خبرگزاری شبستان: يكي از حركت‌ها و سنت‌هاي قابل تقدير، و مرسوم در طي ساليان اخير كه از اثربخشي بالا و نتايج مثبتي در سطح جامعه اسلامي برخوردار گشته، معنون شدن سال جديد به عنوان و شعاري خاص و متناسب با فضا و شرايط منطقه‌اي و حتي جهاني و نيز وضعيت داخلي كشور بوده است. اگر نيم‌نگاهي دقيق و توأم با تأمّل بيشتر، به موضوعات و شعارهاي انتخاب شده در اين سال‌ها داشته باشيم درخواهيم يافت كه خوشبختانه در تمامي اين سال‌ها مساجد به معناي اعم و عناصر، اجزاء و منابع انساني فعال و مرتبط با مسجد به طور اخص از جايگاه ويژه‌اي در تحقق و اجرايي كردن آنها برخوردار بوده‌اند. در تداوم اين سنت پسنديده و مبارك، نام‌گذاري سال‌هاي شمسي و انتخاب شعار سال توسط مقام معظم رهبري در پيام‌هاي نوروزي معظم له، امسال نيز شعار: «دولت و ملت؛ همدلي و هم‌زبانی» انتخاب شده است. در اين راستا، باز هم مساجد از نقش مؤثر و تأثيرگذاري والايي در گام برداشتن جهت اقدام عملي و عملياتي كردن اين شعار در بستر جامعه دارا بوده و در همين ارتباط مطالبي به شرح زیر جهت دستيابي به اهداف عالي تبيين شده در اين خصوص به اجمال و خلاصه مطرح مي‌شود.
مسجد از ديرباز، از جايگاه ويژه‌اي در ميان دولت‌ها و ملت‌هاي مسلمان برخوردار بوده است. با بناي پايه‌هاي اوليه حكومت اسلامي در زمان رسول گرامي اسلام (ص)، اولين نهاد اجتماعى كه آن حضرت در مدينه تأسيس كرد مسجد بوده است. پيامبر گرامي اسلام (ص) به‌عنوان پايه‌گذار و مؤسّس مسجد، هيچ‌گاه نگاه تك بُعدي و كاركرد صرفاً عبادي و مناسكي به مسجد نداشتند. بلكه مسجد را به‌عنوان مكاني مي‌دانستند كه تمام امور مملكت را از آنجا اداره و هدايت مي‌نمودند. همچنان كه لازمه نهاد اجتماعى به جهت استمرار نقش و وظايف اوليه شكلگيرى آن، اداره و مديريت توسط فرد يا شخصيتي است كه بتواند به بهترين نحو ممكن آن را اداره نماید و در سايه آن، زمينه‌هاي هدايت جامعه را فراهم کند؛ به همين خاطر خود آن حضرت علاوه بر انجام رسالت آسماني كه از سوي خداوند متعال به عهده ايشان نهاده شده بود به عنوان امام مسجد به تبليغ و نشرِ دينِ تازهِ شكل‌يافته اسلام پرداختند. اگر نگاهي به وضعيت مساجد در اين دوران داشته باشيم درخواهيم يافت كه بسياري از امور حكومت اسلامي كه توسط نبي مكرم اسلام (ص) بنا نهاده شده بود بستر و خاستگاه شكل‌گيري آن از مساجد و در مساجد بوده است و از همان زمان تاكنون، مساجد، جايگاه ويژه‌اي در نگاه حكومت‌ها و حكام داشته‌اند و از سويي ديگر مسجد در بين عامه مردم و جوامع اسلامي، منزلت و شأن والايي داشته و يكي از مكان‌هاي تلاقي تعامل دولت‌ها با مردم بوده است، به گونه‌اي كه دولت‌ها با بهره‌مندي از بستر مساجد سعي كرده‌اند خواسته‌ها و اهداف و برنامه‌هاي خويش را تبليغ و تبيين نمايند.
