خبرگزاری شبستان: مسجد، سجده گاه و عبادتگاه مسلمانان و پایگاه معنویت و معرفت برای دوستداران هدایت و بصیرت، خاصه جوانان جویای کمال و آگاهی است. این مکان مقدّس که از دیدگاه اسلام بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته و خاستگاه بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و سازندگی‌ها فرهنگی است، قابلیت آن را دارد تا نیازهای گوناگون انسان، به ویژه نیازهای معنوی و دینی او را به شکل مناسب و شایسته‌ای سامان بخشیده، در مسیر صراط مستقیم رهنمون باشد. آنچه مورد نظر و اهتمام است، معرفی مسجد به عنوان بهترین مکان تأمین کننده نیازهای معنوی و الهی جوانان و مایه شکوفایی استعدادهای فطری و درونی آنان است که در طیّ عناوین ذیل مطرح و بررسی شده و برای احیا و شکوفاسازی فطرت و استعداد معنوی جوانان در مساجد، راهکارهایی بیان شده است، جوان، پذیرای حقایق، شیوه مواجهه با جوانان، مشارکت دادن جوانان در امور مسجد، تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان و راهکارهای معنوی در مساجد از جمله این راهکارها است.
مسجد، تأمین کننده نیاز معنوی جوانان
از میان نیازهای عدیدهای که متفکران و اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی برای انسان برشمردهاند، نیاز او به شناخت هویت خویش و تأمین معنویت و آرامش و بینش باطنی، از اهمیت بس والایی برخوردار است. اسلام برای تأمین نیازهای اساسی انسان در دو ساحت دنیا و آخرت یا ظاهر و باطن، راهکارها و تعالیم گونانی را ارائه کرده است. یکی از این آموزهها که تأثیر شگرفی در برآورده شدن این نیازها و حفظ دین و اعتقاد مردم دارد، سفارش در مورد مسجد و اهمیت دادن به این مکان عبادی است. در میان اقشار گوناگون مردم و سطوح سنی مختلف نمازگزاران در مسجد، نسل جوان به جهت ویژگیهای منحصر به فرد و مؤثری که دارد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل، توجه و برنامهریزی خاص برای این گروه سنی در مساجد به منظور برآوردن نیازهای گوناکون آنان، بهویژه احتیاجات فطری و معنوی آنها امری مهم و بنیادین می کند. مسجد به دلیل بهرهمندی از ظرفیت بالای فرهنگی، دینی و اجتماعی میتواند نقش بسزایی در سازندگی معنوی و صیانت دینی جوانان داشته باشد. مقام معظم رهبری در این باره فرموده: "ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است."
با توجه به مباحث یاد شده، در خصوص تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان از طریق مساجد میتوان به نکات و موارد مهم ذیل اشاره کرد:
شیوه مواجهه با جوانان در مسجد
از آن جا که جوان، دارای صفات و روحیات ویژهای همچون تنوعطلبی و شادزیستی که معمولاً در سنین بالاتر کمتر یافت میشود، است، در مواجهه با جوانان در مساجد باید حساب شده و بر اساس اصول صحیح روانی و دینی عمل کرد. از این رو، متولیان امر مسجد موظفاند که در برنامهریزیهای خود به این نکته مهم توجه داشته باشند و سطوح سنی و میزان درک و دانش جوانان را نیز مد نظر قرار دهند. دعوت از همه نمازگزاران برای شرکت در دعاهای طولانی همچون دعای شریف ندبه، در وهله نخست، مخالف با اصول درست تبلیغ دینی می کند و شایسته است که با توجه به میزان سن و سطح بینش جوانان برنامههای معنوی متفاوتی در نظر گرفت تا ضمن ایجاد اشتیاق در آنان، آموزههای دینی و تعالیم معنوی اسلام به بهترین شکل ممکن در قلب جوان اثر بخش باشد؛ چنانکه رسول مکرم اسلام(ص) در هنگام اقامه نماز جماعت، همواره مراعات حال مأمومین را می کرد و آنها را از عبادت خسته نمیکرد و به مسلمانان نیز سفارش می کرد که همواره بکوشند تا لذت عبادت را به نفس خود بچشانند؛ نه آنکه خویشتن را از عبادت و دستورات دینی خسته کنند.
