بهار معنوی با ظاهرگرایی پدید نمی آید

ظاهرگرایی مسلما یک آفت است. ما وقتی به بهار نزدیک می شویم سنت زیبایی داریم که خانه تکانی می کنیم و بیرون خودمان را مرتب می کنیم اما اگر این سنت فقط بخواهد در ظواهر متوقف بماند به ضد خود بدل می شود. یعنی اگر ما فقط و فقط بخواهیم خانه تکانی های بیرون را مد نظر قرار دهیم و معیارمان نو شدن ها و زینت های بیرون  باشد و زیبایی لباس و خانه، در آن صورت این نگاه تک بعدی در راستای آن روح هستی بخش بهار نخواهد بود. ما امروز این چالش و ضعف بزرگ را در فرهنگ عمومی و روابط بیرونی مان می بینیم که بیش از حد و به صورت افراطی به ظواهر توجه می شود واین توجه به ظاهر در بهار هم دیده می شود که آدم ها از بطن و درون مایه و معنای بهار دور می مانند در صورتی که اصل موضوع خانه تکانی دل هاست این که ما از فرصت بهار برای سبک شدن و غبارروبی از آیینه دل ها و زدودن صفات رذیله بهره برداری کنیم.

بخش اول گفتگوی سرویس "قرآن و معارف" خبرگزاری شبستان را با حجت الاسلام و المسلمین مرتضی عباسیان، استاد مرکز تخصصی مهدویت را درباره مفاهیم درونی و بطنی بهار در فرهنگ اسلامی از نگاه آیات و روایات می خوانید.

از جمله مهم ترین فصل های سال که ما به آن بها می دهیم و جایگاه خاصی در تقویم ما دارد فصل بهار است. ما در واقع با فصل بهار، شکوفایی دوباره ای که در برابر دیدگانمان قرار گرفته جشن می گیریم و به همدیگر شادباش می گوییم. از طرف دیگر ادیان الهی به ویژه اسلام می خواهند آدمیان را به رویش دوباره جان ها و بهار قلب ها بکشانند. نسبت این بهار با نگاه وحیانی چه می تواند باشد؟

ما در قرآن آیه مستقلی درباره بهار یا همان ربیع نداریم اما اگر به فحوای بهار که همان رویش دوباره و جان گرفتن دوباره مردگان است توجه کنیم می بینیم بهار از حیث رویش بارها در قرآن مطرح شده است. بارها در قرآن به این موضوع تصریح شده است که خداوند هم می میراند و هم زنده می کند. خداوند است که زندگان را از مردگان و مردگان را از زندگان بیرون می کشد. قرآن در آیه دوم سوره ملک می فرماید: "الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ / آن که مرگ و زندگی را بیافرید تا بیازمایدتان که کدام یک از شما به عمل نیکوتر است و اوست ارجمند آمرزنده." یا در آیه 95 سوره انعام می فرماید "إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذَلِكُمُ اللّهُ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ / خدا است که دانه و هسته را می شکافد و زنده را از مرده بیرون می آورد و مرده را از زنده بیرون می آورد. این است خدای یکتا. پس از کجا بازمی گردانندتان؟"

در واقع خداوند در این آیات و آیات مشابه بر این موضوع تکیه می کند که چشم باز کنید و متوجه باشید که هر رویشی، رویاننده ای دارد. این طور نیست که رویش بی رویاننده باشد. هر سبز شدنی و جوانه زندنی سبزکننده و جوانه پروری دارد و هر بهاری، بهارآفرینی و اگر کمی پرده عادات را کنار بزنیم می بینیم یکی از بزرگترین حشرهایی که جلوی چشم ما اتفاق می افتد بهار است. اگر با چشم ملکوتی به حوادث عالم نگاه کنیم آن وقت بهار مصداق همان يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ است. در بهار است که می بینیم چگونه خداوند از مردگان، زندگان را بیرون می کشد و حیات دوباره ای به آن ها می بخشد و درختانی که خشک و بی برگ و بار بودند چگونه دوباره به طراوت و تردی و سرزندگی می رسند.

بزرگ ترین درسی که از بهار می توان گرفت چیست؟

به یک معنا می توان گفت که بهار به ما گوشزد می کند عالم همواره در حال تحول و تغییر است و اگر ما هم علم و دانش این تحول و تغییر را در خود پدید بیاوریم در آن صورت بزرگ ترین درس را از بهار گرفته ایم. بهار به ما می گوید اوضاع همواره در یک حال و در یک جهت نمی ماند پس اگر کسی در گردنه زمستانی زندگی اش به سر می برد می تواند با توکل و استعانت به همان بهارآفرین امیدوار باشد که از آن زمستان عبور خواهد کرد و به بهار قلب خود خواهد رسید.

