اوقات فراغت مساجد را از ریل کلیشه خارج کنیم

به گزارش خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، میزگرد آسیب شناسی برنامه های اوقات فراغت مساجد کشور صبح روز سه شنبه 22 اردیبهشت ماه در محل خبرگزاری شبستان برگزار شد.

در این میزگرد تخصصی که به تلاش گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان برگزار شد، حجت الاسلام مهدی اصلانی، مدیر ناحیه شیخ صدوق مرکز رسیدگی به امور مساجد، مصطفی فروتن، آسیب شناس اجتماعی و مشاور خانواده و مرتضی طاهریان،‌ معاون فرهنگی هنری ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور حضور داشتند.

در ابتدای این میزگرد حجت الاسلام اصلانی طی سخنانی به بررسی کلی جایگاه اوقات فراغت در سطح کشور و میزان تناسب آن با نیازها و انتظارات نوجوانان و جوانان پرداخت به آنچه که در آیات و روایات دین مبین اسلام در این باره آمده است، اشاره کرد که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

برنامه های اوقات فراغت مساجد متولی مشخصی ندارد

مسئله اوقات فراغت موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است در حالی که باید نسبت به آن توجه ویژه ای در سطح مدیریت خرد و کلان و در سطح اجرایی شود.

زمانی که به معارف دینی مان نگاه می کنیم متوجه می شویم که دین ما به مسئله اوقات فراغت توجه ویژه ای دارد. نبی مکرم اسلام فرمود: (خلّتان كثير من النّاس فيهما مفتون الصّحّة و الفراغ) (دو صفت است كه بيشتر مردم بدان دلباخته اند. صحت و فراغت)؛ همچنین در روایت دیگری داریم که حضرت فرمود: (لا تزول قدما عبد يوم القيامة حتي يسأل عن عمره فيم أفناه؟ وعن شبابه فيم أبلاه؟ وعن علمه ماذا عمل به؟ وعن ماله من أين اکتسبه وفيم أنفقه؟) (در روز قيامت هيچ کس نمي تواند قدم بردارد تا اينکه در مورد چهار چيز از او سؤال نشود: عمرش را در چه چيز صرف کرد، مقطع جواني را با چه چيزي بسر برد، تا کجا به علم و دانشش عمل کرد، مال و ثروتش را از چه راهي کسب کرد و در چه چيزي خرج کرد).

فردای قیامت اجازه نمی دهند بنده قدمی از قدم بردارد به جز اینکه به این سوالات پاسخ دهد، توجه ما در این جا به سوالی است که در مورد ایام عمر و دوران جوانی می شود. این روایت ها نشان می دهد دین ما اعتنای فراوانی نسبت به اوقات فراغت دارد. ضمن اینکه در فرمایشات مقام معظم رهبری در خراسان شمالی که در مورد سبک زندگی ارایه کرده اند بیست سوال از سوی معظم له طرح شد که یکی از آنها مربوط به الگوی تفریح سالم است.

اوقات فراغت از این جهت اهمیت دارد که عمده شکفتگی ها و اتفاقات خوب در این زمان به وقوع می پیوندد بنابراین چه خوب است که زمانی که فرد وقت آزاد دارد و با اوقات فراغت مواجه می شود این زمان را جهت پرورش استعدادهای خود قرار دهد.

بسیار عنوان شده است که انسان باید مشغولیت داشته باشد. اولیای خدا نسبت به برنامه ریزی برای اوقات تاکید زیادی داشتند. چنانکه عنوان شده است: « اگر نفس را مشغول نکنی تو را مشغول می کند». اما می بینیم که در بسیاری از اوقات به علت عدم برنامه ریزی صحیح در حوزه اوقات فراغت با مشکلات متعددی مواجه می شویم. یکی از مشکلاتی که در این رابطه با آن مواجه هستیم آن است که متولی ثابتی در عرصه اوقات فراغت مساجد نداریم؛ شاید در حال حاضر بیست مرکز داشته باشیم که همه آنها در این حوزه فعالیت می کنند اما فعالیت شان جزیره ای و کلیشه ای شده است. با این وجود مقاطم معظم رهبری(مدظله العالی) یک جمله دارند بر این مبنا که از گناهان کبیره در عرصه فرهنگ یاس فرهنگی است.

