اس-۳۰۰ موازنه قدرت را در خاورمیانه تغییر می‌دهد/کنترل پدافند موشکی ایران بر فراسوی مرزها

خبرگزاری شبستان: پس از مطرح شدن مجدد تحویل سامانه پدافندی اس-300 به ایران پس از دیدار اخیر وزرای خارجه ایران و روسیه، خبرگزاری روسی اسپوتنیک به قابلیت‌های این سامانه و تأثیر این تحویل احتمالی بر معادلات خاورمیانه خاورمیانه پرداخته است.

بر اساس این گزارش، هنوز از جزئیات آخرین توافق ایران و اس-300 اطلاعی در دست نیست ولی آنچه ایران در سال 2007 خریده بود، مدل PMU1 این سامانه دفاعی بود که می‌تواند اهداف را در شعاع 240 کیلومتری ردیابی و در شعاع 150 کیلومتری منهدم کند.این گزارش می‌افزاید: «گذشته از برد عملیاتی اس-300، این سامانه مدرن‌ترین هواپیماهای جنگی را پیش از رسیدن به مرزهای ایران رهگیری می‌کند و توان (پدافندی) ایران را به فراسوی مرزها می‌کشاند.»پیش از این گزارشاتی از توانایی اس-300 برای انهدام همه جنگنده‌های آمریکایی به جز جنگنده اف-35 منتشر شده بود. اسپوتنیک با اشاره به این نکته نوشته: «سامانه روسی (اس-300) به ایران کمک می‌کند که با روشی مطمئن، از تأسیسات هسته‌ای خود دفاع کند و نسبت به همه انواع هواپیماهای آمریکایی به غیر از مدرن‌ترین آن‌ها، ایمنی داشته باشد.»اس-300 سامانه‌ای پدافندی است که با توجه به کاربرد دفاعی خود، حتی در تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران هم فروش آن به ارتش این کشور ممنوع نشده؛ روسیه اما چند سال پیش به ناگاه اعلام کرد که «داوطلبانه» تحویل این سامانه را معلق می‌کند تا تأثیر منفی بر مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 گذاشته نشود.پس از اعلام تفاهم چارچوب توافق هسته‌ای در شهر لوزان سوئیس اما ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه این تحریم داوطلبانه را لغو کرد.در دیدارهای اخیر وزرای دفاع و خارجه ایران با همتایان روس خود در مسکو، موضوع نحوه تحویل اس-300 به ایران و فرجام شکایت ایران علیه روسیه در محاکم بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفته است.«سرگئی لاوروف» روز پنج‌شنبه پس از دیدار با محمدجواد ظریف گفته بود که «اس-300 را به زودی تحویل می‌دهیم.»[i]

تاریخچه قرارداد:

