سوزن دوزي يكي از ظريف ترين هنر هاي دستي ايران است. در سوزن دوزي روي سطح پارچه هاي ساده طرح هايي را با نخهاي رنگي ترسيم مي كنند. اين كار با كمك سوزن و قلاب انجام مي شود و بخيه هاي ظريفي روي پارچه مي دوزند. اين هنر علاوه بر بلوچستان ايران، در افغانستان، پاكستان و تاجيكستان نيز رواج دارد. سابقه سوزن دوزي به صدها سال قبل از ورود اسلام به ايران باز مي گردد. سوزن دوزي هاي سنتي ايران يكي از روش هاي ديرينهٔ تزيين جامه و بسياري از منسوجات است. دست دوخت ها به جز جنبهٔ تزييني و شناسنامه اي كه دربرگيرندهٔ اقليم و جامعهٔ پديدآورنده اش است در بعضي از اوقات به دليل عقايد مذهبي روي البسه جلوه گري مي كرد.
پس از ظهور اسلام در ايران رودوزي هاي سنتي ايران به حيات تأثيرپذير خود همچنان ادامه مي دهند و اگرچه تحولي شگرف در نقش هاي ايراني پديد مي آيد اما خصوصيات ايراني خويش را از دست نمي دهند. اعتقادات مذهبي هنرمندان در بعضي نقاط و پرهيز از شبيه سازي و همانندپردازي سبك جديد از نقش مايه هاي باستاني را به ارمغان مي آورد و اين نگرش در مناطق مختلف به گونه اي كاملاً متفاوت از يكديگر جلوه گري مي كند. دوختن كلمات قرآني به خط كوفي براي حفاظت از شر شيطان و حوادث بد، يكي از تأثيرات آشكار در اين هنر ديرينه است.
ايلخانيان و تيموريان در صنعت نساجي دگرگوني كاملي پديد آوردند و ابريشم دوزي، زري دوزي، پولك دوزي، مليله دوزي، گلابتون دوزي و... بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفت. اين دوخت از اوايل صدر اسلام در ميان بلوچ ها رايج و در دوره مغول و به خصوص تيموري و صفوي به اوج مي رسد. بدون ترديد، سوزن دوزي بلوچ را بايد در زمره يكي از اصيل ترين و جالب ترين صنايع دستي كشور به حساب آورد. ذوق و خلاقيت زنان سوزن دوز به صورت طرح هاي سنتي- محلي بسيار متنوعي جلوه گرمي شود كه بيانگر خصوصيات و ويژگي هاي هر منطقه است .
هر دختر بلوچ از سنين كودكي ، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داري، موظف به فرا گرفتن سوزن دوزي نيز هست و به سبب دخالتي كه سليقه هاي گوناگون در تهيه نوارهاي سوزن دوزي دارد، مي توان طرح ها و نقش هاي متنوع و اصيل سوزن دوزي را در منطقه بلوچستان مشاهده كرد.
در سوزن دوزي به بيش از دو نوع ماده اوليه نيازي نيست: نخ و پارچه. سوزن دوزان بر حسب امكانات و سليقه از نخ دمسه (D.M.C) يا از نخ هاي پاكستاني استفاده مي كنند.
سوزن دوزي با وجود برخورداري از قدمت چند هزار ساله و زيبايي چشم نواز، اين روزها با مشكلات زيادي دست و پنجه نرم مي كند و رونق سابق را ندارد. خبرنگار بسيج سازندگي در اين باره با خانم مباركي، مديرعامل تعاوني سوزن دوزان بلوچ گفت و گو كرده است. وي مي گويد: "سوزن دوزي هنر دست زنان بلوچ است كه در زندگي آن ها از اهميت اقتصادي بسيار بالايي برخوردار است. پيشينه هنر سوزن دوزي به قرن ها قبل باز مي گردد و نسل به نسل و سينه به سينه از مادران به دخترانشان ارث رسيده است."