برگزاری مراسمهای معنوی، برنامههای وعظ و خطابه، ذکر و دعا، کلاسها و نشستهای قرآنی و مذهبی، برنامه ویژه مناسبتها و آیینهای خاص، اعتکاف و دیگر برنامههای مسجد باید همسو با شخصیت و سطح سنی مخاطبان، خاصه جوانان باشد. از این رو، در نظر گرفتن برنامه واحد برای همه مخاطبان از اصول تبلیغ و تربیت صحیح دینی به دور است، مثل اینکه از همگان بخواهیم که در مراسم ادعیه و زیارات شرکت کنند. امروزه متولیان امر تبلیغ به این نتیجه رسیدهاند که باید برای جوانان برنامههای خاص و متفاوت با بزرگسالان در نظر گرفت. به هر حال، روی آوردن قشر فهمیده و مستعد جوان به مساجد، نقش مؤثری را در زمینه ارتقا و احیای امور مربوط به مسجد ایفا می کند و این مهم، جز با تصمیم گیری عالمانه و منطقی و اجرای شیوه درست مواجهه با جوانان در مسجد محقق نمی شود.
استقبال جوانان از مسجد، این ستاد بزرگ تبلیغ و هدایت، نقطه آغار هر گونه تحول و پیشرفت فرهنگی و معنوی است، و در مقابل، رویگردانی جوانان از مسجد، نقطه شروع فاصله گرفتن از هدف اساسی مسجد، یعنی تربیت معنوی انسان و ترویج فرهنگ اصیل اسلامی است. حضرت امام خمینی(س) میفرماید: "اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید... آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد."
تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان
مسجد، خانه خدا است و جوانان با حضور در آن، از رهگذر صدق و اخلاص، نیازهای خویش را رنگ خدایی میدهند و روحیه معنوی خود را قوت میبخشند. با توجه به تفاوتی که میان دین و معنویت بیان شد، باید اذعان کرد که جوان امروزی مشتاق فهم عمیق از دین و حقایق و اسرار عبادات و درک لطیفتر از تعالیم آن است. بنابراین، رویکردی عرفانی به احکام و عقاید اسلامی برای پاسخگویی مناسب به نیازهای معنوی جوانان، امری ضروری است. جوان دوست دارد بداند فلسفه و اسرار معنوی نماز، روزه و دیگر دستورات عبادی و یا حتی غیر عبادی دین چیست. او از توحید گرفته تا جزئیترین مسائل معنوی و روحی پرسش میکند.
با توجه به این مهم، اخلاق و رأفت اسلامی و داشتن صبر و سعه صدر و نیز توانایی علمی ـ معنوی امام جماعت در هنگام جواب و مواجهه با این نوع از نیازهای معنوی از دین که در ذهن و اندیشه معمول جوانان موج میزند، ضروری و لازم است و اگر ما پاسخ مطلوب و پسندیده به سؤالات آنها ندهیم، جواب خود را از کسانی می گیرند که عقایدشان مورد تأیید عقل سلیم و دین مبین نیست و پیامدی نیز جز انحراف فکری و بزهکاری جوان نیست. بدیهی است که جوان، تشنه سخن منطقی، زیبا، شفاف و ساده است و ما باید در این عرصه پیشگام باشیم. برگزاری جلسات مختلف پرسش و پاسخ با توجه به سطوح سنی جوانان در حوزههای گوناگون دینی و عقیدتی، شنیدن و اهمیت دادن به دیدگاهها و نظرات جوانان و اصلاح و تکمیل آنها بر اساس منطق و بیان شفاف و صحیح، برگزاری مسابقاتی مانند پاسخگویی به پرسشهای تستی برگزیده شده از کتب معنوی معتبر به وسیله جوانان، و نیز تبیین فلسفه و اسرار عبادات و تعالیم دینی با توجه به قواعد و اصول عرفان ناب اسلامی، از جمله راهکارهایی است که متولیان امر مساجد میتوانند در راستای تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان مورد توجه و اهتمام قرار دهند.
نظر به اینکه در جهان ارتباطات و اطلاعات مبتنی بر رایانه و فناوریهای روز، رابطههای عاطفی و چهره به چهره انسانها کاهش یافته و روحیات و معنویات، در معرض آسیبهای جدی فناوری و تمدن مادی قرار گرفته، نقش مسجد به عنوان کانون اجتماع مسلمانان و مرکز ارتباطات نزدیک انسانی و معنوی و ایجاد تعاون و همکاری جمعی، بیش از پیش رخ می کند. مسجد، مکان مناسبی است که این تهدید را به یک فرصت تبدیل کند و جوان را از زندگی صرفاً فردی و گوشهگیری مدرن نجات داد، او را به عرصه اجتماع دعوت کند و احتیاجات عاطفی و روانی او را از این جهت نیز برآورده سازد.
