آیا امام حسین علیه السلام تنها در روز عاشورا خلاصه می شود؟

حجت الاسلام محمدرضا هدایت‌پناه، پژوهشگر، مؤلف و مدرس دانشگاه در حوزه تاریخ اسلام  در گفتگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان در تبیین و تشریح آسیب ها و موانع موجود بر سر راه تحقیق جامع درباره سیره و زندگی ائمه از جمله امام حسین علیه السلام گفت:  مهم ترین آسیب و چالشی که در رابطه با ائمه معصومین علیهم السلام با آن روبرو هستیم  این است که ما چرا به شکل «تک بعدی» به اهل بیت نگاه می کنیم؟  یعنی یک امام  را تنها در باب «جهاد»  یکی را تنها در باب «فقه » و دیگری را فقط در باب «حبس و زندان» می بینیم؟

آیا امام حسین علیه السلام تنها در یک روز عاشورا خلاصه می شود؟ آیا درست است که ما امام معصوم را به عنوان مثال تنها در باب فقهی مورد توجه قرار دهیم؟  یعنی امام صادق علیه اسلام تنها در یک بعد و آن هم بعد فقهی می تواند الگو باشد؟ یا این که ظرفیت وجودی ایشان به گونه ای است که می تواند در عین حال یک سیاستمدار طراز اول یا یک اقتصاددان بزرگ باشد

وی افزود: تا پیش از انقلاب اسلامی، این وضعیت به هم ریختگی در رابطه با پژوهش و تحقیق درباره  زندگی ائمه  وجود نداشت، چرا که این موضوع تا پیش از انقلاب کاملا پراکنده بود و اصولا به این شکل آکادمیک مطرح نمی شد. رفتن به سوی این مباحث و چنین حوزه های مطالعاتی مرسوم نبود و تنها به روحانیون و حوزه های علمیه محدود می شد.

پس از انقلاب اسلامی، پژوهش و تحقیق به خصوص در عرصه دین پژوهی و مطالعات علوم اسلامی و انسانی (با وجود افت و خیزهای فراوان و فاصله داشتن از جایگاه شایسته و بایسته آن) اما به هر حال حرکت کلی در این مسیر پیشرفت خوبی داشته است و قابل مقایسه با گذشته نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: چند نکته را در این بحث باید به عنوان آسیب و چالش برشمرد که نخستین مسئله، موضوع «تخصصی شدن» این حوزه است. منظور ما از «تخصصی شدن» این نیست که پژوهشگران در حوزه های تاریخ اسلام مشغول به تحقیق نیستند. بلکه در طول این 3 دهه از نظر کمیت این بحث بسیار توسعه یافته و پژوهش تاریخ معصومان گسترش زیادی داشته است.

منظور از «تخصصی شدن» یعنی افرادی که در حوزه تاریخ اسلام بخصوص  اهل بیت پژوهش می کنند باید مطالعات خود را متمرکز کرده و از پراکندگی پژوهش ها جلوگیری کنند، تا بتوان این مطالعات را تعمیق بخشید. یعنی نمی شود من در تاریخ اسلام پژوهش کنم مقداری از سیره نبوی ، مقداری از زندگی امام حسین علیه السلام ، کمی در رابطه با دوران حیات حضرت هادی علیه السلام و ... و به همین ترتیت دوران 250 ساله ائمه را مرور کرده و تحقیق  داشته باشم.

حجت الاسلام هدایت پناه گفت: امروز با توجه به  گستردگی و گسترش علم و اطلاع رسانی های بی حد و مرز این مسئله قابل قبول نیست که پژوهشگران تاریخ اسلام به شکل عمومی کار کنند.

ما در حوزه ادبیات فارسی اساتیدی داریم که افتخار می کنند که به شکل تخصصی 20 یا 30 سال از عمر خود در رابطه با حافظ یا سعدی کار کرده اند. اما در رابطه با امام حسین یا امام سجاد علیهما السلام کسی را نداریم یا کمتر کسی را داریم که 20 یا 30 سال به شکل خاص در این رابطه تحقیق و پژوهش داشته باشد. اصلا چنین رویه ای هنوز در میان پژوهشگران و محققان و جامعه علمی ما پا نگرفته است.

در حالی که با تمرکز مطالعات، می توان به نقاط و نتایج بهتر و عمیق تری از زندگی ائمه رسید. اما گویا ما چنین تمرکزی را نوعی کمبود برای خود می دانیم و نگاه پایین دستی به آن داریم!! این که من تمام عمرم را به صورت خاص تنها در رابطه با امام حسین علیه السلام کار کنم؟!!

