کوتاه درباره مسجد جامع ساوه/ شبستان‌ و دهلیزهای آجری دوره صفوی

خبرگزاری شبستان//مسجد جامع ساوه از جمله مسجد های ساخته شده در قرن اولیه اسلامی در ایران است که در قرن میانی ساخته و تکمیل آن ادامه داشته است؛ طرح اولیه مسجد جامع مشتمل بر یک حیاط مستطیل شکل است که گرداگرد حیاط را شبستان های ستوندار گلی و خشتی فرا رگفته است.

شبستان های مسجد دارای حجره های متعددی است که سقف آنها روی ستون های بزرگ چهار ضلعی به ضخامت 20/2*10/2 متر و به ارتفاع حدود سه متر استوار شده اند، طاق های خشتی روی ستون ها هلالی شکل می باشد و خشت ای به کار رفته برای ساخت چنین طاق هایی از نظر اندازه غیر معمول بوده به طوری که ابعاد آنها بالغ بر 40*40*10 سانتی متر می شود.

در دو گوشه ضلع جنوبی مسجد، ساختمانی است خشتی و گلی به شکل علامت بعلاوه،(متقاطع) که از وجود آتشکده در روزگار پیش از اسلام حکایت دارد. تا به حال به‌طور دقیق تاریخ بنای مسجد جامع ساوه تعیین نشده است، اما قدیمی‌ترین شیء که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در سده ۴ هجری قمری نوشته شده‌اند؛ بنابراین این مسجد حداقل ۱۰۰۰ سال قدمت دارد.

مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده؛ گنبدخانه مسجد که یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های آن است، در سده‌های چهارم و پنجم در ضلع جنوبی بنا شده، مناره مسجد متعلق به سده ششم است و ایوان غربی در سده هشتم ساخته شده‌است.

این بنا دارای شبستان‌ها و دهلیزهای زیبای آجری است که هر چشمه به عرض ۵٫۳ و طول ۲۰ متر می‌باشد و از آثار سده ششم و عصر سلجوقیان به شمار می‌رود. محراب آن دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن سوره‌هایی از قرآن (سوره قدر، اخلاص، جمعه) به خط ثلث و کوفی گچبری شده و در ضلع غربی میان شبستان‌های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان، حجره‌ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است.

نمای داخل گنبد گره چینی همراه با مقرنس کاری

گنبد مسجد به قطر ۱۴ و ارتفاع ۱۷ متر می‌باشد که ساق یا گردنه گنبد ۴ متر ارتفاع دارد و آراسته به کاشی‌های معقر است.

قدیمی ترین بخش مسجد جامع ساوه همانا شبستان های گلی و خشتی آن است که متعلق به دوره قرون اولیه اسلام است.

اما در دوره سلجوقی و ایلخانی تغییرات عمده ای در شکل معماری این مسجد صورت می گیرد.عنصر خشت جایی خود را به آجر می دهد و از گچ به میزان بسیار جهت ایجاد تزئینات استفاده می شود.پیدا شدن یک محراب گچ زیبا و ارزشمند در حین کاوش های باستان شناسی در ضلع شمالی مسجد و نیز وجود تعدادی محراب های گچ در قسمت جنوبی مسجد بیانگر سلیقه و ذوق هنرمندان گچبر می باشد.

در قرن هفتم هجری در ورودی و مجموعه سر در، درست روبه روی گنبد خانه قرار داشته و مردم برای پا گذاشتن به صحن مسجد باید از یک طاق رفیع و 2 مناره در دو طرفش می گذشتند.

در ضلع غربی ایوان بزرگی دیده می شود متعلق به قرن هشتم که و طول و ارتفاع آن با یدیگر تقریبا برابر است.

این ایوان با ارتفاع 70/16 طول 80/16 و عرض 11 متر بنا گردیده و در تمام سطح دیوارها و در لابلای بند آجرهای آن زینت های گچ فراوانی به چشم می خورد که مشتمل بر کلمه الله، محمد (ص)، علی (ع)، گل و برگ و نقوش هندسی است.

