خبرگزاری شبستان//کرمان

اشاره:

شاید برای بسیاری از افرادی که در طول سال گرفتار مشغله های فراوان فردی و اجتماعی هستند و کمتر فرصت پرداختن به خود را پیدا می کنند، اعتکاف بهترین موقیعت برای محاسبه گذشته، رهایی از مشغله ها و درک فیوضات معنوی و ... باشد.
آئین معنوی اعتکاف که به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی، از اهمیتی مضاعف برخوردار شده است و هر ساله مسیر رو به جلویی را طی می کند، در اقصی نقاط کشور و حتی دورافتاده ترین نقاط این سرزمین اسلامی، خیل عظیمی از اقشار مختلف مردم به ویژه جوانان علاقمند را به این ضیافت بزرگ معنوی فرا می خواند.
بدون شک دانستن احکام و شرایط اعتکاف، آثار و برکات آن و از همه مهمتر مراقبات قبل از اعتکاف، زمینه استفاده بیش از پیش از این فرصت استثنائی را برای نعتکفین فراهم می آورد.
واژه اعتکاف به خودى خود معناى مراقبت و مواظبت و بزرگداشت را به همراه دارد؛ زیرا اعتکاف آن است که انسان با حالت توجه و تعظیم به چیزى روى آورد و ملازم و همراه با آن باشد. معتکف که در ظاهر به مسجد آمده، در حقیقت به صاحب خانه روى آورده است؛ بنابراین یکى از مراقبت‏هاى مهم اعتکاف خوددارى از غفلت از یاد خدا و توجه هرچه بیشتر به خداوند است. غفلت از یاد خدا، اعتکاف را به عملى بى روح و پیکرى بى جان تبدیل مى‏کند.

مراقبات قبل از اعتکاف:

*آمادگی و مهیا بودن

معتکف باید قبل از ورود به اعتکاف خود را از نظر معنوی و روحی آماده کند و از قبل تصمیم بگیرد که به یک سفر سرنوشت‌ساز می‌رود.

*فارغ کردن خود از نظر کار و مشغله زندگی

*الرفیق ثم الطریق:

رفیقی که با او به مذاکره و مشاوره و استعانت در عبادت داشته باشند.

*آمادگی روحی:
اداء دین نداشته باشد و نیز نداشتن اندیشه ای که فکر او را مشغول کند.

*اخلاص در اعتکاف:

یکی از شروط اصلی اعتکاف قصد اخلاص است؛ رسول خدا قصد اعتکاف داشتند، چون وارد مسجد شدند مشاهده نمودند که خیمه‌های متعددی در مسجد برافراشته شده، پرسیدند این خیمه‌ها از آن کیست؟ عرض کردند: خیمه‌های همسران شما؛ این خیمه عایشه است آن یکی خیمه حفصه است آن دیگری خیمه زینب است؛ رسول خدا با حالتی انکارآمیز فرمودند: آیا کار بر و نیک این است؟! آنگاه بی آنکه اعتکاف کنند برگشتند.
رسول خدا آن سال یک دهه از شوال اعتکاف نمودند. به نظر می‌رسد سبب ناراحتی پیامبر این بود که ایشان مشاهده نمود خیمه برافراشتن که مقدمه و زمینه‌ای برای عبادت شایسته و خالصانه است، به ابزاری برای ریا و خودنمایی تبدیل شده و برخی از همسران آن حضرت، اعتکاف را با کارهای نمایشی اشتباه گرفته‌اند. از این رو برای نشان دادن ناراحتی خود نسبت به چنین رفتاری، اعتکاف را به کلی ترک نمود؛ تا مسلمانان برای همیشه بدانند که اعتکاف، عبادت و ابزار تقرب به خداوند است و نه مسابقه در نمایش و خودنمایی.
آنچه مراقبت بر اخلاص در اعتکاف را ضروری‌تر می‌کند، این است که اعتکاف باید در مسجد جامع انجام شود، یعنی عبادت کاملا در معرض دید مرم قرار دارد. عبادت هایی این چنینی، بیشتر با آفت ریا و خودنمایی روبه روست.

