مبانی علوم انسانی اسلامی

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، کتاب "مبانی علوم انسانی اسلامی" نوشته احمد حسین شریفی، اثری است درخور توجه و تحلیلی که به تازگی از سوی انتشارات آفتاب توسعه (ناشر آثار مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا) به چاپ رسیده است.

بنابراین گزارش، نویسنده با نگاهی تحلیلی و موشکافانه بیان می کند: اهمیت علوم انسانی در حیات مادی و معنوی افراد و جوامع، کمکاری عالمان و اندیشمندان اسلامی در حوزه های علوم انسانی، عدم تناسب علوم انسانی غربی با باورها و ارزش های اسلامی، ناکارآمدی آنها در تحلیل حیات انسان مسلمان، آسیب های اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی آنها برای جوامع اسلامی و نقش نرم افزارانه آنها برای جامعه سازی و تمدن سازی، همگی ضرورت مجاهدت اندیشمندان مسلمان را در زمینه علوم انسانی اسلامی ایجاب می کند. البته روشن است تولید علوم انسانی اسلامی یا به تعبیر دیگر، هماهنگ سازی علوم انسانی با فرهنگ اصیل اسلامی، کاری بسیار پیچیده و نیازمند سخت کوشی ها و مجاهدت های علمی فراوان است.

هر چند اندیشمندان جهان اسلام در گذشته تاریخی خود در این زمینه ها، اقدامات درخور ستایشی انجام داده اند و هیچ پژوهشگر با انصافی نقش آنان را در تولید علم بشری انکار نمی کند، اما به دلایل مختلفی در چند دهه اخیر از قافله علمی بشر به ویژه در حوزه علوم انسانی عقب مانده اند. جبران این عقب ماندگی مستلزم مجاهدت های علمی فراوان در بخش های مختلف است. لازم است عالمان جهان اسلام نه تنها برای تداوم حیات تمدنی خود که برای تجات علم به ویژه علوم انسانی از نگاه های تک بُعدی و خشک و متصلّب و بی روح غربی، کمر همت بربسته و با نگاهی اسلامی و واقع بینانه، علوم انسانی اسلامی را تولید و به بشریت عرضه نماید.

نویسنده می افزاید: هر گونه اقدامی در این زمینه مبتنی بر داشتن دیدی روشن از علوم انسانی از یک طرف و علوم انسانی اسلامی از طرف دیگر است. به همین دلیل در در این کتاب تلاش شده است ضمن معرفی علوم انسانی و بیان ویژگی های آنها و تعیین معنای مورد نظر از علوم انسانی اسلامی، مبانی و اصول فکری، فلسفی، ارزشی و روشی لازم برای تولید علوم انسانی اسلامی تبیین شود.

این گزارش می افزاید: این کتاب در جستجوی پاسخ سوالاتی از قبیل علوم انسانی چه نوع علومی اند؟ چه تفاوت ها و تمایزهایی با علوم غیرانسانی دارند؟ هدف یا اهداف علوم انسانی چیست؟ علوم انسانی اسلامی به چه معنی است؟ آیا قید "اسلامی" در این ترکیب احترازی است یا توضیحی؟ روش تحقیق در علوم انسانی چگونه است؟ آیا منحصر دانستن روش شناسی علوم انسانی در روش تجربی موجه است؟ آیا استناد به متن دینی در تحلیل کنیش های انسانی، علم تولیدی ما را امری اختصاصی و درون دینی نمی کند؟ و ... است.

به گزارش شبستان، این کتاب در 9 فصل تدوین شده است؛ فصل نخست به تبیین مباحث کلی و مقدماتی اختصاص یافته است. در این فصل ضمن اشاره ای کوتاه به مباحثی درباره تاریخچه علوم انسانی و ایده علوم انسانی اسلامی، نکته های مفصلی درباره اهمیت و ضرورت پرداختن به این بحث بیان شده و بدین ترتیب، غیر مستقیم سخن برخی مخالفان این ایده که مدعی غیر ضروری بودن طرح این مساله هستند، نقد و رد شده است.