با مرور كاركردهايى كه مسجد در طول تاريخ چه به شكل هم‌زمان و چه دورهاى انجام داده است، "می توان گفت مسجد دو نوع كاركرد اصلى و فرعى و يا دائمى و مقطعى داشته است. كاركرد اصلى و دائمى مسجد، كاركرد عبادى و مناسكى آن است كه در طول تاريخ، اين كاركرد به‌طور مستمر همراه مسجد بوده و انقطاعى در اين امر صورت نگرفته است. گرچه در راستاى اين كاركرد، دورانى پر تسلّط و گاهى دورانى با ركود و قصور داشته است كه البته اين امر نيز نشأت گرفته از شرايط جوامع، زمان، مكان و رويكردهاى مسلمانان به امر عبادت بوده است. كاركردهاى فرعى و مقطعى مسجد نيز داراى ويژگىهايى است كه اين ويژگىها باعث تقويت اين كاركردها در مسجد شده است." كاركرد فرعي مسجد با توجه به مقتضيات زماني و موقعيت مكاني، ايجاد شده و شكل مي‌گيرد؛ بنابراين با عنايت به اينكه شعار و عناوين نام‌گذاري سالانه با توجه به شرايط و فضاي حاكم بر جامعه شكل مي‌گيرد و براي يك مقطع زماني يك‌ساله در نظر گرفته مي‌شود. (اگر چه هدف غايي آن سالانه نبوده و برنامه درازمدت و دائمي مدنظر مي‌باشد؛ به همين خاطر بايد در طول يك سال طوري برنامه‌ريزي گردد كه اين شعار در بين تمام لايههاي جامعه اعم از دستگاه‌ها و نهادهای اجرايي و نيز اقشار جامعه فرهنگ‌سازي و نهادينه شود.) برنامه‌ريزي براي اين امور جزو كاركردها و نقش‌هاي فرعي مسجد محسوب شده و نيازمند توجه جدي جهت به سامان رساندن اين وظيفه خطير و سنگين توسط متوليان مسجد است.
امروزه با توجه به اينكه نظام حاكم بر كشور ما يك نظامي مبتني بر دين مبين اسلام بوده و غالب شيوه‌ها و روش‌هاي حكومت‌داري آن برخواسته از همين مباني الهي است و مسجد نيز پايگاه و خاستگاه بسط و ترويج دين‌داري و ولايت‌مداري است؛ بنابراين بايد بسياري از امور مختلف جامعه اسلامي به‌خصوص منويات و نظرات برخاسته از فرمايشات ولي امر مسلمين و رهبري نظام در مساجد تبيين و تحقق يابد. همچنان كه حضرت امام (ره) نيز در همين ارتباط مي‌فرمايند: " از مسجد بايد امور اداره بشود. مساجد بود كه اين پيروزي را براي ملت ما درست كرد. اين مراكز حساسي است كه ملت بايد به آن توجه داشته باشد و اين طور نباشد كه خيال كنند حالا كه ديگر ما پيروز شديم ديگر مسجد مي‌خواهيم چه كنيم؟! پيروزي ما براي اداره مسجد است." با اين گفتار مشخص مي‌شود كه حضرت امام (ره) و به پيروي از ايشان مقام معظم رهبري همواره با تأسّي از سيره و سنت رسول گرامي اسلام (ص) و ائمه معصومين (ع) جايگاه ويژه‌اي براي مساجد قائل بوده‌اند و پيروزی انقلاب را نيز به واسطۀ اداره مسجد مي‌دانند. با اين اوصاف و تعابير، ترديدي در چند بُعدی بودن مسجد نیست و مختص كردن آن تنها براي اقامه نماز جماعت و يا اجراي برنامه‌هاي تبليغي و فرهنگي براي اهالي و جماعت حاضر در مسجد امري شايسته نیست، براي اينكه بنا به فرمايش معظم له اگر بناست امور مختلف جامعه اسلامي از مسجد اداره شود پيش نياز آن در گرو برنامه‌ريزي درست، مدون و نظام‌مند براي برداشتن گامهاي عملي در اجرايي نمودن نظرات و ديدگاه‌هاي نشأت گرفته از سيره و سنت نبوي (ص) و ائمه اطهار (ع) است.