ایران در دسامبر سال 2005 قراردادی به ارزش 800 میلیون دلار برای فروش 65 سامانه S-300 PMU-1 از سوی روسیه به ایران امضاء نمود و 166 ميليون و 800 هزار دلار به عنوان پيش پرداخت اين قرارداد به روسيه پرداخت كرد؛ قراردادی که عملاً از سال 2007 از انعقادش سخن به میان آمد اما چند سال طول کشید تا رسماً فروشش تایید شد.با این حال تاخیرها در تحویل این سیستم به ایران آنچنان طولانی شد که با صدور قطعنامه سازمان ملل همزمان گشت و دیمیتری مدودیف رئیس‌جمهور روسیه در سال ۲۰۱۰ در راستای اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت دستوری را صادر کرد که به موجب آن فروش هرگونه موشک و جنگ‌افزار به ایران ممنوع شده ‌بود.بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران در همان زمان موضوع قطعنامه های سازمان ملل را  بهانه واهی مسکو توصیف کردند و اعلام نمودند که به دلیل خودداری آمریکا از نصب موشک های بالستیک در کشورهای نزدیک روسیه و همچنین پیشنهاد عربستان به روسیه که شامل خرید هفت میلیارد دلاری تسلیحات روسی در ازای عدم واگذاری اس 300 به ایران بود ، مسکو با کارت بازی ایران از آمریکا و عربستان امتیاز گرفته است. همچنین فشار لابی اسرائیل و دولت رژیم غاصب قدس هم در تصمیم روسیه بی تاثیر نبوده است.در دوران قدرت گرفتن پوتین در ساختار سیاسی روسیه، روابط روسیه و اسرائیل بسیار نزدیک بوده است. علاوه بر افزایش روابط تجاری، روسیه و اسرائیل در حوزه امنیتی هم همکاری دارند. اسرائیل همچنین یکی از معدود منابع تکنولوژی نظامی غربی برای مسکو است. در حالی که روابط روسیه و گرجستان در سال 2008، تیره و تار شده بود، اسرائیل به دولت ساکاشویلی در تفلیس کمک نظامی می کرد. اما اسرائیل ظاهراً با دستور مسکو این کمک ها را قطع کرد و در آگوست همان سال جنگ روسیه علیه گرجستان آغاز شد. در پاسخ به این اقدام تل آویو ، احتمالا روسیه از فروش اس 300 به منصرف شده بود.در واکنش به نقض تعهد مسکو، ایران درخواست غرامت ۴ میلیارد دلاری را به دیوان بین‌المللی داوری فرستاد. روس‌ها در تلاش برای صرفنظر کردن ایران از درخواست غرامت، سیستم تور ام-۱ و آنتی ۲۵۰۰ را به ایران پیشنهاد دادند که کشورمان با توجه به قدرت بالای نظامی خود ، با پیشنهاد روسیه مخالفت کرد. همچنین محمدجواد ظریف در سفر خود به مسکو گفت تهران تمایلی ندارد به جای سامانه اس ٣٠٠ از روسیه سامانه آنتی-٢۵٠٠ دریافت کند.اما در تازه ترین تحول، پوتین هفته گذشته اعلام کرد که ممنوعیت تحویل سامانه موشکی اس 300 به ایران لغو شده است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور نیز گفت با توجه به حصول پیشرفت قابل توجه در مذاکرات هسته ای ایران و چشم انداز لغو تحریم ها، دلیلی برای ادامه محدودیت فروش این سامانه موشکی به ایران وجود ندارد.در سفر وزیر دفاع ( سردار دهقان )به روسیه هم طرفین تاکید کردند که این سامانه تا پایان سال2015 تحویل ایران خواهد شد.دستور پوتین با مخالفت شدید آمریکا ، اتحادیه اروپا و رژیم غاصب صهیونیستی مواجه شد.آمریکا و اروپا در موضعی میانه اعلام کردند ارسال موشکهای اس300 به ایران ، در این شرایط سازنده نیست اما قطعنامه های سازمان ملل را نیز نقض نمی کند و تاثیری بر مذاکرات هسته ای ندارد.اوباما هم روز جمعه در دیدار با مقامات ایتالیا بار دیگر اعلام کرد که تحویل سامانه موشکی اس 300 به ایران ، قطعنامه های سازمان ملل و تحریم های ضد ایرانی را نقض نمی کند.

واکاوی دلایل اتخاذ تصمیم جدید روسیه و اثرات آن:

مدل S-300 PMU-1 که ایران سفارش داده، طولش 6.98 متر، قطرش 45 سانتی متر و فاصله دوسر بالش یک متر و چهارسانتیمتر است. این موشک که با سوخت جامد کار می‌کند، اهدافی تا ارتفاع ۲۷ هزار متری را می‌تواند نابود کند، کمترین بردش پنج کیلومتر و بیشترین برد آن ۹۰ کیلومتر است. مدل بعد در سال ۱۹۹۷ ساخته شد که در واقع یک نمونه برداری از مدل MU بود. این موشک MU-2 نام داشت که از لحاظ اندازه و ابعاد دقیقاً مانند مدل قبلی بود ولی بردش به میزان ۱۰۵ کیلومتر افزایش یافته بود؛ یعنی برد کلی آن به ۱۹۵ کیلومتر رسید. توانایی حمل آن نیز بیشتر شده‌است و می‌تواند ۱۸۰ کیلوگرم کلاهک را با خود حمل کند. سری ساخت این موشک‌ها تا سال اخیر ادامه یافت.اس 300 توانایی رهگیری و نابودی اهداف متعددی را دارد.