وي مي افزايد: "نقش هاي سوزن دوزي، نقش هاي هندسي است و هارموني رنگ ها از تناژ رنگ هاي سرخ، سبز، زرد، سفيد، سورمه اي و مشكي پديد مي آيد. سوزن دوزي روي تار و پود پارچه دوخته مي شود. از هنر سوزن دوزي براي تزئين سر آستين لباس، پاچه شلوار، چادر، روسري، رو مبلي، كوسن، روميزي و جانماز استفاده مي شود و بسته به سليقه دوزنده يا سفارش مشتري هارموني رنگ ها شكل مي گيرد."
خانم مباركي، سكه دوزي را ديگر هنر دست دختران بلوچ عنوان مي كند و مي گويد: "سكه دوزي هم از گذشته هاي بسيار دور رايج بوده است. در گذشته براي مبادلات اقتصادي از سكه استفاده مي شد و در غياب بانك، زنان سكه ها را روي روسري يا لباسشان مي دوختند و در وقت ضرورت استفاده مي كردند. اين رسم به مرور تبديل به هنري زيبا شد. كم كم با استفاده از پولكي هاي براق و مونجوق هاي زيبا طرح هاي زينتي روي لباس ها رواج پيدا كرد. امروز سكه دوزي برخلاق سوزن دوزي از بازار بهتري برخوردار است چون هزينه آن كمتر است."
وي درباره شرايط اجتماعي منطقه بلوچستان بويژه ايرانشهر مي گويد: "در اين منطقه بيكاري مردان بيداد مي كند. اعتياد دامن گير بسياري از خانواده هاست و بيكاري اين مساله را تشديد كرده است. در اين شرايط زنان بلوچ بار بيشتري بر دوش مي گيرند و تلاش مي كنند با بكار گيري هنر دستشان به اقتصاد خانواده كمك كنند. اما اين هنر با مشكلات متعددي رو بروست."
خانم مباركي خاطرنشان مي كند: "اعضاي تعاوني من در خانه هايشان سوزن دوزي مي كنند. من برايشان از مشتري ها سفارش مي گيرم و به آن ها معرفي مي كنم. خانم هاي سوزن دوز متاسفانه درآمدشان از ثبات برخوردار نيست. بعضا در ماه يك ميليون تومان درآمد دارند و ماه ديگر اين رقم به صفر مي رسد. بستگي به ميزان سفارشات دارد. مهمترين مشكل نيز همين كم بودن سفارشات است زيرا اولا قيمت تمام شده سوزن دوزي در حال حاضر بالاست و دوما مردم ايران با اين هنر بسياز زيبا آشنايي زيادي ندارند و بيشتر در همين استان سيستان و بلوچستان شناخته شده است. اگر بانك ها به دوزندگان وام بدهند و آن ها بتوانند پارچه و نخ را به صورت انبوه از بازار سنتي تهران تهيه كنند، قيمت تمام شده به مقدار زيادي كاهش مي يابد. رسانه ها هم بايد هنر سوزن دوزي را به مردم و به خصوص بانوان معرفي كنند. اين هنر به قدري زيباست كه مي تواند روي مانتوي همه زنان ايراني بنشيند به شرط آنكه طراحان مد و لباس به دوزندگان بپيوندند و طرح هايي متناسب با سليقه بانوان شهرنشين بيافرينند."
وي، دلالي را يكي ديگر از مشكلات سوزن دوزان مي نامد و اظهارمي كند: "دلالان و واسطه ها محصول با ارزش دختران بلوچ را به قيمت بسيار نازلي مي خرند و به چند برابر قيمت به مردم مي فروشند. براي رفع اين مشكل بايد تعاوني هاي دوزندگي تاسيس شود. ما به اتحاديه دوزندگان نيز احتياج داريم تا براي محصولات نرخ مشخصي تعيين كند. سوزن دوزي اگر احيا و به مردم معرفي شود و بازار خود را پيدا كند، زندگي خانواده هاي بلوچ زير و رو مي شود زيرا در همه خانه ها لااقل يك نفر اين هنر را داراست. متاسفانه در سايه غفلت مسئولان امروز سوزن دوزي در افغانستان و تاجيكستان رونق بسيار بيشتري از ايران پيدا كرده و حتي تاجيكستان اين هنر ايراني را به نام خود ثبت جهاني كرده است."
پایان پیام/
نظر شما