براساس تحقيق به‌عمل آمده، استفاده از فضاي مسجد براي ايجاد همدلي و وحدت ميان امت اسلامي داراي سابقه ديرينه‌اي است كه اولين بار توسط نبي مكرم اسلام (ص) با عنوان پيمان اخوت بين مسلمانان مهاجر و انصار در مدينه منعقد گرديد. در اين حركت نوين ضمن اينكه از يك سو پايه‌هاي وحدت و برادري بين تمامي مسلمانان بنا گرديد از سوي ديگر نوعي همدلي و اخوت مابين بالاترين مقام و رياست عاليه حكومت اسلامي يعني شخص رسول گرامي اسلام (ص) و مردم در همين پيمان جلوه يافت؛ زيرا پيامبر با حضور در مسجد مانند ساير مسلمانان با همتا و هم‌شأن خويش يعني حضرت علي (ع) اين پيمان را منعقد نمود. به تعبيري ديگر بهترين و ناب‌ترين جلوۀ همدلي و برادري ميان دولت و مردم در قالب همين پيمان در مسجد شكل گرفت. احياء اين روش و سنت نيكوي اسلامي با عنوان و نگاهي فراگيرتر بين دولت و ملت كه دو بال پرواز و صعود جامعه اسلامي به سوي مراتب بالاي كمال و ترقي به‌حساب مي‌آيند، حركتي‌است كه مي‌تواند با توجه به شرايط موجود كشور و نيز منطقه و جهان اسلام، دريچه‌اي نويدبخش براي گشودن باب تفاهم و دوستي ملي بين دولتمردان و تمامي لايههاي اجتماعي جامعه از هر قشر و صنف و نژاد و طبقه و ... براي رسيدن آسان‌تر و سهل‌الوصول‌تر به آرمان‌هاي متعالي و اهداف والاي انقلاب شكوهمند اسلامي تلقي گردد.
دراين‌راستا، شايسته است متوليان و فعالان امور مساجد در ابعاد كلان و خرد با توجه به جايگاه مسجد در تحقق شعار سال، ضمن هموار نمودن راه‌هاي دستيابي به اهداف عالي تعيين شده براي آن، بسترهاي تعامل و همكاري مشترك في‌مابين ملت و دولت را در بستر مساجد فراهم نمايند. در ادامه بحث به تعدادی از عوامل مؤثر در این خصوص اشاره می‌شود:
الف- ائمه محترم جماعت بيش از سايرين، رسالت و نقش ارزنده‌تري در این راه داشته و بايسته است اين نقش و وظيفه را كمافي‌السّابق به بهترين نحو مطلوب اداء نموده؛ چرا كه ائمه محترم جماعات مساجد به عنوان امام و نفر اول مسجد محسوب شده، وظيفه‌اي سترگ در اين راه به دوش آن‌هاست. و نیز ایشان علاوه بر اینکه مدیریت معنوی فضای درونی مسجد را عهده‌دار بوده، عامل وفاق و همدلی در سطح محل و محیط هم‌جوار مسجد نیز هست. همچنان كه طبق فرمايش رسول گرامي اسلام (ص) در خصوص جايگاه و منزلت ائمه محترم جماعت در مساجد آمده است: "افضل الناس فى المسجد الامام ثم الموذّن ... ." ؛ برترين افراد در مسجد امام است بعد مؤذن و ... . ائمه محترم جماعت با توجه به اينكه در خط اول ارتباطي با عامۀ مردم از طبقات و اقشار مختلف هستند مي‌توانند بهترين نقش واسطه‌اي را در ايجاد فضاي دوستي و همدلي با دولتمردان ايجاد كنند.
