشی صورت نگیرد پاداشی پرداخت نخواهد شد؛ اما در مقام معامله با خداوند این مسئله به گونه ای دیگر است، چراکه خداوند همواره در مقام لطف و بخشش برای بندگانش است.

 

امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: « خدایا در حالی به پیشگاه تو آرزوهایم را مطرح می کنم که کردارم بسیار زشت است»، ولی چون خداوند را بسیار کریم می بیند در ادامه می فرماید: « با وجود ایننن کردار زشت و زیادی آرزو، تو بخششت را به مقدار آرزوی من انجام بده و به سبب زشتی کار، من را مواخذه مفرما».

 

در توضیح باید گفت که هرچند این نوع درخواست در زمان دعا صورت می گیرد باید توجه نمود که شخص دعا کننده همواره معترف به اشتباه و خود را در محضر خداوند عادل دیده و لذا این نوع درخواست را مطرح می کند.

 

بزرگواری بی انتها

 

امام سجاد(علیه السلام) در ترسیم بخشش و کرامت و بزرگواری خداوند چنین می فرمایند: « بارخدایا بزرگواری تو بسیار فراتر از آن است که بخواهی گنهکاران را مجازات کنی و همواره در مقام کیفر رساندن بنده ات صبوری به خرج می دهی و در عذاب تعجیل نمی کنی».

 

در توضیح این فراز از دعا باید گفت که رسیدن به فضای این بزرگواری دارای شروطی است: 1- اینکه بنده معترف به گناه و اشتباه باشد 2- توبه و بازگشت بسوی خدا را در پیش روی خود قرار دهد 3- شروط توبه را رعایت کند.

 

امیرالمومنین علی(علیه السلام) می فرماید: «توبه حقیقی شروطی دارد که ازجمله این شروط، تصمیم بر ترک گناه، تصمیم بر عدم بازگشت به سمت گناه، عبادت برای جبران گناه و تحمل سختی هایی که ممکن است در عبادت وجود داشته باشد». مثلا، روزه ممکن است سختی هایی را برای شخص روزه دار به دنبال داشته باشد اما در تحقق توبه واقعی بسیار موثر است.

 

رحمت و غضب توامان

 

همواره انسان مجرم به دنبال پیدا کردن راهی برای تخفیف مجازات است و لذا قانون کیفری برای مجرمی که در راستای برچیده شدن تخلفات زنجیره ای با قانون همکاری می کند، تخفیفی را در نظر می گیرد.

 

امام سجاد(علیه السلام) در فرازی از دعای ابوحمزه به این نکته اشاره دارد که بنده ای که به واسطه ترس از کیفر الهی به رحمت و فضل خداوند پناه می آورد در واقع خودش را برای مجازات کمتر و تخفیف در کیفر آماده نموده، هرچند خداوند در کیفر بنده عجله نمی کند و همواره بخشش را از بندگان دریغ نمی کند.

 

لذا حضرت اشاره دارند که « بارخدایا من به فضل و کرم تو پناه آورده و از غضب تو بسوی لطفت می گریزم».

 

اطمینان به عدم افشاگری

 

آنچه امروزه در بخشی از اقشار جامعه وجود دارد، افشاگری وپرده دری نسبت به رفتار یکدیگر است، حتی در مقاطعی با بزرگ جلوه دادن اشتباهات کوچک و حتی اشتباه نشان دادن رفتارهای صحیح به دنبال خبرسازی درباره یکدیگر هستند.

 

اما امام سجاد(علیه السلام) این نکته تربیتی و اخلاقی را به جامعه در قالب دعا چنین تفهیم می فرمایند: « خداوندا در زمانی که بنده تو بداند که دیگران گناهش را مشاهده می کنند از ارتکاب آن گناه منصرف می شود چراکه خودش را با انسان هایی مواجه می بیند که بر افشاگری گناه و هتک آبرویش از هیچ تلاشی فروگذار نیستند، اما اگر وجود بیننده ای را احساس نکنند در برابر تو مرتکب گناه می شوند، دلیل این حرکت بنده چیست؟ 1- اینکه خداوند حفظ آبرو می کند 2- اینکه خداوند بهترین پرده پوش اس(یارب خیر الساترین) 3- خداوند در عقوبت تعجیل نمی کند و راه را برای توبه و بازگشت بنده اش همواره باز می گذارد».

 

پس شایسته است که ما انسان ها همواره اشتباهات یکدیگر را وسیله ای برای ترور شخصیت و هتک و هدم آبرو، حیثیت، شخصیت، اعتبار و جایگاه دیگران قرار ندهیم و این صفت خداوند را در رفتارمان ساری و جاری نمائیم؛ چراکه کثرت بیان و نشر اشتباهات یکدیگر موجب ایجاد ناهنجاری و چالش را در جامعه فراهم می کند.

 

پایان پیام/