نویسندگان تکفیری آراء سید قطب را در آثار خود جایگزین کرده اند

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران عصر روز گذشته یکشنبه، 26 بهمن ماه در همایش «بازخواني و بررسي ديدگاه هاي سيد قطب» که به همت كانون انديشه جوان، موسسه اشراق و نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه تهران در تالار علامه امینی كتابخانه مركزي دانشگاه تهران برگزار شد، در مورد «از جاهلیت تا تکفیر» به ارائه سخن پرداخت.

وی در ابتدای سخنانش با بیان اینکه زندگی سید قطب به سه دوره قابل تقسیم است، گفت: تاریخ تولد سید قطب در سال 1324 قمری با تولد مشروطه در ایران همزمان است. او عازم آمریکا می شود و در سال‌های 1946 و 1947 دو سال در آنجا حضور دارد که یکی از دوره‌های مهم زندگی اوست. به این علت که سید قطب در این دوره به تدریج به دیدگاه‌های مهمی می‌رسد. در سال 1948 از طرف دولت بورسیه می‌شود تا در مورد نظام آموزش عالی آمریکا تحقیق کند و این تحقیق او را بیشتر به موضع مخالفت می‌کشاند.

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش با بیان اینکه سید قطب در سال 1953 و در 45 سالگی رسما به اخوان المسلمین می‌پیوند، اظهار کرد: وی جمله‌ای دارد مبنی بر اینکه در آن سال متولد شدم. به تدریج در جنبش اخوان رشد می‌کند و در سال 1954 روزنامه اخوان را سردبیری می‌کند. بعدا به مدت 15 سال به زندان می‌رود و بعد هم «معالم فی الطریق» را می‌نویسد.

وی تصریح کرد: در سال 1965 یا 1966حکم اعدامش صادر می‌شود، در این دوران مطالعات مهمی در مورد مفهوم جاهلیت انجام می دهد. مفهوم جاهلیت قبل از او در آثار ابوالاعلی مودودی وجود دارد و سید قطب با تکیه بر مودودی آن را توسعه داده است. اومانیسم را جاهلیت معرفی می‌کند و نماد این نوع جاهلیت را آمریکا تلقی می‌کند. سید قطب بخش‌های علوم و فنون غرب را مورد انتقاد قرار نداده است اما در عوض نظام حقوقی و اخلاقی را مورد انتقاد قرار داده است.

وی با اشاره به اینکه سید قطب در مورد جاهلیت راهبانه، تصوف و رهبانیت انتقاد می‌کند که تفاوت‌هایی با ادبیات ابوالاعلی مودودی دارد، بیان کرد: گروه‌های جهادی سعی کرده‌اند از این ادبیات کمک بگیرند و تکفیر را به آن نسبت دهند. بخثی بنام جاهلیت مدرن دارد که دنیای غیرمسلمانان را دنیای جاهلی تلقی می‌کند و البته بخش هایی از دنیای مسلمانان را هم دنیای جاهلی می‌داند.

حجت الاسلام فیرحی تصریح کرد: سید قطب عقیده دارد که در جهان امروز دیگر بشر نمی‌تواند ادعا کند که جاهلیت به خاطر نبود علم است، حتی دانشمندان را هم جاهل تلقی می‌کند. جاهلیت قرن بیستم را وخیم‌ترین جاهلیتی می‌داند که در تاریخ بشر ظاهر شده است. این گونه بحث ها را سید قطب در آثار ادبی اش دارد.

این محقق و نویسنده کشورمان اذعان کرد: سید قطب عقیده دارد مسلمانان به لحاظ وضعیت در دو وضعیت قبل از جریان‌های جدید که اسمش را استضعاف می‌گذارد و دوران بعدش که دوران آگاهی می‌‌نامد، قرار دارند. نویسندگان تکفیری توصیفی که سید قطب در مورد جاهلیت داده است، جایگزین کرده و در ادبیات خود، تمام جوامع مسلمانی را در حکم کافر می‌دانند که یا اهل بدعت و یا اهل شرک و نفاق هستند و تغییرانی در ادبیات سید قطب داده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه آنچه در جریان‌های تکفیری اتفاق افتاد بسیار اهمیت دارد، بیان کرد: در سال های 1990 و 1991 شیخ عبدالملک سعدی حکم به کفر کل دیار عراق داد. در ادبیات سید قطب تکفیر وجود نداشت، اما همان طور که گفتم مفهوم جاهلیت وجود داشت. در ادبیات دهه 90 شاهد دو دگرگونی اساسی در جنبش‌های رادیکال هستیم؛ یک تکفیر فراگیر و عام و دیگری مفهوم جهاد و هجرت.

نویسنده کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» با این اینکه در ادبیات سید قطب جمله‌ای است که هر مسلمانی در هر کجا حضور دارد بسته به توان خود تلاش کند حکومت اسلامی تشکیل دهد، گفت: در ادبیات تکفیری این جمله برجسته شد. اهل تکفیر مسلمانان را به دسته‌های مشرک که شیعیان را در این دسته قرار می‌دهند، اهل نفاق که اهل تسنن در تعامل با غرب را در این دسته جای می‌دهند و یا اهل بدعت مثل کسانی که به دموکراسی، انتخاب و رأی توجه دارند، تقسیم می‌کنند. با این ادبیات با توجه به سه معیار شرک، نفاق و بدعت یک حکم عمومی برای تکفیر قائل شده‌اند. اگر یک غیرمسلمانی را ببینند می‌تواند توبه کند اما توبه مسلمانان را قبول نمی‌کنند.

وی در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: سید قطب در سال‌های 1966 و 1967 جاهلیت و آرمان حکومت اسلامی را مطرح کرد. از آن موقع یعنی دهه 70 تا الان باید بررسی شود که چه اتفاقاتی افتاده است که  از آرای قطب در آرای تکفیری مصادره‌ شده است. مفهوم تأسیس حکومت شرعی و خلافت را مطرح می‌کنند. در جهان اهل سنت، اسلام‌گرایی سیاسی با تکیه به تفسیرهای قطب، از اصول‌گرایی سید قطب عبور می‌کند و رادیکالیزمی را تولید می‌کند. هر کس به سید قطب توجه دارد متهم به رادیکال شدن می‌شود و تفکیک این دو مسئله در حل این مشکل می‌تواند کمک بزرگی بکند.

پایان پیام/