گره چینی و کاشی کاری قسمتی از گنبد مسجد

در ضلع جنوبی مسجد، گنبد خانه بزرگ آن وجود دارد که متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری است، ایوان گنبد از نوع دو پوش جدا از یکدیگر است. ارتفاع پوش اول به 17 متر و پوش دوم به حدود 24 متر می رسد که پوش دوم با کاشیکاری های رنگارنگ تزئین شده است.

درون گنبد خانه خانه یک محراب گچبری شده وجود دارد متعلق به دوره صفویه که با نقش هایی مانند برگ، گل و بوته، نقوش اسلیمی و ختایی زینت یافته، در حاشیه محراب آیات قرآن من جمله بخشی از سوه جمعه دیده می شود.

بیرون از محوطه مسجد در گوشه شمال شرقی مناره آجری دیده می شود که از دوره سلجوقی است و از نظر پاره ای تزئینات ظریف آجری شبیه به مناره مسجد جامع سمنان است.

این مناره تا بلندی حدود 4 متر توپر ساخته شده است اما از این ارتفاع مناره ختم می شود ارتفاع مناره به 15/30متر می رسد.

تا به حال به طور دقیق قدمت مسجد جامع ساوه تعیین نشده است ام قدیمی ترین چیزی که در این مجموعه کشف شده کتیبه هایی است که در قرن چهارم نوشته شده اند. با کاوش هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده های گلی و آواری که به دست آمده، کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که در محل کنونی مسجد جامع مسجدی قدیمی تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان مسجد اولیه تامین شده است. روبه روی گنبد خانه که ضلع شمالی مسجد به حساب می آید دیواری خرابه هایی خشتی وجود دارد که احتمالا زمانی دیوار حجره های درس و بحث طلبه های علوم دینی بوده است.

علاوه بر این مجموعه فوق دارای یک کتابخانه بزرگ با قفسه های پز از کتاب های دستنویس بوده است.

این مجموعه محل نگهداری اشیای با ارزشی از جمله اسطرلاب، گوی و کتاب های خطی بوده اما متاسفانه تمام این مجموعه را سپاهان مغول همچون خیلی از گنجینه های دیگر سرزمین ما به آتش کشیدند.

بی تردید مجموعه مسجد جامع ساوه یکی از جالب ترین هنر معماری در دوره اسلامی است که شناخت و آشنایی با زوایای گوناگون آن همیشه برای پژوهشگران و علاقمندان به معماری ایرانی تازگی خواهد داشت.

این بنای زیبا و منحصر به فرد در سال 1310 به عنوان نخستین مکان تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آغاز مرمت مسجد جامع ساوه

علی اکبر صدیف، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه با اشاره به اینکه مسجد جامع ساوه از آثار ملی و تاریخی است که با توجه به قدمتی که دارد همواره نیازمند مرمت و بازسازی است، بیان کرد: با وجود کمبود اعتبارهای که از گذشته بوده و هست اما اقدامات شایسته ای در این خصوص انجام شده.

وی با اشاره به اینکه کار مرمت و بازسازی گنبد و ایوان غربی در سال های گذشته انجام شده است، اظهار کرد: در سال جاری نیز فعالیت ها و اقداماتی در این راستا در حال انجام است که کار ساخت دیوار ضلع جنوبی مسجد که تخریب شده بود و سال ها فاقد دیوار بوده در حال انجام است.

مساجد تاریخی نمادی از فرهنگ، هنر و جزء ذخایر معنوی هر منطقه هستند

صدیف در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ایجاد عزم ملی برای کار مرمت و بازسازی این مسجد تاریخی بیان کرد: با موافقت ها و حمایت های سازمان و اداره کل میراث فرهنگی استان و همچنین اداره شهرستان ساوه عزم ملی مبنی بر بهینه سازی مرمت و بازسازی مسجد جامع ساوه آغاز شده است.

رئیس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ساوه با بیان اینکه هنوز هیچ اعتباری برای این کار در نظر گرفته نشده است، اظهار کرد: با این وجود کار مرمت از 20 روز پیش  با اعتبار محدود آغاز شده و مرمت کاران در حال سبک سازی سقف ها و مرمت دیوارها و ستون ها هستند.

پایان پیام/