محمود حکمت نیا، معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در خصوص نگاه دین به زن اظهار کرد: در این باره می توان سه محور را بررسی کرد؛ نخست مباحث مربوط به زنان در ادبیات اسلامی، دوم مباحث مربوط به زنان در در ادله معتبر اسلامی و چگونگی استفاده از آنها و سوم دیدگاه مردم مسلمان به زنان.
وی با بیان اینکه در مطالعاتی که راجع به زنان صورت گرفته است، به نظر می رسد این سه بحث با یکدیگر خلط شده اند، ادامه داد: در خصوص نگاه نخست باید دانست ادبیات اسلامی حوزه گسترده ای است که شامل ادله معتبر، روایات بسیار ضعیف و دیدگاه اندیشمندان مسلمان با گرایش های مختلف می شود؛ اگر بررسی در این باره داشته باشیم، متوجه می شویم تفاوت دیدگاه بسیار است. ممکن است در ادبیات اسلامی به معنای موسعی که گفته شد، دیدگاه‌هایی مبنی بر تنقیح، تنقیص یا توبیخ وجود داشته باشد اما ریشه بسیاری از این امور ممکن است اسلامی نباشد و عقاید شخصی، عرف و آداب و رسوم و حتی دستکاری در برخی روایات به شیوه های مختلف در ادبیات اسلامی رسوخ یافته و مباحث را با یکدیگر خلط کرده باشد.
این استاد دانشگاه ابراز کرد: اما دسته دوم که می توان از آن به ادله معتبر اسلامی یاد کرد، ادله ای هستند که اعتبار آنها در نظام معرفتی اسلام اثبات و احراز شده است؛ به طور مثال در قرآن و روایات معتبر یا سیره معصومین (ع) بحثی است در خصوص نگاه به زن و جایگاه او و این نگاه در ادله معتبر به دو دسته تقسیم می شود؛ ادله ای که از آنها شناخت حاصل می شود یعنی ما به یک دیدگاه دست می یابیم و قسم دوم ادله ای که از طرق آن به احکام فقهی پی می بریم. در بخش ادله شناختی مباحث مربوط به شناخت اختلاف و مباحث گوناگون مطرح است که در ادبیات قرآنی و روایی قابل بررسی است.
آیه ای مبنی بر تنقیص انسانی زنان داریم
وی تصریح کرد: من با بحث و بررسی این موضوع که در کتاب فلسفه نظام حقوق نیز به آن اشاره کرده ام، مباحث را در قالب چند دسته از یکدیگر جدا کردم. نخست آن که در ادبیات قرآنی حوزه هایی وجود دارد که دلالت بر فضیلت یا افضل بودن بخشی بر بخشی دیگر دارد. به طور مثال آیه ای که می فرماید: "الرجال قوّامون علی النساء" یا مباحثی که دلالت بر تنقیص زنان به لحاظ انسانی می کند، این ادله به لحاظ مسائل اجتماعی و نوع مدیریت زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی است و دلالت بر پایین یا بالا بودن طبقه ای و برتری قشری بر دیگری ندارد.
نویسنده مجموعه سه جلدی "نظام حقوق غرب" بیان کرد: در حوزه روایات نیز اگر چه روایات به دسته های مختلف تقسیم می شود، اما در این بخش نیز این مباحث مطرح شده و برخی از روایات وارده، هشدارهایی است برای تنظیم روابط که گاه به مردان و گاه به زنان توصیه شده است، اما نمی توان به سادگی از این دسته از روایات نتیجه گرفت که دلالت بر تنقیص (ناقص شمردن زن) می کنند بلکه برخی از آنها تنها به مردان هشدار می دهد.
وی ادبیات هر کشور و فرهنگی را مربوط به خود دانست و عنوان کرد: اینکه تمدن یک جامعه از هشدار با چه ادبیاتی استفاده می کند، با تمدن دیگر متفاوت است؛ بنابراین، ادبیات هشدار الفاظی دارد که مطابق با فرهنگ آن کشور و جامعه است. (مانند آن دسته از روایاتی که همنشینی با زنان را ناپسند شمرده‌اند که این استفاده از الفاظی مطابق با تمدن آن جامعه برای ایجاد هشدار است که شاید در ادبیات دیگر معنا و مفهومی دیگر از آن لحاظ شود و این روایت اتفاقا دلالت بر آن می کند که مردان در برابر جنس مخالف و تصمیم گیری های خود باید مراقت باشند).