ب- محیط مسجد، محیطی معنویت‌ساز و اخلاق‌مدار است، به تبع مخاطبانش تحت‌تأثیر این فضای معنوی قرار خواهند گرفت. همان‌گونه كه در بالا اشاره شد، مساجد بيوت الله است و خانه خدا در روي زمين و در چنين خانه‌اي افرادي متقي، باايمان و متدين كه در صحت و سلامت فكر و انديشه و رفتار هستند حضور پيدا مي‌كنند. همچنان كه خداوند مي‌فرمايد: «اِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَاللَّهِ مَنْ امَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ اْلاخِرِ وَ اَقامَ الصَّلوةَ وَ اتَى الزَّكوةَ وَ لَمْ يَخْشَ اِلاَّاللَّهَ فَعَسى اُولئِكَ اَنْ يَّكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ»؛ ترجمه: منحصراً تعمير مساجد خدا به دست كسانى است كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده و نماز «پنجگانه» به پا دارند و زكات مال خود را بدهند و از غيرخدا نترسند آنها اميدوار باشند كه از هدايت‌يافتگان هستند. یکی از اصول اولیه و بدیهی امور اخلاقی، داشتن نگاهی مثبت و بدون دو‌رنگی و ریا و به عبارتی بسط و توسعه همدلی و هم‌زبانی و یک‌رنگی اهالی مسجد است. حال اگر كمي دقيق‌تر به اين موضوع نگاه كنيم، متوجه مي‌شويم كه يكي از مهم‌ترين دلايل در چگونگي برقراري ارتباط صميمانه و برادرانه بين افراد مسجدی را عمدتاً بايد در مكان اوليه و شروع آشنايي مخاطبان آنها جستجو كرد.
حضور افراد در چنين جمع مؤمن و باارزش، هم به صورت مستقيم و هم غيرمستقيم، اثرات عميق اصلاحي و هويت‌بخشي ديني و ارزشي را در آنها فراهم مي‌نمايد و در نهايت موجب نهادينه شدن شخصيتی صالح و پرهيزگار و عملكردي مفيد و ارزشمند در آنها خواهد شد. هر چه اين حضور و مشاركت در برنامه‌هاي ديني و فرهنگي و ... مساجد، بيشتر و فعالانه‌تر باشد و ارتباطات نيز تنگاتنگ و صميمانه‌تر در بين آنها باشد، نهايتاً مسجد تبديل به كانون همدلي و يك‌رنگي و صفا و صميمت خواهد شد. و تمام كدورت‌ها نيز به‌واسطۀ اين همدلي از بين خواهند رفت و با ادامه اين روند شاهد رشد پيشرفت در ابعاد معنوي و مادي و نيز رهنمون‌سازي اهالي مسجد به سوي كمال انساني و نائل شدن به درجه رفيع اشرف مخلوقات شدن خواهيم بود و آخرالامر، پيآمد و نتيجه اين حركت، ايجاد مدينه‌اي فاضله در اجتماع بشري خواهد بود.
ج- برخورداری مخاطبان مسجد از رفتار و کرداری مؤمنانه و ارزش‌مدارانه، با عنایت به اینکه غالب اهالی مسجد به ویژه نمازگزاران آن افرادی مقید و پای‌بند به اصول و موازین اخلاقی و اسلامی هستند. نخستین درسی که یک فرد مسجدی از این کلاس مقدس می‌آموزد ایجاد نگاه و رفتاری مؤمنانه نسبت به دیگر نمازگزاران و نیز اهالی محل و در نهایت گسترش و بسط آن در سطح جامعه است. درواقع، یک نمازگزار به عنوان نماد و اسوۀ یک فرد متدین به‌صورت مبلغی سیّار عمل نموده و به‌طور غیرمستقیم به تبلیغ آموزه‌های دینی و اسلامی بهره‌مند شده و یاد گرفته شده از مسجد می‌پردازد. در همين راستا حضور در مسجد، يكى از آثار ايمان و تعبد و تعهد و صلاحيّت دينى افراد است و همين تقيّد عملى، مرز دين‌دارى و روح اطاعت آنان را، از اشخاصى كه به خصلت ايمان و اطاعت پاىبند نيستند تفكيك مىگرداند. درواقع، اين امر يكى از ملاكهاى ارزش‌گذارى مؤمنين است. همچنين شركت در نماز جماعت نوعى ارزش محسوب مىشود. اين ارزش بر ديگر ابعاد معنوى، اجتماعى و اقتصادى و ... نمازگراران تأثيرگذارى مستقيم دارد. كسانى كه در مسجد حضور فعال دارند بيش از ديگران بر رعايت اصول همدلی و هم‌زبانی در جامعه اصرار مىورزند؛ چون هنجارهاى عرفى حاكم بر جامعه اسلامى در راستاى ارزش‌هاى اسلامى است، به تبع اين افراد ارزش‌هاى عرفى جامعه را نيز بيشتر مراعات مى كنند.