این یاس یعنی رها کردن شرایط فرهنگی و اینکه فکر کنیم هیچکس کاری انجام نمی دهد. یعنی افراد بگویند فرهنگ را به دست اندرکاران امر واگذار کنیم و خودمان کاری دست رو دست بگذاریم. در حالی که به نظر می رسد اگر برخی نرم افزارها را در مسیر خود قرار دهیم بر اساس فرموده مقام معظم رهبری(مدظله العالی) مساجد خودجوش فرهنگی هستند.

من زمانی که برخی گزارش ها را می بینم که یک امام جماعت چند جوان بسیجی و حزب الهی را در مسجد دارد و با همکاری آنها برای نوجوانان محله برنامه می گذارد حقیقتا بیش از پیش امیدوار می شوم. اما با تمام این تفاسیر و با تمام فعالیت هایی که در سطح مساجد با حداقل امکانات انجام شده است همچنان آسیب شناسی در حوزه فعالیت های مسجد باید مورد توجه باشد. از گذشته در ذهنم هست که هر جا ظرفیتی هست باید آن را به کار بست و هرگز ابایی نداشتم که چه اتفاقی می خواهد بیفتد و این روحیه را چه زمانی که طلبه بودم و چه از دوران قبل از آن داشتم.

تکلیف اوقات فراغت روشن شود

از باب تجربیاتی که داشتم به نتایجی در باب آسیب شناسی فعالیت های مساجد رسیدم که به آنها اشاره می کنم:

 یکی آسیب های مهم عدم تعریف و تبیین درست اوقات فراغت است، یعنی وقتی وارد کار فرهنگی می شویم می بینیم از این اوقات تعریف درست و دقیقی ارایه نشده است.

این اوقات فرصت است یا تهدید؟ واکنش و نظرات آدم های مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. برخی می گویند اوقات فراغت زمان بیکاری و بطالت است. برخی این نظر را ندارند. به هر حال تمام این دیدگاه ها باعث می شود تکلیف اوقات فراغت را معلوم کنیم ضمن اینکه ما یک نوع اوقات فراغت نداریم. بلکه بنا بر برخورد انسان ها این اوقات تفاوت می یابد. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: « الفراغ مفسده» یعنی بیکاری موجب فساد است. این روایات ناظر به یک نوع فراغت است یعنی فراغت بیمارگونه که سبب می شود وقت کشی شود.

این پرسه گردی هایی که برخی مواقع در سطح جامعه دیده می شود در قالب اوقات فراغت قرار می گیرد. اما اوقات فراغت دیگری هم داریم با عنوان اوقات فراغت انفعالی یعنی برای مثال فردی تمام عمرش را پای رسانه و تلویزیون می گذارد. از شخصی شنیدم کسی که بیش از دو ساعت پای تلویزیون وقت بگذارد به مقاطع دیگر عمرش ضربه می خورد، بنابراین فراغتی که منظور ماست فراغتی است که کسب مهارت در زندگی، شکل دهی به شخصیت، تامین انرژی و نوآوری را به همراه داشته باشد که در روایات ما نسبت به آن اشاره شده است.

اما مشکل دوم در حوزه اوقات فراغت مربوط به کمیت آن است؛ اوقات فراغت و تعطیلات در کشور ما تا استاندارد جهانی فاصله زیادی دارد. اگر  بتوانیم این اوقات را فعال کنیم قاعدتا می توان از آن استفاده بهینه داشت. اما در غیر این صورت ضربه خواهد زد.

آسیب سوم عدم وجود متولی برای اوقات فراغت است. ما متولی درستی برای اوقات فراغت نداریم باید کار ستادی دقیقی انجام شود و از برنامه ریزی های مقطعی صرف دوری کنیم. طرح بهینه سازی اوقات فراغت آخر هفته(پنج شنبه و جمعه) را برای اقشار مختلف و به ویژه برای دانش آموزان برنامه ریزی و اجرا کنیم.

