کودکی نکرده بزرگ می شوند!

اشاره: وجود کودکان کار و خیابان در جامعه یکی دیگر از آسیب‌های اجتماعی است که در حال حاضر شاهد آن هستیم، این معضل آنچنان در جامعه رو به رشد است که  اگر کمی با دقت بیشتر بر سر هر خیابان و  میادین پررفت و آمد شهر توجه کنید، در می یابید که این کودکان با وجود سن کم‌شان با در دست داشتن دسته گل، مقداری شکلات، دستمال کاغذی و  هزار وسیله رنگارنگ دیگر از صبح تا شب به دنبال لقمه نانی  می دوند تا پاسخگوی خرج و مخارج خانواده یا ارباب‌شان باشند.

خبرگزاری شبستان: در کتاب فرهنگ لغت هم از کودکان کار و خیابان این چنین گفته شده که کودک کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند. البته ناگفته نماند کار کودک در بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.
 

کار کودکان بسیار معمول است و می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، روسپی‌گری، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی (مانند فروش غذا)، استفاده نظامی از کودکان ، تن‌فروشی و یا کار کشاورزی در ایام تعطیلی مدرسه (کار فصلی)، کسب و کار خارج از ساعات مدرسه و همچنین بازیگری یا آوازخوانی کودکان باشد.

کار کودکان با درجات مختلف در طول تاریخ وجود داشته، اما با آغاز سوادآموزی همگانی و تغییراتی که در شرایط کار طی صنعتی شدن به وجود آمد و ظهور مفاهیم حقوق کارگر و حقوق کودکان مورد نقد و بحث عمومی قرار گرفت. کار کودکان همچنان در جاهایی که سن ترک مدرسه پایین است، شیوع دارد.

وضعیت این کودکان در جهان چنان رو به گسترش است که  بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون‌نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. به جز کارگری برده‌وار، روسپی‌گری و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.

 آنچه پیش روی شماست شرح گزارشی از وضعیت کودکان کار در شهر تهران است.

هول و هراس، سهم من از کودکی

در متروی تهران میان ازدحام مسافران خانم 50 ساله‌ای بر روی صندلی نشسته و منتظر است که واگن‌های قطار از ایستگاه حرکت کند، در این بین بسته‌ای آدامس، دستمال کاغذی و فال حافظ به دست دختر 9-8 ساله ای با چهره‌ای آفتاب سوخته که روپوش صورتی مدرسه‌اش را به تن کرده داد، این خانم  با لحن خاصی  به دخترک می‌گوید: «تمام  اینها را باید بفروشی.»

دختربچه با صدای بلند شروع می‌کند به تبلیغ اجناسش؛ فال، آدامس، دستمال کاغذی و ... با آن جثه کوچکش از سر واگن مخصوص خانم‌ها تا آخر واگن پی در پی می رود و برمی گردد، آن قدر کوچک است که در بعضی مواقع میان جمعیت دیگر اثری از آن باقی نمی‌ماند. دخترک هر وقت که جنسی می فروشد، می‌آید و پولش را تقدیم آن خانم 50 ساله می‌کند ، آن زن هم با حرص دوباره تأکید می‌کند، وسایل را بفروش.

دایره زنگی و چهره‌ای آفتاب سوخته سوغات دوران کودکی

یکی دیگر از مکان هایی که می‌توان به وفور کودکان کار را در آن دید، خیابان ولی‌عصر حول و حوش پارک ساعی است. بچه‌ها اینجا انگار نه انگار که کودک اند! بلکه باید همچون بزرگسالان با مسئولیت و حسابی کار ‌کرده و پول دربیاورند.

حسام 12 سال دارد و با لهجه خاصی صحبت می‌کند، انگار از زابل یا سیستان و بلوچستان آمده است. این پسربا قد 60 سانتی متری و رنگ پریده و بی رمق، دایره زنگی به دست گرفته  و در هر محفلی از پارک گرفته تا اتوبوس‌ها مشغول آوازخوانی در مدح امامان است. صحبتم  را با او این‌چنین شروع کردم:

*خوبی؟

پسرک انگار حرف غیرمعقول شنیده باشد با هول و اضطراب نگاه می‌کند و در پاسخ به این سؤال که روزانه چقدر درآمد داری با چشم‌هایی وحشت زده و دست پاچه جواب می‌دهد؛ 8 تا 10 هزار تومان، بستگی دارد شب‌های عید و ولادت امامان بیشتر هم می‌شود.

* پول‌هایت را چکار می‌کنی؟

با لحن ویژه کودکی اش می گویدبه مادرم می‌دهم.