د- یکی از انواع مهم آموزه‌ها وآموزش‌های ارائه شده در مسجد حول محور همدلی و هم‌زبانی و برادری شکل می‌گیرد به عنوان نمونه می‌توان به یک آیه و یک روایت اشاره نمود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید امید که مورد رحمت قرار گیرید. پس از نزول همین آیه بوده است که پیامبر گرامی اسلام (ص) میان مسلمانان در مسجد پیمان اخوت را برقرار کرد. همچنین امام علی (ع) می‌فرمایند: «یَدُ اللهِ مَعَ الجَماعَة»؛ هرجا مردم هستند، عنایت الهی و کمک الهی و پشتیبانی الهی هم هست. مسجد بستری است که در طی شبانه روز حداقل چند همایش معنوی در چند نوبت صبح، ظهر و عصر، مغرب و عشاء با اقامه نماز جماعت شکل می‌گیرد و با این حرکت معنوی، اجتماعی از مؤمنان تشکیل می‌شود و دست خدا که نشانۀ اخلاص و همدلی و هم‌زبانی این اجتماع است همراه و بر بالای سر آنها خواهد بود. که این اجتماع ناشی از وجود همدلی و هم‌زبانی در میان اهالی مسجد است و مؤید آن خواهد بود؛ چرا که تا این همدلی و یک‌رنگی و هم‌زبانی و در نهایت وحدت نباشد هیچ‌گاه جمعي يك‌دل، شکل نخواهد گرفت.
ه- سرشاري فضاي مسجد ازآموزه‌ها و مفاهيم وحدت آفرين و تشويق و ترغيب كننده روحيه و منش همدلي و همزباني در بين عامه مردم. علّت محبوبيّت و قداست و ارزشمندى مساجد اين است كه مردم در آنها با معارف قرآن آشنا شوند و با حضور مستمّر خود سخنان خاندان عترت و نبوّت كه حافظان شريعت و پاسداران آيين اسلام و شارحان كتاب و سنّت‌اند - را بشنوند و در نتيجه راه و رسم صحيح زندگى را بيابند و عنصرى صالح به بار آيند و به كليد و رمز خوشبختى دست يابند و ديگران را هم به سر منزل مقصود ره نمايند و معناى دوستى خدا و رسول نيز همين است. آنچه را كه يك مسلمان در مساجد مي‌شنود كلامي است برگرفته از متون، منابع و مراجع الهي. آيات وحي كه در قالب كتاب قرآن كريم به‌عنوان اولين مصحف شريف كه در مساجد ورود پيدا نموده است مباحثي جز اهداف هدايت‌گرانه ندارد. احاديث و روايات از پيامبر اعظم حضرت محمد (ص) و ائمه اطهار (ع) نيز در ادامه و برگرفته از آيات الهي هستند كه به زباني قابل فهم براي همه اقشار و طبقات جامعه اسلامي تبيين و تشريح شده‌اند. معنا و مفهومي كه در بطن و حتي ظاهر آن نهفته است معنايي جز هدايت و سوق بشر به سوي كمال ندارند. قطعاً داشتن روحيه همدلي و همزباني يكي از مقدمات و پيش شرط‌هاي گام برداشتن در مسير تعالي و كمال خواهد بود.
ه- نوع برنامه‌ها و برون‌دادهای مسجد مبتنی بر اصل ایجاد وفاق و همدلی و هم‌زبانی است از سوی دیگر برنامه‌ها و فعاليت‌هايي كه در مساجد صورت مي‌گيرد نيز تماماً در راستاي هدايت و سوق‌دادن مسلمانان به سوي كمال و خدايي‌شدن هستند. هيچ مكاني به اندازه مساجد در آن از مباحث ارزشي، اخلاقي و معنوي كه زمينه‌ساز هدايت و سعادت بشري است مطرح نمي‌شود. تمام كلماتي كه در قالب وعظ، خطابه، سخنراني و دعا و نيايش و ... در مساجد منعقد مي‌شود همگي سرشار از محتوا و مفاهيم هدايت‌گرانه بوده و هر مخاطبي كه اين دستورات و اطلاعات را به‌خوبي در زندگي روزمره خويش به‌كار بندد يقيناً جزو افراد هدايت شده محسوب خواهد شد.