فصل دوم به بحث از چیستی علوم انسانی اختصاص یافته است. حقیقت این است که علیرغم گسترش علوم انسانی در همه دنیا، بسیاری از دانشجویان و حتی فارغ التحصیلان رشته های مختلف علوم انسانی، تعریفی روشن از این حوزه معرفتی ندارند. از طرفی هر گونه حرکتی در جهت ایجاد تحول در علوم انسانی یا اسلامی سازی علوم انسانی و یا تولید علوم انسانی نیز بسته به داشتن درکی روشن از این دانش، روش شناسی، هدف و غرض آن است. بدین منظور در این فصل تلاش شده با ذکر ویژگی هایی برای موضوع مورد مطالعه علوم انسانی، تعریفی شفاف و کارآمد از این علوم ارائه شود.

در فصل سوم به بحث درباره معناشناسی علوم انسانی اسلامی پرداخته شده است. در این فصل ابتدا تفاوت چهار اصطلاح تحول علوم انسانی، بومی سازی علوم انسانی، اسلامی سازی علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی را بیان کرده و سپس گزارشی اجمالی از یازده تعریف مطرح شده برای علم دین و علوم انسانی اسلامی ارائه و در نهایت معنای مورد نظر نویسنده مشخص شده است.

بنا بر این گزارش، فصل چهارم نیز به معرفی و تبیین چند دیدگاه مهم در حوزه علوم انسانی اسلامی پرداخته است. در این فصل ضمن اشاره به انواع دیدگاه ها و دسته بندی های مختلفی که از دیدگاه های مطرح شده درباره ایده علم دینی ارائه شده، به اختصار دیدگاه دو تن از موافقان این ایده گزارش شده است.

همچنین، فصل پنجم به مبانی فلسفی علوم انسانی اسلامی پرداخته و در ذیل هر یک از مبانی پنجگانه معرفت شناختی، هستی شناختی، الهیاتی و دین شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی به اموری اشاره شده است که تاثیری مستقیم در نوع نگاه دانش پژوهان و محققان به علوم انسانی دارد و زیرساخت و بنیان علوم انسانی اسلامی را شکل می دهند.

فصل ششم درباره یکی از مباحث مهم و سرنوشت ساز در حوزه علوم انسانی اسلامی است؛ یعنی روش شناسی علوم انسانی اسلامی. در این فصل ابتدا ضمن بیان اهمیت مساله روش در تمایز علوم و همچنین تاثیرپذیری روش تحقیق از دیدگاه های معرفت شناسانه محققان، به معرفی نظریه "وحدت روش علمی" و نقد و بررسی ادله قائلین این دیدگاه پرداخته و در ادامه نظریه "تکثر روشی علوم انسانی" توضیح داده شده و دیدگاه های اسلامی را در این موضوع تبیین کرده است.

فصل هفتم به تحلیل نقش نظام ارزشی در علوم انسانی پرداخته و ضمن نقد و رد دیدگاه هایی که مدعی عدم تاثیر ارزش ها در علوم انسانی اند، نظریه تاثیرپذیری علوم انسانی از نظام ارزشی محققان به تفصیل بیان شده است. بدین منظور تاثیر ارزش ها در مراحل مختلف تولید علم مورد بحث قرار گرفته است هم در مرحله انتخاب موضوع و مساله تحقیق هم در مرحله انتخاب هدف و غایت تحقیق، هم در روند تحقیق و هم در مرحله نتیجه گیری و کاربرد تحقیق.

فصل هشتم با عنوان "علوم انسانی اسلامی، واقع بینی و آزاداندیشی علمی" در پی آن است که نشان دهد ایده علوم انسانی اسلامی نه تنها منافاتی با واقع بینی و آزاداندیشی علمی ندارد، که بدون پذیرش آن نمی توان از بی طرفی علم، حقیقت پژوهشی و آزاداندیشی سخن گفت. در این فصل با تحلیل برخی از فضایل اخلاقی در عرصه پژوهش معلوم شده که فقط در سایه پایبندی به اخلاق و ارزش های اسلامی و الهی است که می توان واقع بینی علمی و آزاداندیشی را تامین کرد.

در فصل پایانی نیز با عنوان "بررسی ادله مخالفان علوم انسانی اسلامی" مهم ترین ادله مخالفان این ایده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. به همین دلیل مهم ترین ادله مخالفان علوم انسانی اسلامی مورد بررسی و نقد قرار گرفته و معلوم شده است که هیچ یک از ادله آنها از اتقان و استحکام لازم برای نفی علوم انسانی برخوردار نیست.

گفتنی است، کتاب " مبانی علوم انسانی اسلامی" در 623 صفحه با شمارگان دو هزار نسخه و بهای 19000 تومان منتشر شده است.

پایان پیام/