اما کار کردن 30 ساله یک فرد در رابطه با گلستان و بوستان سعدی هیچگونه احساس تعجبی در ما ایجاد نمی کند که این گلستان و بوستان در مقایسه با امام زندگی یک امام معصوم چقدر می تواند حرف برای گفتن داشته باشد؟ آیا صحیفه سجادیه به اندازه بوستان و گلستان حرف برای زندگی ما ندارد؟

این مولف آثار تاریخ اسلام خاطر نشان کرد: امروز ما تازه به سوی باور این حقیقت گام بر می داریم که باید مطالعات و پژوهش ها را به شکل متمرکز ارائه کنیم. امروز با وجود این که شاید اغلب مردم ما امام حسین علیه السلام را تنها با عاشورا می شناسند و آثار و تالیفات و تحقیقات بی شماری در این رابطه وجود دارد اما ما حتی «عاشورا پژوه»  هم بسیار کم داریم. این که فردی تمام عمرخود را صرف این موضوع کرده باشد آن هم با تفکر، شاید اصلا وجود نداشته باشد.  «عاشورا پژوهی» با شعر و ادبیات فارسی نیست.  بدون علم رجال و علم کلام و علم حدیث یا علوم تاریخ اسلام آیا می توان عاشورا پژوه شد؟ حال چه رسد به شناخت زندگی امام حسین علیه السلام!!

وی در بخش دیگری از سخنان خود به یکی دیگر از چالش های موجود در این عرصه اشاره کرد و گفت: مسئله دیگر آن است که ما باید تکلیف خود را در پژوهش زندگی اهل بیت روشن کنیم. برخی بر این اعتقادند که ابعاد زندگی ائمه معصومین را نمی توان از هم مجزا کرد و به شکل تفکیکی به آن نگریست. بلکه این یک مجموعه واحد است. امام حسین علیه السلام یک مجموعه واحد است. من نمی توانم به این مجموعه واحد تنها از یک دریچه نگاه کرده و بگویم که به سایر ابعاد این شخصیت کاری ندارم.

به عبارت دیگر من برای پژوهش درباره امام حسین علیه السلام (به شکل تخصصی که پیش تر مطرح شد) می بایست علم حدیث، علم کلام ، علم رجال و تاریخ اسلام و .. را بدانم تا بتوانم  در رابطه با هر بخش از زندگی امام که به یکی از این حوزه ها مرتبط می شود، با کمک اصول علمی موجود در آنها،  تحقیق بنیادی داشته و در رابطه با آن بخش پاسخگو باشم.

یعنی شما نمی توانید امام حسین علیه السلام را بدون علم کلام مورد نظر شیعه یا علم رجال شناخته و معرفی کنید. این یعنی یک نگاه پازلی و مجموعه ای در این رابطه داشتن.

حجت الاسلام هدایت پناه افزود: اما برخی دیگر معتقدند که رویکردها را باید از هم تفکیک کرد.  نمی توان بر این باور بود که ما این رویکردها را باهم و یکجا داشته باشیم و بتوانیم بی طرفانه درباره امام حسین علیه السلام پژوهش کنیم.

 یعنی وقتی شما با نگاه کلامی به امام حسین علیه السلام می پردازید در حقیقت پیش از پژوهش، نتیجه مورد نظر خود را گرفته اید و چون از پیش، علم کلام را یا رجال و .. را در علم تاریخ دخالت داده اید  پس «تاریخ نگاری»  نکرده اید بلکه «تاریخ نگری» کرده اید.

 پژوهشگری که امام حسین علیه السلام را با نگاه کلامی می نگرد و تعریف می کند نمی تواند یک پژوهشگر خوب، درباره «تاریخ امام حسین علیه السلام» باشد.

از این دیدگاه، «امام حسین تاریخی» می تواند یک شخصیتی باشد که مرتکب خطا و اشتباه هم می شود ووقتی می گوییم از نظر علم کلام چنین چیزی ممکن نیست چون امام باید معصوم از خطا و اشتباه باشد،  گفته می شود که این دخالت علوم در یکدیگر است و یک قضاوت از پیش داوری شده است.

بنابراین ما امروز حتی در شیوه پژوهش، با دو رویکرد روبرو هستیم. با این رویکرد اخیر من می توانم یک «اهل تسنن تاریخی» و یک «شیعه امامی کلامی» باشم.

این رویکرد ملتزم چنین چیزی است. چون شما نمی توانید امامت امام حسین علیه السلام را از تاریخ اثبات کنید (پس یک سنی تاریخی هستید) اما با حدیث یا با علم کلام می توانید ( پس یک شیعه امامی کلامی هستید).   

وی تاکید کرد: این اشکال در رابطه با تحقیق و پژوهش در تاریخ معصومان تنها به این حوزه محدود نمی شود و حوزه های مختلف دیگری را نیز در بر می گیرد که در آینده به آنها می پردازیم.

پایان پیام/