مشارکت دادن جوانان در امور مسجد
جوانی که برنامههای مسجد را همسو با نیازهای معنوی خویش میبیند، مشتاق حضور در مسجد و حرکت در مسیر فعالیت‌های اهالی مسجد می شود. به همین جهت، باید در تصمیمگیریها و برنامهها مختلف نه تنها به جوانان توجه خاص داشت، بلکه آنان را نیز در این امور مشارکت فعال داد تا در متن کارها قرار گیرند و خود را عضوی از خانواده معنوی مسجد بدانند. توجه به گروهی خاص و نادیده گرفتن برخی دیگر، باعث ایجاد تفرقه میان صفوف نمازگزاران و سست شدن اتحاد و همدلی و مشارکت و حضور گرم و مستمر در امور مسجد می شود، در حالی که مسجد، پایگاه معنویت است و باید تمام لوازم و ابزارهای مورد نیاز را برای تحکیم و توسعه معنوی این پایگاه اساسی دین به کار گرفت.
مداخله دادن و درخواست حضور فعال و مستمر از جوانان در مسائل دینی و معنوی مسجد، کمک شایانی به این هدف کرده، به عمران و آبادانی معنوی مسجد میانجامد. صد البته که قرار گرفتن جوانان در کنار بزرگان و ریشسفیدان، فایده دو سویه می شود، هم جوانها از تجربه و راهنمایی بزرگترها بهره میبرند و هم متولیان امر مسجد از شور و نشاط و ظرافت فکری و روحی و ذوق و دقت نظر جوانان کمال استفاده را می برند.
راهکارهای معنوی در مساجد
به منظور تأمین نیازهای معنوی جوانان در مسجد و ایجاد یک مکان مبتنی بر تقوا و نورانیت، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که در ذیل به مهمترین آنها میپردازیم:
1- در نظر گرفتن روزهای هفته با نام خاص، از جمله"جوان و معنویت" و "جوان و سلوک عرفانی" و نیز انجام برنامههای مرتبط با این روز و استفاده مستقیم و غیر مستقیم از جوانان در برگزاری آنها؛
2- تهیه بروشورها یا متون کوتاه در مورد آموزههای معنوی و عرفانی دین اسلام با بیان شیوا و گویا؛
3- برگزاری نمایشگاههای معنوی دورهای در موضوعات گوناگون در مسجد و مشارکت دادن جوانان در برگزاری آنها؛
4- انجام فعالیت‌های مردمی ـ معنوی، مانند روز کمک به فقرا و محرومان یا روز پاکیزگی و نظافت در سطح محله و به کار گیری نیروهای جوان در اجرای اینگونه طرحها؛
5- بهرهمندی از جوانان در خصوص ارتباط نزدیک و مستمر با نهادها و مراکز دولتی و مردمی مرتبط با مسجد، مانند: آموزش و پروش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی ، دفتر امام جمعه، پایگاه بسیج محل، که هر یک بهنوعی به توسعه و تعمیق معنویت در مسجد کمک میکنند؛
6- به کار گیری وسایل ارتباط جمعی و فناروی روز، در راستای اهداف معنوی مسجد، مانند راهاندازی سایت اینترنتی و کتابخانه دیجیتالی ویژه مسجد محل و یا در نظر گرفتن تالار گفتگوی اینترنتی ویژه جوانان جهت دریافت نظرات و پاسخگویی به مشکلات و شبهات دینی و روحی آنها یکی دیگر از راهکارهای تقویت روحیه معنوی جوانان، رنگ و بوی معنوی بخشیدن به فضای مسجد است. جوان، اهل ذوق و هنر و زیبایی است و روشن است که داشتن محیطی تمییز و مرتب و استفاده از بوی خوش در محیط مسجد یا شستشوی دورهای مسجد با گلاب، نقش بسزایی در گرایش جوانان به مسجد و ایجاد یک فضای معنوی در این مکان مقدس دارد.
7- استفاده از تابلوی اعلانات و فضای فیزیکی مسجد نیز باید در عین سادگی، گویای پیامهای معنوی و آموزههای دینی اسلام باشد. جوانان در تهیه و آمادهسازی متون مربوط به تابلوی اعلانات مسجد و دیگر اماکن مربوطه، ذوق و هنر بالایی دارند. مدیریت و هدایت جوانان در امر آمادهسازی متون دینی و معنوی مناسب، از دیگر وظایف متولیان امر مسجد است.