مراقبات هنگام اعتکاف:

* سکوت‏
سکوت زمینه فکر و فکر بهترین عبادت است و هر حرکتى که موجب بر هم زدن سکوت و سلب آرامش باشد در مسجد ممنوع است.
*تفکر و اندیشه‏
پیامبر در حدیثى مى‏فرمایند: «التَفَکُّر، سَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سِتّینَ سَنَةٍ»؛ یک ساعت فکر کردن از شصت سال عبادت برتر است. تفکر در آثار و عظمت خداوند، تفکر درباره زیبایى‏هاى دین، دایمى بودن انسان و جهان آخرت، ارزش‏هاى والاى انسان به عنوان خلیفه الهى و بالأخره خودسازى انسان در مسیر تکامل و هدفى که براى آن خلق شده است.
*محاسبه نفس‏
در ایام اعتکاف با قرار دادن وجدان و عقل در مقام قاضى، تمام اعمال و افعال گذشته خود را مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار دهد. عارف گرانقدر حضرت امام خمینى‏قدس سره در این باره مى‏فرماید: «پس اگر (در دنیا) حساب خود را کشیدى در موقف حساب، گرفتارى ندارى و از آن باکى براى تو نیست».
*رعایت آداب معاشرت‏: در ایام اعتکاف مخصوصاً در نوع لباس و خوراک.
* کم خوردن و سادگى در انتخاب نوع غذا
به میزانى تناول کند که حال عبادت داشته باشد و از پرخورى پرهیز کرده و به میزان نیاز از آب و طعام استفاده نماید و خود را همیشه براى عبادت، سبک و آماده نگه‏دارد.
کم خوابیدن‏، دائم الوضو بودن‏، حضور قلب‏، استفاده از تقدس مسجد و تمرین حضور در مسجد، برنامه‏ریزى و تنظیم برنامه روزانه اعتکاف. انجام مطالعه و تشکیل جلسات علمى‏
* نظافت مسجد
معتکفان باید احترام مسجد را رعایت کنند و آن را تمیز نگه دارند؛ چرا که دین اسلام، دین نظافت و پاکى است؛ علاوه بر آن، در روایات براى کسانى که مسجد را پاک نگه مى‏دارند، ثواب و آثارى بیان شده. در روایتى آمده است: همانا بهشت و حورالعین مشتاق کسى هستند که مسجد را تمیز کند و کثافت را از آن دور کند.
*رعایت احکام مسجد
بر معتکف لازم است بر احکام مسجد حرمت نهد؛ از جمله احکام مسجد، حرمت نجس کردن زمین، دیوار و سقف، بام و داخل مسجد و وجوب تطهیر نجاست از مسجد است. از دیگر احکام، وجوب تطهیر نجاست از مسجد است. از دیگر احکام مسجد، حرمت تخریب مسجد و وسائل مربوط به مسجد و همچنین حرمت بیرون بردن وسائل آن است.
* توبه و استغفار
نکاتى در باره توبه‏
الف) حقیقت توبه: مولایمان على‏علیه السلام حقیقت توبه را این گونه معرفى مى‏کند: «التَّوَبَةُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفارٌ بِاللِّسَانِ وَتَرْکٌ بِالْجَوَارِحِ وَإِضْمَارٌ أَنْ لاَ یَعُودَ»؛ حقیقت توبه چهار چیز است: 1. ندامت و پشیمانى قلبى، 2. بیان ندامت به وسیله اذکارى که در خصوص استغفار آمده است، 3. ترک گناه، 4. تصمیم بر ترک گناه در آینده.
بنابراین، تکرار لفظ استغفراللّه، بدون در نظر گرفتن مراتب دیگر، توبه واقعى نیست.
