خبرگزاری شبستان: در آغاز سده سوم هجری که ابومسلم در خراسان به پای خاست و به براندازی امویان کمر بست، مسجد باشکوه و بسیار بزرگی در پایگاه خود، نیشابور بنیاد کرد که می گویند شش هزار تن می توانسته اند در زیر سرپوشیده های آن نماز گزارند و نزدیک هشتادهزار زیر ساختمان آن بوده است. اگر این گفته را گزاف بدانیم و بپذیریم که این مسجد تنها ششصد تن نمازگزار را پذیرا می شده است، با نگرشی ژرف به شیوه ساختمانی آن روزگار (با پیلیاها و دیوارهای ستبر و دهانه های کم پهنای سرپوشیده) بازهم در می یابیم، ساختمان و بنیادی شگرف بوده که پیش از آن مانند نداشته است.
در آن روزگار نه تنها در نیشابور که در بیشتر شهرها و شهرک ها و روستاهای نام آور ایران، مسجدهایی چون مسجد ابومسلم(شاید هم به دستور وی) با اندازه های کوچک تر بنیاد شد که نشان آنها را در جامع ساوه، ابرقو، یزد(که شادوران ماکسیم سیرو پیش از ویرانی آن را بازنگاری کرده) نائین و مبید می بینیم و ته رنگ برخی از آنها پس از کاوش های باستان شناسی در اصفهان و اردستان و شهرهای دیگر نیز به دست آمده است.
از سده سوم تا چهارم و آغاز سده پنجم هجری، بیشتر مسجدهای ایران به همین شیوه بنیاد می شده، اما هر روز بر زیبایی و نغزی آن می افزوده اند، تا به روزگار آل کاکویه که نغزکاری به والاترین پایه خود می رسد(شبستان های جامع اصفهان به روزگار آل بویه و آل کاکویه) سخنی گزاف نیست، اگر بگوییم هرگز دیگر هنر ما بدان پایگاه والا دست نیافته است. در همان روزگار در برخی شهرها و روستاها مسجدهای کوشکی (با گنبدخانه تک) نیز بنیاد می شده که نام آورترین آنها جامع بروجرد است.
می گویند به روزگار بودلف عجلی، وزیر او حمویه بن علی آتشکده بروجرد را بازپیرایی و مسجد کرده است، اما با نگاهی به نمای دیوارهای گنبدخانه آن(که در پایین به آجرهای تازه، نماسازی شده و آجرهای یک ارشی کهنه در بالا و روی آنها به کار رفته) می توان گفت که بی گمان ساختمان آتشکده ویران یا نیمه ویران بوده و حمویه با بهره گیری از مصالح آماده که پیرامون آن ریخته بوده، بر روی شالوده استوار سنگ چین آن، مسجد را از نو بنیاد کرده است.
از سده های پنجم هجری کم کم گنبدخانه در کنار مسجد شبستانی (وبیشتر در پشت ایوان یا پیشان) بنیاد می شود که گاه گسیخته و گاه پیوسته بوده است. خواجه نظام الملک چند چشمه از ستاوندهای شبستان جامع اصفهان(و شاید هم صفه صاحب) را بر می دارد و به جای آن گنبدخانه ای می سازد و در همان روزگار تاج الملک فیروزان شیرازی(که با او هم چشمی و ستیز داشته) رو به روی درگاه مسجد، گنبدخانه دیگری بنیاد می کند که هیچ کدام از این دو هنوز اندام پیوسته مسجد به شمار نمی رفته است اما پیشان یا ایوان پیش از آن جای ویژه خود را در مسجد گرفته بود. چنانکه می دانیم در همین مسجد صاحب بن عباد( در سده چهارم) میان وار شبستان بزرگ را بازسازی یا بازپیرایی کرده و چهره پیشان بدان داده است که تا امروز هم(با اینکه دیگر چیزی از آن بر جای نمانده) به صفه صاحب نامور است.
بر گرفته از کتاب: مساجد در تمدن اسلامی
پایان پیام/
نظر شما