آنچه در بالا مطرح شد تنها بخش کوچکی از ظرفیت‌هایی بوده که از سوی مسجد امکان اجرا و عملیاتی شدن آن وجود داشت. در پایان این مقال تعدادی راهکارهای پیشنهادی جهت اجرای بهینه و مطلوب شعار سال در ارتباط با دولت، متولیان مسجد و مردم به شرح زیر ارائه می‌شود:
- دولتمردان با حضوري بيش از پيش و پررنگ‌تر و با استمرار (نه صرفاً نمادين) همراه با داشتن برنامه و هدف، ضمن اطلاع‌رساني و آگاهي‌بخشي به عموم مخاطبان مسجد در خصوص كم و كيف فعاليت‌هاي اجرايي دولت از بستر مساجد براي بسط و گسترش شعار سال استفاده بهينه نمایند.
-ايجاد نگاه ويژه در مسئولان اجرايي كشور لازم است تا مسجد را به‌عنوان نقطۀ ثقل و گراني‌گاه تحقق شعار سال به‌شمار آورده و در اين راه ضمن برداشتن گامهاي عملي، راه‌كارهاي اصولي و منطقي در تعامل و همكاري با مردم را فراهم سازند؛ چرا كه مسجد مربوط و مختص به يك قشر يا طبقه و نژاد خاص نيست بلكه تمامي آحاد جامعه از هر قشر و صنف و لايه اجتماعي در آن حضور دارند؛ بنابراين بستر مسجد بهترين مكان براي ايجاد همدلي و همزباني بين اين طبقات و اقشار مختلف اجتماعي با دولتمردان و مسئولان اجرايي است.
-شايسته است متوليان مساجد بدون مدّنظر قرار دادن مباحث جناحي و خطي و گروهي و ... فضاي مساجد را براي حضور مسئولان اجرايي و دولتي‌ها مهيا نمايند. تا اين عزيزان بتوانند در محيطي آرام و بدون تنش، اهداف و برنامه‌هاي دولت و نظام را با هدف اطلاع‌رساني و ارتقاء سطح آگاهي‌هاي عموم مردم بيان نمايند. در چنين شرايط و زمينه‌اي، شاهد خواهيم بود كه مساجد به يكي از نقش‌ها و وظايف ذاتي خويش عمل نموده و فضاي همدلي و همزباني را در سطح جامعه گسترش و بسط خواهد داد و ازاين‌طريق گامهاي عملي در اجراي منويات مقام معظم رهبري در جهت ايجاد همدلي و همزباني بين دولت و مردم به منصه ظهور و بروز خواهد رسيد.
ائمه جماعات، روحانيون و مبلغين از تريبون منابر و وعظ و خطابه نسبت به فضاسازي لازم براي تحقق شعار سال بهره‌گيري نمايند. لازمۀ اين حركت و به‌وجود آوردن فضاي همدلي و همزباني، ايجاد جرياني دوسويه و تعاملي در بستر مساجد است. درواقع، مساجد به مثابه پل ارتباطي بين دولت و مردم، و ائمه جماعات به‌عنوان راهنما و مشوق اين ارتباط عمل نموده و هر دو جريان را به هم متصل و مرتبط مي‌سازند.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
1- موظف رستمي، محمد علي، ،1382 آيين مسجد، گویه، جلد دوم، چاپ دوم، ص 9.
[1] - رضائي، علي (1382)، جايگاه مسجد در فرهنگ اسلامي، نشر مؤسّسه فرهنگي ثقلين، قم.
3- كنزل العمال، ج 7، ص 586.
4- قرآن كريم، سوره توبه، آيه 18.
5- قرآن کریم ، سورۀ حجرات، آیۀ ۱۰.
6- امام علی (ع)، نهج البلاغه، خطبه 127.
نویسنده: محمد علي موظف رستمي
پایان پیام/
نظر شما