ب) توبه در همه گناهان به یک صورت انجام نمى‏پذیرد: از آنجا که نوع گناه مختلف است، توبه از آنها نیز با هم فرق مى‏کند. کسانى که در حال محاسبه نفس هستند؛ مانند معتکفین، براى رسیدن به مقام توابین باید از نوع گناه و توبه آن غفلت نورزند.
ج) انواع پشیمانى عبارت‏اند از:
- پشیمانى و بازگشت، در جایى که گناه در مورد حقوق الهى باشد و در کنار او چیزى مثل نماز و روزه ضایع نشده باشد.
- ندامت به همراه تدارک، در جایى که در کنار گناه، چیز دیگرى مثل نماز و روزه ضایع شود که در این صورت توبه عبارت است از ندامت به همراه جبران آنچه ضایع شده است.
- ندامت به همراه جلب رضایت، آن در جایى است که حقوق دیگران را ضایع کرده باشد؛ در این صورت، به همراه ندامت باید رضایت صاحب حق را جلب کند.
*عدم ایجاد مزاحمت براى دیگران‏
معتکفان اعمال را به گونه‏اى انجام ندهند که مزاحم دیگر افراد شوند. در روایتى آمده است که پیامبرصلى الله علیه وآله معتکف بودند؛ عده‏اى با صداى بلند قرآن (با نماز) مى‏خواندند، آن حضرت پرده را کنار زده، فرمودند: «ألا إنّ کلّکم یناجى به فلا یؤذین بعضکم بعضاً ولا یرفع بعضکم على بعض فى القرائة أو قال فی الصلاة» آگاه باشید همه شما با خداى خود نجوا و مناجات مى‏کنید، پس بعضى از افراد برخى دیگر را اذیت نکنند و صداى خود را در قرائت قرآن یا قرائت نماز بالا نبرند.
*پرهیز از صحبت‏هاى دنیوى‏
سزاوار است معتکفین سه روزى را که در خانه خدا میهمان هستند، اوقات خویش را صرف عبادت نموده و از همنشینى‏هاى مکرر و صحبت‏هاى دنیوى بپرهیزند.
*خلوت گزینى براى عبادت‏
اعتکاف حضور در خلوت با پروردگار است که به فرموده امام على‏علیه السلام: «در خلوت گزینى براى عبادت خدا، گنج‏هایى گران‏بها نهفته است.» پس باید این فرصت و سودها را ارزان نفروشیم.
*دورى از دید و بازدیدها
متأسفانه برخى در محل اعتکاف با قرار ملاقات گذاشتن‏هاى مکرر با خانواده، دوستان، همکاران و... خود را از حال و هواى عبادت خارج مى‏کنند؛ این افراد باید بیندیشند که اعتکاف آمده‏اند تا از حال و هواى روزمره خارج شوند نه اینکه فرصتى یافته باشند تا کارهاى شخصى، تجارى، سیاسى و... خود را پى‏گیرى کنند.
*استفاده نکردن از تلفن همراه‏
این کار غیر از آنکه ممکن است باعث آزار و اذیت مؤمنین و معتکفین شود، با اصل انگیزه اعتکاف منافات دارد؛ معنى ندارد اکنون که از امور روزانه فاصله گرفته‏ایم، با وسیله دیگر، چون ارتباط تلفنى مجدداً همان امور را پى‏گیرى کنیم.
خواندن دعا، غنیمت شمردن فرصت براى دعاهاى بزرگ و سرنوشت‏ساز، بهترین فرصت براى معاشرت با اهل علم و متقین‏، تصمیم‏گیرى براى مسائل کلان زندگى‏، مشورت‏، ذکر، قرائت قرآن کریم و انس با این کتاب آسمانى،‏ پرهیز از زیاده روى در شوخى،‏ پرهیز از جدال و جرّ و بحث‏هاى بى فایده‏ و سعى به خواندن نمازهاى مستحبى و به خصوص نماز شب‏ از دیگر مراقبات هنگام اعتکاف است.
 