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: اما بخش سوم از دیدگاه ها، به جایگاه زن در جوامع اسلامی بازمی گردد که به نظر می رسد این بخش از مهم ترین اقسامی است که باید به آن پرداخت؛ در برخی جوامع اسلامی اگر چه مردم مسلمان هستند اما گاه رفتارهایی دارند که ریشه در باورهای دینی آنها نداشته و به آداب و رسوم و فرهنگ و امور متعدد دیگری باز می گردد که این رفتار آنها را شکل داده یا تحت تاثیر قرار می دهد.
وی ادامه داد: در نتیجه در این جا ممکن است به این نتیجه برسیم که جایگاه زنان در جوامع اسلامی مناسب نیست اما عوامل مختلفی دارد که نباید با مباحث ادله معتبر دینی خلط کرد. به طور مثال ممکن است روایات ضعیفی داشته باشیم که فقها در استخراج حکم از آنها استفاده نمی کنند اما واعظان و سخنرانان و شاعران و افرادی که با مردم در تماس هستند، استناد به این روایات کرده یا حتی آنها را تبلیغ کنند و رفتار مردم مطابق با این روایات شکل گیرد.
حکمت نیا ابراز کرد: بنابراین، بسیاری از مشکلاتی که در جهان اسلام و جوامع اسلامی نسبت به زن وجود دارد را نباید به راحتی توجیه کرد و ممکن است این رفتارهای نادرست اشکالات متعدد با ریشه های گوناگون داشته باشد که به نظر می رسد این بخش را باید اصلاح کرد.
تفاوت تعابیر در اسلام و غرب
به گفته وی اما جوامع اسلامی در خصوص زنان و حتی مردان مواجه است که یکی منشا آن همان فرهنگ ها، آداب و رسوم غلط است که موجب توهین به انسان است و دیگری آن که مکاتب و نظریات گوناگون که امروز بر اساس دیدگاه های غیر اسلامی صورت بسته است، اینها ممکن است در ادبیات دینی جایگاه قابل قبولی نداشته باشند. به طور مثال مفهوم آزادی در غرب با آنچه در اسلام تاکید شده است، تفاوت دارد و این نقطه اختلافی میان ما و آنهاست. غرب در حوزه امور عفاف و حجاب و مسائل جنسی، محدودیتی برای انسان ها قائل نیست اما در ادبیات اسلامی این آزادی با محدویت هایی تعریف می شود و حتی با نگاه اسلامی ترویج آزادی غربی ممکن است منجر به ایجاد بی بند و باری شود که این توهین آشکار به انسان است.
مولف کتاب «مبانی مالکیت فکری» جوامع امروز را مواجه با دو مشکل از دو سنخ دانست و ابراز کرد: نخست مشکلاتی که ناشی از جهل و نادانی و حتی ادبیات ضعیف دینی است و قسم دوم نظریات وارداتی است که به نوعی توهین به انسان محسوب می شود و جایگاه رفیعی برای او در نظر نمی گیرد و این آسیبی است که جوامع اسلام را به شدت تهدید می کند.
در حوزه فرهنگ هم باید مرزکشی کنیم
این استاد دانشگاه راه برون رفت از مشکلات موجود را دقت در بحث های نظری عنوان کرد و گفت: همان گونه که برای مسائل سیاسی و اراضی جغرافیایی مرز قائل هستیم، در حوزه معرفتی نیز باید مرزکشی داشته و ورود و خروج ارزش ها را بسنجیم و برخی از سوابق فرهنگی خود را که مشکل ساز هستند، شجاعانه بپذیریم.
حکمت نیا در ادامه با تاکید بر اینکه برخی از نظریات نیز دارای مشکلات درون ساختاری است، اذعان کرد: بنابراین، باید از این ناحیه احساس خطر کرد و به جای پناه بردن به نظریات علمی نادرست و رقیب، که به نوعی با ادبیات دینی ما چالش جدی دارند، و با سعادت دنیا و آخرت در تزاحم است، به تحلیل نظریات موجود پرداخت و خلط میان آداب و رسوم غلط با ادبیات دینی نداشت.
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به آخرین راه برون رفت از مشکلات جوامع اسلامی نسبت به نوع نگاه به زن یادآور شد: از سوی دیگر باید دید نظریه معتبر چه نوع شناختی به ما می دهد و چگونه می توان از آن حکم استخراج کرد؛ همچنین باید تحقیق کرد که رفتارهای ما در حوزه زنان چگونه شکل گرفته و البته این مساله سابقه فرهنگی طولانی مدتی دارد که باید شجاعانه این مشکلات را به نقد کشید و آگاهانه با نظریات روبه رو شویم.
پایان پیام/
نظر شما