کمی جلوتر از جایی که ما ایستادیم چند کودک دیگر  منتظر حسام هستند و او با چهره مضطرب می‌گوید: خانم اینها پسرخاله‌‌ها و پسرهایی دایی‌ام هستند، اگر بروند به پدرم بگویند که من با شما صحبت کردم حسابی کتک می‌خورم و ناگهان شروع می‌کند به راه رفتن. من پشت سر او راه می‌افتم و می‌گویم: بیشتر وقت‌ها کجا پاتوق می‌کنی تا بیام ببینمت، او هم بی‌توجه به این سؤال می‌رود.

دخترک فال فروش زیر نگاه سنگین پسرک کارمی کند

 فاطمه،یکی دیگر از کودکان کار در میدان ولی‌عصر است؛ دختری 6-7 ساله که قدش حدود 60 سانتی‌متر بیشتر نیست. شلوار آبی و تونیک زرد رنگی پوشیده به تن کرده و با چهره بانمکش یک بسته فال حافظ  به دست دارد، دنبال عابران راه می‌افتد و با التماس از آنها می‌خواهد که فال‌هایش را خریداری کنند،در حین کار  تمام حواسش به  پسری 17-18ساله ای که در کنار پیاده رو ایستاده ومراقب تمام کارهای دختر است. با خریدن یک فال از فاطمه سر صحبت را با او باز می‌کنم ؛

*وی در پاسخ به این سوال که مدرسه می‌روی؟

 می گوید: نه و سریع  به سمت پسرک در گوشه پیاده‌رو  نگاه می‌کند. با لحن شیرین کودکانه اش درباره کارش می گوید: روزانه 25_30 تا فال می فروشد.

*به او می‌گویم: پس خیلی پول داری؟!

دخترک می‌گوید: نه خانم باید کار کنم وگرنه گرسنه می مانم و بعد فاطمه هم می‌رود دنبال کسب و کار خودش. 

من می‌مانم و نگاه‌های سنگین پسرک که در گوشه پیاده‌رو ایستاده و دخترک را می پاید.

 تنوع کودکان کار موضوعی غیر قابل انکار

با توجه به وضعیت اسف بار کودکان کار و خیابان و نحوه ساماندهی این قشر پر آسیب در جامعه  با «مهری حاتمی»، کارشناس اداره آسیب‌های شهرداری تهران به گفت و گو نشستیم و تمهیدات شهرداری را در این‌باره جویا شدیم.

به گفته حاتمی، شهرداری در بخش کودکان بر روی دو حوزه فعالیت می کند، یکی کودکان فراری و دیگری کودکان خیابانی، در این خصوص یک مصوبه هیئت وزیران به سازمان ابلاغ شده که طبق مصوبه شهرداری سامان‌دهی و جمع‌آوری این کودکان به اداره آسیب های شهرداری  محول شده است.

وی افزود: در این بخش هم شهرداری با همکاری نیروی انتظامی در پایانه‌‌های اتوبوسرانی دفاتری را تأسیس کرده که در این دفاتر مددکاران با مشاهد کودکان کار و خیابان نسبت به جمع آوری آنها اقدام و با توزیع بروشور شهر وندان را با نحوه برخورد با این کودکان آشنا می کنند.

در ادامه کارشناس اداره آسیب های شهرداری درباره نحوه فعالیت این مددکاران گفت: مددکاران در سطح پایانه های اتوبوس رانی و ترمینال گشت‌زنی کرده  و کودکان کار و خیابان را پس از  شناسایی و  مصاحبه وضعیت آنها را مشخص می کنند که در صورت نیاز این کودکان به بهزیستی ارجاع داده  می شوند، در اصل شهرداری در زمینه کودکان کار با بهزیستی همکاری می‌کند.

وی خاطر نشان کرد: بنابر مصوبه هیئت وزیران، بچه‌هایی که در خیابان کار می کنند و شغل‌هایی همچون گل‌فروشی، دست‌فروشی، فال‌فروشی و ... انجام می‌دهند، شهرداری برای این کودکان با راه اندازی  مؤسسه‌ای ازسوی سازمان‌هایی که کودکان کار و خیابان را سامان‌دهی و در  نهادهای ذیربط قرارداد تنظیم کرده که به موجب این قراردادها خدمات گوناگونی به این کودکان ارائه‌ می دهدکه این خدمات شامل خدمات روان‌شناسی، مددکاری، مشاوره، حرفه‌آموزی و ارتقای مهارت‌های زندگی است.

به گفته وی هدف از ارائه چنین خدماتی به کودکان این است، تا کمک کنیم بچه‌ها کیفیت زندگی‌شان بهبود پیدا کرده و  مهارت‌هایی را کسب کنند تا در این شرایط بتوانند از خودشان مراقبت کنند.