و چالش بزرگی که در این رابطه در فرهنگ عمومی ما می بینید؟

ظاهرگرایی مسلما یک آفت است. ما وقتی به بهار نزدیک می شویم سنت زیبایی داریم که خانه تکانی می کنیم و بیرون خودمان را مرتب می کنیم اما اگر این سنت فقط بخواهد در ظواهر متوقف بماند به ضد خود بدل می شود. یعنی اگر ما فقط و فقط بخواهیم خانه تکانی های بیرون را مد نظر قرار دهیم و معیارمان نو شدن ها و زینت های بیرون  باشد و زیبایی لباس و خانه، در آن صورت این نگاه تک بعدی در راستای آن روح هستی بخش بهار نخواهد بود. ما امروز این چالش و ضعف بزرگ را در فرهنگ عمومی و روابط بیرونی مان می بینیم که بیش از حد و به صورت افراطی به ظواهر توجه می شود واین توجه به ظاهر در بهار هم دیده می شود که آدم ها از بطن و درون مایه و معنای بهار دور می مانند در صورتی که اصل موضوع خانه تکانی دل هاست این که ما از فرصت بهار برای سبک شدن و غبارروبی از آیینه دل ها و زدودن صفات رذیله بهره برداری کنیم. من به سخن حضرت امیر علیه السلام در این باره استناد می کنم که  وقتی از حضرت می پرسند چطور به این مقامات معنوی و جایگاه روحانی و اخلاقی رسیدید حضرت در پاسخ می فرمایند: من نگهبان خانه دل خود بودم و اغیار را به خلوتخانه قلبم راه نمی دادم. خب این کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای ما هم بسیار قابل استفاده است که ما اگر می خواهیم رویشی روحانی و معنوی در درون خود داشته باشیم این رویش بدون محافظت و نگهبانی از قلب و ذهن میسر نخواهد بود. همچنان که در آن شعر می خوانیم: آینه شو جمال پری طلعتان طلب / جاروب کن خانه وانگه میهمان طلب.

معصومین ما  ذهن و قلبی بهاری داشته اند و با موضوع بهار بیگانه نبوده اند. بهار چه انعکاسی در روایات ما داشته است؟

همچنان که اشاره کردید بهار در روایات ما  وارد شده است. یکی از مهم ترین و پرمعناترین این روایت ها  این روایت از پیامبر بزرگوارمان است که: اذا رایتم الربیع فاذکروا ذکر النشور / وقتی بهار را دیدید و به بهار رسیدید بسیار از قیامت یاد کنید. یعنی همچنان که بهار قیامت و رستاخیز درختان و گیاهان است شما از همین رستاخیز و قیامت می توانید به رستاخیز خودتان پی ببرید.

مولانا در این رابطه می گوید: کدام دانه در زمین رفت که نرست / چرا به دانه انسانیت این گمان باشد

بله، بهار دارد به ما می گوید که هر فرو رفتنی برآمدنی دارد و هر غروبی، طلوعی، یعنی اگر کسی با تعقل و خردورزی به تحولات بهار نگاه کند متوجه می شود که خود او نیز مشمول این تحولات است و آنچه اکنون در آن می زید فصلی و نشئه ای از حیات است.

در حدیث دیگری از حضرت رسول صلوات الله و سلامه علیه آمده است که: اِغتَنِمُوا بَردَ الرَّبِيع فَاِنَّهُ يَفعَلُ بِاَبدانِكُم مايَفعَلُ بِاَشجارِكُم وَ اجتَنِبُوا بَردَ الخَرِيفَ فَاِنَّهُ يَفعَلُ بِاَبدانِكُمُ مايَفعَلُ بِاَشجَارِكُم. در این روایت توصیه پیامبر به ما این است که خود را در معرض باد بهاری قرار دهید چون باد بهاری با بدن های شما همان کاری را می کند که با درختان. یعنی همچنان که نسیم بهاری درختان را از خواب و کسالت بیرون می آورد و به سرسبزی و طروات می کشاند اگر شما در برابر آن نسیم های بهاری قرار بگیرید جان های شما به گشایش خواهد رسید. از آن سو باید از بادهای خزان دوری جست چون بادهای خزان با شما همان می کنند که با درختان.

در واقع می توان گفت که مراد از وزیدن این بادها، ظهور و بروز اندیشه های ماست و آن مراقبتی که حضرت امیر علیه السلام هم به آن اشاره می کنند. اگر ما متصل به اندیشه رحمانی باشیم در آن صورت جان ما به واسطه نسیم رحمانی به بهار خواهد رسید اما اگر با تندبادهای شیطانی و اندیشه های تاریک گره بخوریم مثل درختان خود را در معرض بادهای خزان قرار داده ایم؟

همین طور است. ما زمانی می توانیم به رویش برسیم که با رویاننده در پیوند باشیم. اگر روح و ذهن کسی با رویاننده در پیوند و آشتی نباشد نمی تواند به رویش برسد. قرآن در آیه 36 سوره یاسین می فرماید: "سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنْفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ / منزه است كسى كه تمام زوجها را آفريد، از آنچه زمين مى‏روياند، و از خودشان، و از آنچه نمى‏دانند." در نقاط مختلف قرآن مدام بر این امر تکیه می شود که خداوند رویاننده است و رشد و نمو گیاهان و باردار شدن ابرها همه و همه به قدرت خداوند وابسته است و برای کسانی که اهل تعقل و تأمل در نشانه ها و آیات هستند همه این ها می تواند عبرت آموز باشد.

همچنان که پیشتر هم اشاره شد واژه بهار به صورت مستقل و به صورت ربیع در قرآن نیامده است اما ده ها آیه در قرآن وجود دارد که در آن به جلوه های بهار پرداخته شده است. آیاتی که در آن ها از ابرها، آب، درختان و دیگر نشانه های بهار سخن رفته است و تأمل در آن ها مایه هشیاری و بیداری برشمرده شده است. در آیه 24 سوره روم می خوانیم: "وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ / از آیات او این است که برق و رعد را به شما نشان می دهد که هم مایه ترس و هم امید شماست و از آسمان، آبی فرو می فرستد که زمین را بعد از مردن زنده می کند. در این نشانه هایی است برای گروهی که عقل و خرد خود را به کار می گیرند."

در سوره نحل آیه 65 آمده است:  "وَ اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ في‏ ذلِکَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ /  و خداوند از آسمان آبى فرستاد، پس بواسطه آن زمین را پس از آنکه پژمرده بود زنده کرد، البته در این (باریدن وروئیدن) براى گروهى که مى‏شنوند نشانه‏اى روشن است."

پایان پیام /