به نظر می رسد روسیه از این اقدام چند هدف را به طور جدی دنبال می کند:

1. در بحران اوکراین روسیه و غرب به رهبری آمریکا به طور جدی در برابر یکدیگر صف آرایی کرده اند.این تنش بی سابقه ، بعد از پایان جنگ سرد در اواخر دهه 90 میلادی بی سابقه می باشد.روسیه با تحویل موشکهای اس 300 به ایران به طور جدی به طرف مقابل ، پیام آمادگی همه جانبه برای حمایت از متحدان خود و به روز بودن تجهیزات نظامی ساخت مسکو را می دهد.رویارویی مسکو و واشنگتن در موضوع سوریه هم بارها باعث تشدید تنش بین دو طرف شده است.بعبارت دیگر روسیه این پیام را به آمریکا می دهد که با توجه به تنش فزاینده با غرب به ویژه آمریکا بر سر اوکراین و بر سر مسائل منطقه غرب آسیا که شرکای دیگری دارد و می تواند با دیگر کشورهایی که به نوعی در تعارض با آمریکا هستند، همکاری های خود را گسترش دهد
2. بعد از بحران اوکراین ، که هنوز هم ادامه دارد آمریکا تحریم های جدی و دامنه داری را علیه مسکو وضع کرده است.این تحریم ها و همزمانی آن با کاهش شدید قیمت نفت به شدت به اقتصاد روسیه ضربه زده است و باعث کاهش ارزش روبل روسیه در برابر دلار آمریکا شده است.روسیه با واگذاری سامانه اس 300 به ایران ، علاوه بر کسب درآمد قابل توجه ارزی در شرایط حساس کنونی ، از پرداخت غرامت به ایران نیز می گریزد و شاهد رونق هرچه بیشتر در صنایع نظامی خود خواهد بود.چنانچه مقامات آمریکایی نظیر سخنگویان کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا طی چند روز اخیر بارها اعلام کرده اند که فشار تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا بر اقتصاد روسیه و نیاز به کسب درآمد انگیزه روسیه از فروش اس ـ ۳۰۰ به ایران است.
3. در مذاکرات هسته ای بر سر پرونده اتمی کشورمان ، ایران و گروه 1+5 علی رغم باقی ماندن اختلافات متعدد در همه حوزه ها، تا حد زیادی به توافق نهایی نزدیک شده اند و تحریم هایی که روسیه به بهانه آنها و با استناد به قطعنامه های سازمان ملل، ارسال سامانه اس 300 را به ایران تعلیق کرده بودند اکنون در آستانه برچیده شدن است و دیگر مانعی از لحاظ قانونی بر این مساله وجود ندارد.هر چند که اوباما در ایتالیا تاکید کرد هیچکدام از قطعنامه های سازمان ملل مانع ارسال اس300 به ایران نبودند.چنانچه پوتین در نشست خبری سالانه خود تاکید کرده بود که تصمیم قبلی روسیه درمورد تعلیق تحویل سامانه های موشکی دفاع هوایی به ایران ناشی از برنامه هسته ای ایران بود اما تهران اکنون سطح بالایی از انعطاف پذیری و اراده را برای دستیابی به یک توافق نامه نشان داده است.
4. مساله دیگر احتمال حمله اسرائیل و یا متحدان عرب آمریکا به ایران است.هرچند امکان وقوع  این اتفاق با توجه به توان بازدارندگی نظامی ایران و ژئوپلیتیک قدرت در منطقه بسیار کم است، اما روسیه به نوعی از متحد نسبی خود حمایت کرده و توازن قوا را در خاورمیانه حفظ می کند و اجازه تسلط آمریکا و عربستان بر منطقه حساس خلیج فارس را نمی دهد.پوتین روز جمعه در نشست خبری سالانه خود گفته بود : « تحویل سامانه های موشکی دفاع هوایی اس 300 به ایران به هیچ وجه تهدیدی برای اسرائیل نیست و با توجه به اوضاع در منطقه ، هدف از آن بازدارندگی است.»

نتیجه گیری :

برخی از نخبگان روسی معتقدند هرگاه روابط ایران و غرب مطلوب بوده است ، تهران ، مسکو را فراموش کرده است.بر این اساس آنها از تصمیم پوتین برای نزدیکی بیشتر با ایران و افزایش همکاری های نظامی و اقتصادی حمایت می کنند.رویکرد ایران هم در قبال تصمیم اخیر روسیه ، کاملا حساب شده بوده است.ایران ضمن تاکید بر خودکفایی در عرصه حساس نظامی از گسترش همکاری ها با همسایه شمالی خود استقبال کرده است. در مورد سامانه موشکی اس300 هم باید تاکید کرد که این سامانه به افزایش قدرت بازدارندگی و ضریب امنیت آسمان ایران کمک به سزایی می کند و آمادگی تهران برای دفاع همه جانبه و مقتدرانه را اعلام می کند.

نویسنده : بهنام خسروی