از «گرگیعان» کودکان عرب تا «هفت مجتو» بهبهان

خبرگزاری شبستان- اهواز

ایران دارای پیشینه و تمدن تاریخی و قومیت های مختلف است به همین خاطر از آداب و رسوم ویژه ای در شهرها و استان های مختلف برخوردار می باشد که از نیاکان ما به جا مانده و البته باید گفت برخی از آنها به فراموشی سپرده شده و برخی نیز هنوز مورد توجه بوده و توسط اقوام مختلف انجام می شود.

در این میان استان خوزستان نیز از این امر مستثنی نیست و در مناسبت های مختلف آداب و رسومی دارد که یکی از آنها سنت هایی است که در ماه رمضان انجام می شود و می توان از مهمترین آنها به افطاری دادن به روزه داران، دید و بازدید، برگزاری روضه خوانی و برگزاری مراسم «گرگیعان» اشاره کرد.

در خوزستان هم همچون سایر نقاط کشور از نيمه ماه شعبان چهره تمام شهرها و روستاهاى ايران دگرگون مى‏ شود و همه مردم در جنب و جوش و آماده ساختن خويش براى استقبال از ماه مبارك رمضان، ماه عبادت، ماه پرهيز از گناه و ماه نزديك شدن به پروردگار هستند.

از چند روز قبل از ماه رمضان مردم به نظافت و پاكسازى خانه ‏ها، مساجد و تكايا و حسينيه‏ ها مى‏ پردازند و يكى از رسوم پسنديده ماه مبارک رمضان آشتى و ايجاد الفت بين افرادى است كه به سببى از يكديگر كدورتى به دل دارند.

اعراب در مراسم روضه خوانی که در 30 شب ماه رمضان برگزار می شود، با قهوه از میهمانان پذیرایی می کنند و البته آماده کردن، نحوه پذیرایی، ظروف و خوردن قهوه دارای آداب خاصی است و اگر سیدی در مجلس باشد پذیرایی از وی و اگر نبود از ریش سفید جمع آغاز می شود.

زنان و دختران به طبخ شیرینی و حلواهای محلی همچون لگیمات، شعریه، رنگینک، حلوای مسقطی و معسل به علاوه فرنی، حلیم و آش برای سفره افطار می پردازند و به روزه داران تعارف می کنند همچنین پخت غذایی به نام «مفتح» که از راسته گوسفند درست می شود در سفره افطار به ویژه شیوخ دیده می شود.

سفره افطار بختیاری ها اغلب بسیار ساده است برسرسفره عشایر بختیاری می توان نان فطیر تازه، خرما ماست و کره و یک نان مخصوص روغنی که با کره درست می شود( توچری) و دوغ، رنگنک و پلو  وگوشت یا آش برگ قند و چای وجود دارد اغلب اعضای خانواده دور هم جمع می شوند و با هم افطار می کنند.

یکی دیگر از این مراسم ها برگزاری جشن «گرگیعان» در میان کودکان عرب است که در نیمه ماه رمضان و به میمنت میلاد امام دوم شیعیان، کیسه هایی که برای جمع آوری عیدی و شیرینی دوخته شده بر گردن می اندازند و سنگ های کوچکی در دو دست می گیرند و با کوبیدن آنها بر هم و خواندن اشعاری همچون «اجینه و اجینه، حل الکیس و انطینا» (ما آمدیم، ما آمدیم؛ کیسه را بگشایید و شیرینی بدهید) و طلب عیدی و شادباش می کنند و اهالی خانه ها نیز به بچه ها بادام، شیرینی و عیدی می ‌دهند و مراسم تا پاسی از شب نیمه ماه رمضان ادامه می ‌یابد.

فلسفه این مراسم، خوشحالی مردم از تولد امام حسن مجتبی(ع) به عنوان اولین نوه پیامبر(ص) است و در آن زمان به درب منزل رسول خدا(ص)، امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) می رفتند و تولد این امام بزرگوار را تبریک می گفتند که خوشبختانه این رسم تا امروز هر ساله برگزار شده است.

کودکان دزفولی نیز در این روز به شیوه جشن گرگیعان به درب خانه های همسایه ها برای دریافت شیرینی می رفتند که این رسم در میان مردم دزفول به «ثوابه یا جوابه؟» معروف است و در این مراسم دختران که سعی می کنند چهره خود را با چادر بپوشانند درب خانه همسایه ها را می کوبند و می گویند «خاله مرادبندی، ثوابه یا جوابه؟»، همسایه نیز اگر در پاسخ گفت «ثوابه» کودکان منتظر شیرینی می ماندند اما اگر صاحب خانه بگوید «جوابه» یعنی اینکه شیرینی در کار نیست و سراغ خانه بعدی بروید.

همچنین از قدیم در این ماه یک بازی به نام محبس(انگشتر کوچک به زبان عربی) در بین مردم عرب خوزستان رواج یافت که مردان و پیران دورهم جمع می شدند و آن را بازی می کنند و این بازی که همان پر یا پوچ است به صورت گروهی در بین مردم عرب انجام می‌شد و مثلا در بین دو گروه پنج تا 20 نفره انجام می ‌شد.

قدیمی‌ ها در این بازی آنقدر مهارت داشتند که می ‌توانستند انگشتر را که بین 10 تا 40 دست قرار داشت را به راحتی از رنگ فرد نگهدارنده یا با فشار دادن دست‌های آن مشخص کنند؛ البته این بازی در استان خوزستان در سال های اخیر به دست فراموشی سپرده شده هر چند هنوز در برخی روستاها قدیمی ‌های بازی را انجام می‌‌ دهند.