مشکل چهارم نبود کار تشکیلاتی است. همواره توصیه کرده ام در حوزه اوقات فراغت مطالعه شود. همواره گفته ام مدیریت و کار در مسجد یک علم است و نیاز به تعلم دارد.

در این رابطه کتاب «قرارگاه های فرهنگی» منتشر شده از سوی نشر «صهبا» تاثیر بسیار زیادی بر مخاطب داشته است بنابراین اگر چنین اقداماتی صورت پذیرد بازخورد خوبی خواهد داشت اما می بینیم در برخیب مواقع رفتار یک فرد بی تجربه در مسجد تا چه اندازه می تواند ضربه وارد کند. مثلا نوجوانی به مسجد می آید و با یک برخورد بد مواجه می شود و دفعه بعد که از او می پرسی چرا به مسجد نمی آیی می گوید حاج آقا من که دو بار به مسجد آمدم کافی است و از دوباره آمدن به مسجد امتناع می ورزد.

اما مشکل پنجم عدم استمرار برنامه های فرهنگی در مسجد است، برنامه ریزی ما در اوقات فراغت مثل مُسکن است. باید نسبت به آن توجه ویژه ای داشته باشیم.

آموزش مهارت های بلوغ به پسران در ضمن برگزاری اعتکاف

در بحث اعتکاف نیز این مباحث مصداق دارد. در جلسه ای که اخیرا داشتیم عنوان کردیم که قبل از مراسم اعتکاف انواع و اقسام جلسات برگزار می شود اما بعد از پایان این دوران انواع و اقسام آسیب ها بیرون می زند؛ ما باید ستادی برای آسیب شناسی این مسئله داشته باشیم یعنی به محض تمام شدن برنامه اعتکاف، مسئولان به بررسی این مشکلات پس از تمام شدن این دوران بپردازند.

امسال در شهرستان ری برنامه ویژه ای را در ایام اعتکاف  برای نوجوانان پسر داشتیم. چراکه دانش آموزان دختر جشن تکلیف دارند اما چنین امکانی برای دانش آموزان پسر معمولا وجود ندارد بنابراین بحث اعتکاف اولی ها را برگزار کردیم و بچه های در آستانه سن بلوغ را در قالب کارگاه های مهارت بلوغ در مسجد راهنمایی کردیم و بالای هزار نفر دانش آموزان را آموزش دادیم.

در این برنامه از چند طلبه دیگر نیز کمک گرفتیم و حقیقتا ایده های جدید و کاربردی را بیان کردند. مسئله دیگر تشکیل بانک ایده هاست که از وجود آن محروم هستیم. اگر فعالیت های فرهنگی روی کلیشه کاری بیفتد راندمان خود را از دست می دهند.

ایده ها مسجد را می سازند

مشکل دیگر محدود کردن برنامه ها در حوزه برنامه های آموزشی است که این مسئله دلزدگی به همراه دارد. سرایت این آسیب به مساجد و برنامه های اوقات فراغت سبب می شود تا بسیاری از برنامه ها از رونق بیفتد. اگر آسیب مساجد را کم کنیم و نسبت به فعالیت های مساجد توجه داشته باشیم وضعیت چنین نخواهد بود. در حال حاضر ضرب المثلی است که میان برخی رایج شده به این معنا که مساجد تبدیل به خانه سالمندان شده است؛ این مسئله به طور قطع ریشه در یک آسیب دارد یا کار خوب در مسجد انجام نمی شود یا مدیریت مسجد کارآمد نیست. در حالی که مسجد باید بتواند به سالمند و جوان توامان خدمات عرضه کند.

در حال حاضر بسیاری از ائمه جماعات در مساجد، مهدکودک راه اندازی کرده اند. این حرکت امروز موجب شده تا رفت و آمد خانواده ها به مسجد بیشتر شود بنابراین اگر بتوانیم یک سری مدیریت های دست و پاگیر را درمان کنیم و درب مساجد را به روی نخبگان باز کنیم با شرایطی متفاوت برای مساجد مواجه می شویم.

ادامه دارد...