8- راهاندازی نشریه داخلی مسجد و در نظر گرفتن قسمت ویژه مباحث معنوی و عقیدتی برای جوانان به همراه مشارکت آنان در امر تهیه مطالب و انتشار آن.
9-بدیهی است که کانونهای فرهنگی مساجد، نقش بسزایی را در کیفیت بخشی و پیشبرد مجله مسجد میتوانند ایفا کنند.
در جمع بندی مباحث یادشده میتوان گفت که مسجد، زمینهساز ایجاد رفتارهای مطلوب در جامعه و جایگاهی برای تجربه فنون و راهبردهای دینی و تأمین نیازهای معنوی مسلمانان، بهویژه نسل جوان، به شمار میرود. مسجد، نماد معنوی هر محله و منطقه و تجلیگاه جامعیت اسلام است و بسیاری از احکام فقهی ما مبتنی بر مؤلفههایی چون: مسجد، محراب و یا اذان است. مسجد به پیوند معنوی نسلها و اتحاد و برادری گروههای مختلف اسلامی کمک می کند و در عمل به حقمحوری و مردمسالاری میانجامد. البته در این بین، نقش تعامل و همکاری مسجد با دیگر نهادها و متولیان رقیب خویش که عهدهدار توسعه فرهنگ، دین و معنویت در سطح جامعه هستند نیز بسیار حائز اهمیت است، مانند: آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان امور مساجد، اداره کل اوقاف و نهادهای مردمی. نهاد روحانیت، نهاد هیئت امنا، خیرین و خادمین، تعاونیها و بسیج، امور امداد و درمان، صندوق قرض الحسنه و کانونهای فرهنگی، هنری و دینی، و به طور کلی فعالیتها و تصمیمگیریهای اهالی مسجد، همگی باید همسو با هدف بسط معنویت در میان نمازگراران خاصه جوانان باشد و تمام کارکردهای مسجد در جهت رشد معنوی انسان قرار گیرد تا فلسفه راستین شکلگیری مساجد، جامه عمل بپوشد.
از این رو، مسجد به عنوان کانون وحدتبخش ملت اسلامی، بایسته است که در جهت تحکیم دین و معنویت در میان نسل آیندهساز و با نشاط جوان گام بردارد تا در نهایت، عطر معنویت مسجد، فضای خانوادهها و محله پیرامونی را نیز معطر سازد. مقام معظم رهبری در مورد وظیفه معنوی مساجد می فرماید:"هر چه بتوانید در مورد مساجد کار بکنید، خیلی خوب است. مسجد، کانون دین است. الآن هم همین است. هیچ چیز جای مسجد را پر نمیکند... مساجد است که فضا را فضای دینی نگه میدارد و معارف را از نسلی به نسلی منتقل و با دین آشنا میکند."
منابع:
انگیزش و شخصیت، ابراهام مازلو، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1365ش.
أنوار النبی (ص) أسرارها و أنواعها، عبد الحق بن سبعین مرسى، قاهره، انتشارات دار الآفاق العربیة، چاپ اوّل، 1428ق.
پاداش نیکىها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد علی مجاهدی، انتشارات سرور، بهمن 1386ش.
تفسیر روان جاویدان، محمد ثقفی تهرانی، تهران، انتشارات برهان، چاپ سوم، 1398ق.
صحیفه امام، 22 جلدی، تهران، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، آذر 1385ش.
فرهنگ ابجدی (عربی ـ فارسی)، عبد المحمد ایرانی طرفی، نشر ائمه، بهمن 1384ش.
فرهنگ فارسی عمید، 2 جلدی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1364ش.
فصلنامه هفت آسمان، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، شماره 22.
لسان اللسان (تهذیب لسان العرب)، 2 جلدی، دار الکتب العلمیة، بیروت.
مجموعه آثار شهید مطهری، 23 جلدی، انتشارات صدرا.
مسجد و مدیریت معنوی محله، خسرو کی منش، همان.
نقش مسجد در سازمان و اجتماع محلهای»، مسعود مظاهری، همان.
نقش مسجد در مدیریت توسعه محلهای»، سعید اسدی، همان.
نهج البلاغة، سید رضی، انتشارات هجرت، قم، چاپ اوّل، عربی، 1414ق.
وسائل الوصول إلى شمائل الرسول(ص)، یوسف بن اسماعیل النبهانی، بیروت، چاپ سوم، 1430ق.
پایان پیام/
نظر شما