 مراقبات بعد از اعتکاف‏:

حفظ انس خود با مسجد، حفظ آثار اعتکاف، حفظ دوستانى که در ایام اعتکاف با آنان آشنا شده است.
براى حفظ معنویتى که در این چند روز به دست آورده، سعى کند نماز اول وقت را در مسجد و روزى چند آیه قرآن بخواند و همیشه به یاد خدا باشد.

آسیب‏هاى اعتکاف‏:

در چند سال اخیر که به لطف الهى در ایران استقبال شایانى از اعتکاف شده، بعضى تحریف‏ها نیز رواج یافته است که باید جهت حفظ این عمل عبادى، در گام اول این نارسایى‏ها و تحریف‏ها را بشناسیم و در گام بعد، براى رفع آنها اقدام کنیم.
با توجه به این که اعتکاف براى تقویت ارتباط خصوصى افراد با خداوند است، تلاش در حفظ آرامش محیط و حاکم کردن جوّ تفکّر و سکوت در فضاى اعتکاف اهمیت ویژه‏اى دارد.
تحریفى که در معناى اعتکاف (که فلسفه آن دورى از گفتگوهاى اجتماعى، سیاسى و ... است.) در حال رواج و گسترش است، «تبدیل کردن این عمل عبادى، به مراسمى چون کنگره‏ها و همایش‏هاست».
بعضى از دست‏اندرکاران اعتکاف گمان مى‏برند باید تمام اوقات معتکفین را با برنامه‏هاى مختلف مانند: سخنرانى‏هاى فشرده، دعاهاى طولانى، شبى با قرآن، تواشیح، ختم صلوات، قطعنامه، مداحى و... پر کنند که به صورت عمومى از پشت میکروفن پخش مى‏شود.
در یکى از سالها، در اعتکافى چهارده برنامه سخنرانى برنامه‏ریزى شده بود و در اعتکاف دیگرى هر شب دعاى ابو حمزه ثمالى و دعاى کمیل خوانده مى‏شد؛ این نوع برنامه‏ریزى گسترده و وسیع با روح عمل عبادى اعتکاف سازگار نیست و باعث دلزدگى مى‏شود.
انجام این برنامه‏ها به صورت محدود و کنترل شده ممکن است ثمربخش باشد و لازم هم نیست که در تمام مراسم به صورت عمومى و با استفاده از میکروفن مسجد انجام شود. اگر عده‏اى دوست دارند دعایى را بخوانند، در گوشه‏اى از مسجد اجتماع کنند؛ چنانچه معمولاً مساجد قسمت ها و شبستان هاى جدا از هم دارند که مى‏شود مراسم را در یکى از این مکانها برگزار کنند و یا دست کم بعضى دعاهاى معروف را به صورت دسته جمعى بخوانند و با دعوت از علماى اخلاقى شهر روزى یک سخنرانى برگزار شود.
باز در یکى از سال ها، شب شهادت حضرت زینب، که در ایام اعتکاف است، از اوایل شب تا ساعت سه صبح مراسم عزادارى و سینه‏زنى برگزار شد. بد نیست معتکفان به این نکته توجه داشته باشند که اگر اعمال و رفتارشان موجب اذیت و رنجش دیگر معتکفان شود، نه تنها به ثوابى دست نیافته‏اند، بلکه گرفتار گناهى بزرگ مى‏شوند. هر کارى که مزاحم عبادت و حتى خواب دیگران شود، نه تنها ناشایست، چه بسا در مواردى حرام است.
در یکى از مراسم اعتکاف به معتکفان گفته شده بود خوابیدن اعتکاف را باطل مى‏کند و در جمعى دیگر گفته بودند، سکوت اعتکاف را باطل مى‏کند و باید دائم الذکر باشید. در جایى نیز معتکفان را مجبور به خواندن نماز شب کرده بودند.
اعتکاف همیشه در معرض افراط و تفریط است. لازم به یادآورى است که برکات و فضیلت اعتکاف هنگامى محقق مى‏شود که درست و با شرایط صحیح انجام شود.
از مسائل دیگر اعتکاف، توجه بسیار به اعمال امّ داوود است که جزو اعتکاف نیست؛ ولى اعتکاف با دعاى أمّ داوود معروف شده است سختى اعمال امّ داوود مخصوصاً در قسمت قرائت سوره‏هایى که باید خوانده شود؛ باعث اضطراب و دلهره معتکفین گردیده و مرتب به یکدیگر مى‏گویند: خدا کند بتوانیم همه اعمال را انجام دهیم و معمولاً در مراسم عمومى مسجد هم نمى‏توانند تمام آیات را بخوانند. این حالت بهترین و شیرین‏ترین لحظات اعتکاف؛ یعنى نزدیک غروب روز آخر را از معتکفین مى‏گیرد.

نکات قابل ذکر

شرط گذاشتن:

بهتر است انسان، پیش از شروع اعتکاف، و به هنگام نیت، بین خود و خداوند شرط کند که اگر در بین روزهای اعتکاف مشکلی برایش پیش آمد، بتواند از قصد اعتکاف برگردد با این شر چنان چه در روز سوم هم که اعتکاف بر او واجب شده، می‌تواند از اعتکاف خارج شود.

هدیه کردن ثواب اعتکاف

هدیه کردن ثواب اعتکاف به روح علما و شهدا و از دنیا رفتگان و کسانی که به شما التماس دعا گفته‌اند در این صورت علاوه بر اینکه شما ثواب کامل را می‌برید آنان هم از فیض این عمل عبادی بهره‌مند می‌شوند.

پایان پیام/