در شب های قدر نیز در نقاط مختلف استان مراسم احیای شب های قدر در شب های نوزدهم، بيستم و بيست و يكم و بیست و هفتم ماه مبارك رمضان در خانه ها، مساجد و حسینیه ها برگزار و كسب و كار و بازار يكسره تعطيل و تعزيه و عزادارى و سينه ‏زنى و نوحه خوانى در همه جا برپاست و شيعيان شب هنگام تا سحر به دعا و نيايش پروردگار مشغول بوده و در تمام مساجد و تكايا در سوگ امام علی(ع) نوحه خوانى و سينه‏ زنى برپاست.

در بهبهان شب 27 رمضان، اختصاص به زنان و دختران دارد، آنها معتقدند که دسته دسته به هفت مسجد بروند و یکی یکی درب مسجد را باز و بسته کنند آنگاه به نیت حاجت مراد، شمعی در شبستان مسجد روشن کنند و نذورات خود را که معمولا شیرینی و زولبیاست بین حاضرین تقسیم کنند و با دلی پاک برای خانواده و خویشان خود دعا کنند. این سنت در بهبهان به سنت «هفت مجتو» معروف است.

در قدیم در بهبهان علاوه بر مناجات در موقع سحر، افرادی بودند که با آوازخوانی و زدن طبل که آن را سحرخوانی می گفتند در کوچه ها می گشتند تا مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند؛ بعد از مدتی پادگان با شلیک گلوله توپ مردم را بیدار می کرد، مدتی بعد فیدوس(آژیر کارخانه) جای توپ را گرفت در اوقات افطار و سحر و اذان صبح به صدا در می آمد و اوقات مختلف را اعلام می کرد.

در شوشتر نيز در گذشته همسايه ها به در خانه يکديگر می رفتند و همديگر را از خواب بيدار می کردند و در آن زمان اهالی شوشتر با صدای توپ متوجه می شدند که وقت اذان است و نبايد چيزی بخورند و همين طور در زمان افطار نيز با صدای توپ متوجه می شدند که وقت اذان مغرب است.

ایل و عشایر بختیاری طبق رسم قدیمی همزمان با نیمه شعبان خود را برای استقبال از این ماه پر خیر و برکت آماده می کنند البته عشایر بختیاری به لحاظ گستردگی حوزه جغرافیایی هرکدام آداب مخصوص خود را دارند ولی در مجموع سنت هایی که در بین اکثریت مشترک و رایج تر هستند را ذکر می کنیم.

مردم شهرستان های آبادان و خرمشهر نیز با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، حال و هوای این ماه پر خیر و برکت را به خود گرفته است و با خرید لباس نو قبل از ماه رمضان به استقبال این ماه پربرکت می روند و مردم این مناطق در ماه رمضان برای وعده های افطار و سحر، از غذاهای بومی و سنتی خود مانند آبگوشت و قیمه تا آش معروف آبادان آماده می کنند.

دو روز پایانی ماه رمضان در بین مردم عرب‌ خوزستان اسامی خاصی دارند، مردم عرب‌ خوزستان دو روز قبل از عید را «ام الوسخ» به معنای روز چرکین و یک روز مانده به عید را «ام الحلس» به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی می ‌نامند. مردم در روز «ام الوسخ» به نظافت خانه‌ های خود می‌ پردازند، اجناس جدید برای منزل خریداری می‌ کنند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده و در روز دوم به ظاهر خود رسیدگی می‌ کنند.

مردم عرب عید فطر را بسیار مفصل جشن می گیرند و لباس نو می خرند و در این روز بعد از خواندن نماز عید، ابتدا افراد یک محله برای تبریک عید به خانه و همسایه ‌های مصیبت ‌زده‌ محله خود می ‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و نکو می‌ کنند و خانواده عزادار نیز رسم است که لباس سیاه خود را به احترام عید یک روز از تن بیرون کند و بعد از آن نوبت به بزرگان محله می ‌رسد.

مرم عرب روز عید فطر درب خانه های خود را باز می گذارند و همسایه ها با شعارهای «یا الله»، «عیدکم مبارک یا اهل البیت» (عید شما مبارک ای‌ صاحب خانه) وارد خانه‌ ها می‌ شوند و با جملات «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده» (عیدتان مبارک و روزهایتان نیک باد) عید را به هم تبریک می‌ گویند؛ همچنین در این روز سفره ای پهن و روی آن میوه، آجیل و تنقلات و قرآن کریم را می گذارند.

در خوزستان، روز عید فطر، از اهمیت و جایگاه بسیار بالاتری در فرهنگ عمومی برخوردار است؛ بدین معنا که گرامی ‌داشت عید فطر، با هنجارها، رفتارها، رسم‌ ها و آداب و سنن بسیاری همراه‌ است. مجموعه این آیین‌ ها از حدود یک هفته قبل از فرا رسیدن روز عید فطر آغاز و تا حداقل یک هفته پس از روز عید فطر ادامه می ‌یابد.

ماه رمضان در خوزستان با آداب و رسوم مختلفی که دارد رنگ و بویی خاص به این ماه پربرکت می دهد که امیدواریم این سنت های دیرینه هیچ گاه از یادها نرود و همچنان در مناطق مختلف شاهد انجام این آیین های کهن و زیبا باشیم.

پایان پیام/