وی درباره نحوه جمع‌آوری کودکان در سطح شهر گفت:  هر روز مأموران شهرداری در سطح تهران گشت‌زنی دارند و با مشاهده کودکان کار و خیابان آنها را شناسایی و تهمیدات لازم برای آنها  اندیشیده می‌شود. با توجه به حرف های حاتمی کارشناس آسیب های  اجتماعی شهرداری از خود می پرسم که اگر مأموران هر روز در سطح شهر  گشت زنی دارند پس چراهر روز به تعداد و تنوع این کودکان بر اماکن پر تردد شهر همچنان زیاد است؟!

کودکان کار افغان؛ مهمان های بی میزبان!

 وی درباره نحوه ساماندهی کودکان کار و خیابان معتقد است: بچه‌های کار خیابان ویژگی‌های مختلفی دارند اول اینکه کودکان کار و خیابان اغلب بچه‌های اتباع بیگانه هستند و  بچه های ایرانی با توجه به آمار تعدادشان  خیلی کم است. 

قسم حضرت عباس را باور کنیم یا دم خروس!

وی درباره وضعیت کودکان کار و خیابان  اظهار کرد: بیشتر این بچه‌ها دارای والدین و اغلب سرپرست دارند، در ضمن کودکان کار و خیابان کشور ما برخلاف کودکان در کشورهای آمریکای لاتین و هندوستان بیشترشان زیر نظر والدین یا تحت نظارت تک  والد بسر می برند، حاتمی با اظهار این جمله که تعدادی از کوکان  هم تحت باندهای خاصی در سطح شهر فعالیت می‌کنند، گفت: تعداد کمی از کودکان کار و خیابان در کشورمان زیر نظر چنین باندهایی به سر می برند.

وی در پاسخ به این سؤال که کودک‌آزاری هم جزئی از فعالیت‌های اداره آسیب‌های شهرداری می‌شود، گفت: شهرداری در زمینه کودک‌آزاری فعالیت نمی‌کند و این موضوع جزو فعالیت‌های بهزیستی است.

137 برای پرکردن چاله نیست، کودکان کار را هم شامل می شود

حاتمی درباره جمع‌آوری کودکان کار و فراری در سطح جامعه افزود: در بخش بهزیستی، اورژانس اجتماعی شهرداری فعالیت می‌کند، شهرداری هم شماره 137 را در اختیار  همشهریان  قرار داده تا با مشاهده چنین آسیب هایی اطلاع دهند. 

این کارشناس اداره آسیب های شهرداری درباره نحوه بررسی وضعیت کودکان کار و فراری گفت: این کودکان بعد از شناسایی و مصاحبه اولیه به بهزیستی واگذار می‌شوند و مابقی اقدامات که قرنطینه و معاینه کودکان را شامل می شود بر عهده دستگاه‌های اجرایی است.

 قانون زیاد، اعمال قانون کم!

در ادامه رفعت شریعت، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، درباره نحوه سامان‌دهی این طرح گفت: باید توجه کرد که مجلس وارد امور اجرایی نمی‌شود و این مسایل به امور اجرایی  همچون سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی برمی‌گردد و هیچ ربطی به مجلس ندارد.

وی افزود: در این مورد نقش مجلس اعمال قانون است و در این زمینه هیچ محدودیت قانونی وجود ندارد و بنا بر راهکاری که قانون مشخص کرده این کودکان را سامان‌دهی کرده و برای مقابله با بزهکاری‌ها همکاری شهرداری‌ها، بهزیستی و نیروی انتظامی را می‌طلبد که باید با تدبیر و یک شیوه عقلانی این دستگاه‌ها وارد کار شوند.

بهزیستی در حال پاسکاری!

در پایان با تماس‌های گرفته شده با سازمان بهزیستی فعالیت های این سازمان را درباره ساماندهی کودکان کار و خیابان  جویا شدیم. مریم توکلی مدیر روابط عمومی سازمان بهزیستی با سر بازدن از  مسئولیت سامان‌دهی این کودکان گفت: مسولیت این کودکان به شهرداری واگذار شده است.»

حرف اول را آخر می زنیم

با توجه به گفته های کارشناسان و  افزایش کودکان کار و خیابان در جامعه خودتان قضاوت کنید که آیا فقط جمع آوری شهرداری برای ساماندهی این معضل شهری  کافیست؟!  و با توجه به اینکه کارشناسان شهری مدعی هستند که  هر روز در خیابان مشغول جمع آوری  و سامان دهی کودکان کار و خیابان می باشند ولی این کودکان بعد از  شناسایی هم همچنان به کار و زندگی خود ادامه داده و هیچ تغییر در روند زندگی آنها مشاهد نمی شود. حال این سوال به ذهن می رسد که آیا می توان فقط  با واگذاری مسئولیت جمع آوری این  کودکان به شهرداری،  سازمان های زیربط دیگر بر آسیب های این معضل اجتماعی  چشم بسته  و با وجدانی آرام روزگار بگذرانند؟! 

پایان پیام/