به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، رضا داوری اردکانی، رییس فرهنگستان علوم و استاد فلسفه در چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با ارایه مقاله خود با عنوان «عقل گرایی، عقل گرایی در سیر و بسط تاریخ ایران» اظهار کرد: در مشهور تقابلی میان عقل و نقل گذاشته می شود که این دو، دو مجموعه متفاوت و مجزا هستند البته افرادی نیز ممکن است بگویند دو قلمرو ناسازگار و غیرقابل جمع و در مقابل افرادی معتقد به قابل جمع بودن عقل و نقل هستند.
وی با تاکید بر اینکه البته به این سادگی نیست و دشوارتر از این حرف ها است، ادامه داد: ما هم علم دین داریم و هم علم دینی؛ علم دین، علم معقول است که البته به آن گاهی تعبدی می گوییم که در فروع دین مطرح است و هیچ زمانی اصول دین را تعبدی نمی دانیم یعنی باید با تامل، دریافت و پذیرفته شوند.
داوری اردکانی عقل و نقل را دارای تفاوت دانست و تصریح کرد: منقولات منشا خاصی دارند و معقولات نیز منشا دیگری؛ این دو از حیث مبدا نیز تفاوت داشته اما اینکه از حیث غایت نیز تفاوت داشته باشند، در این زمینه نظرات متفاوتی مطرح است.
وی با بیان اینکه همه ما انسان ها دارای فهم هستیم اما این فهم از حیث درجات، ماده و صورت با یکدیگر تفاوت دارند، گفت: اینکه بگوییم آن چیزی معتبر است که من می فهمم داعیه ای است که باید در رابطه با آن تامل کرد.
داوری اردکانی با تاکید بر اینکه امر دین خلاف عقل نیست، ابراز کرد: این تقابل که بیان می شود بدین معنا درست است که عقل و نقل دو مسئله ای است که در مقابل هم قرار دارند اما نه عقل، نقل را رد می کند و نه آنچه در نقل گفته می شود، خلاف عقل است.
وی با بیان اینکه امور متباین با یکدیگر تقابلی ندارند به دلیل آنکه آنچه در قلمرو دین نیست راجع به آن حکم نمی شود و آن جایگاه خود را دارد و کار خود را انجام می دهد، تصریح کرد: دین هر آنچه که به قاعده ختم می شود کاری ندارد و آن را می پذیرد.
داوری اردکانی ادامه داد: در تاریخ فکری ایران تقابل عقل و نقل به طرف مختلف مطرح شده است اما نه به صورتی که امروز بیان می شود؛ ما علوم دینی که مطالب آن علم دین است مانند علم فقه، علم تفسیر و روایت داریم اما علومی نیز هستند که در خدمت این علوم دینی و فهم آن هستند مانند علم اصول که در حوزه ها تدریس شده و فقهای ما به ویژه در سه قرن اخیر زمانی که اختلاف میان اصول و فقه مطرح می شود، بیشتر اصولی هستند.
وی یکی از حجت هایی که در علم اصول مطرح می شود را عقل خواند و گفت: اجتهاد کار عقل است؛ هرگز علم بدون عقل ممکن نمی شود و همه تحولاتی که در طول تاریخ ما نسبت به عقل و نقل مطرح شده، عقل آن را راهبری کرده است.
این استاد فلسفه با بیان اینکه عقل نیز نقاط ضعف و قدرت دارد، اظهار کرد: عقلی که با جهان جدید ساخته شده با عقل افلاطون و ارسطو یکی نبوده و عقلی که جهان را می فهمد با عقلی که جهان را می سازد، متفاوت است.
به گفته وی، نقل را باید فهمید و اگر همه انسان ها عقل را می فهمیدند دیگر به علومی چون تفسیر نیازی نبود.
وی با اشاره به اینکه دین در زندگی از عقل جدا نیست، تصریح کرد: فقه و دین نیز در متن این زندگی وجود دارند؛ ما تنها آفریده ای هستیم که دارای زبان هستیم و البته زبانی که استعاری است نه فقط علایم و جزییات. در حقیقت زبان، زبان علم، درک و معرفت است و ما در زبان مطالب خود را درمی یابیم و درک می کنیم نه با زبان در واقع ما عین زبان هستیم که این زبان به یک معنا همان عقل است.
داوری اردکانی تاکید کرد: عقل می تواند مستقل و بی نیاز از نقل باشد اما علم نقلی از عقل منفک نمی شود؛ قرآن مجید که کلمات الهی نازل از آثار است یکسره حکمت و احادیث نبوی و حضرت علی (ع) و دیگر ائمه اطهار متضمن گوهرهای عقلی است که نظیرش را در گفتار حکیمان و فیلسوفان به ندرت می یابیم.
وی اذعان کرد: در طول تاریخ 1400 ساله اخیر، نقل و عقل به موازات هم پیش رفته و هراز چند گاهی اختلاف های بزرگ میان آنها بروز کرده است، همراهی و تاثیر متقابلشان را نمی توان انکار کرد.
داوری اردکانی با بیان اینکه این تفسیر در دوره های تاریخی متفاوت بوده و از زمان صفویه صورت دیگر پیدا کرده است، در پایان سخنان خود یادآور شد: در یکی دو قرن اخیر که تجدد در سراسر جهان بسط یافته نسبت میان عقل و نقل با نسبت سابق که در درون تاریخ ما وجود داشت، تفاوت اساسی به وجود آمده است. در این نسبت عقل گرچه نقل، نفی و طرد نمی شود اصالت به عقل داده می شود و نقل را با آن می سنجند.
پایان پیام/
نظر شما