خبرگزاری شبستان – سرویس اندیشه: «اگر فردی در پی تولید علم و پرورش علمی است، لازمه آن این است که ضمن مشاهده خوب، در روش نیز تغییر ایجاد کرده و مشاهدات خود را ثبت و ضبط کرده روش انتقال از مرحله حسی شناخت به تعقلی را بداند. همه این موارد گوشه هایی از پرورش علم هستند.» این جملات بخشی از سخنان حجت الاسلام غلامرضا جلالی، معاون بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی در خصوص اهمیت پرورش در کنار آموزش است؛ گفتگوی ما را با این پژوهشگر می خوانید:
پرورش علمی به چه معنا است و به نظر شما تا چه اندازه می تواند در کنار آموزش به رشد روحیه نظریه پردازی کمک کند؟
وقتی درباره پرورش علمی صحبت می کنیم، باید دانست که انسان به لحاظ ابعاد معرفتی خود از ابزار شناخت حسی و معرفت عقلی و معرفت شهودی برخوردار است و در نتیجه زمانی که در خصوص مفهوم پرورش علمی – به ویژه از بُعد اسلامی – سخن می گوییم باید به تمام ابعاد سه گانه معرفت انسانی یعنی معرفت حسی، عقلی و عرفانی و شهودی توجه کنیم.
لازمه این امر آن است به دلیل آنکه ابزار شناخت حسی باید در جهان، در ارتباط با جهان ماده باشد، برای فربه کردن رابطه انسان با جهان ماده و پدیده های مادی، باید اهل گشت و گذار در عالم طبیعت و عالم تکوین بود و نشستن و تحصیل کردن در کنج مدرسه و استفاده کردن صرف از مسائلی که از طریق کلاس های آموزشی قابل انتقال است، پسندیده نیست و لازم است انسان برای مشاهده واقعیت ها و فرهنگ ها و پدیده های طبیعی، به نوعی آموزش ببیند که قدرت دیدن پدیده های طبیعی و فرهنگی را داشته باشد.
به همین دلیل است تا این اواخر در مراکز علمی و سنتی توصیه فراوان به گشت و گذار در عالم صورت می گرفت و اساتید از شاگردان خود می خواستند بر اساس آموزش های اولیه در بلاد و شهرها و کشورها جابه جا شده و با فرهنگ های مختلف مانوس شوند، لذا برخی از دانشجویان که این تجربه را داشته اند، آن را فضیلت تلقی کرده و در حین گشت و گذار توانسته بودند با رفت و آمد به مراکز علمی شهرها، صاحب نظران را پیدا کنند همان گونه که در سده های سوم و چهارم، جهانگردانان و جغرافیدانان مشاهدات خود را ثبت کرده و برخی فرهنگ شناسی و بعضی مردم شناسی را دنبال می کردند و برخی هم همچون ابوریحان بیرونی در کتاب "صیدنه" مشاهدات خود را در عالم نباتات و خواص دارویی گیاهان، ثبت کردند.
تمامی این مسائل از راه مشاهده حاصل می شود و این به پرورش ابزار حسی شناخت باز می گردد که اهمیت والایی دارد.
امروز متاسفانه در مراکز دینی ما با ابعاد حسی شناخت توجه چندانی نمی شود، در صورتی که اگر بخواهیم علم دینی را بیاموزیم، باید در ضمن علم تکوینی آگاهی اصل شود و در غیر این صورت امکان ورود به حوزه های عقلی نخواهیم یافت و اگر شناخت عقلی نباشد، امکان شناخت شهودی وجود ندارد.
بنابراین، اگر فردی می خواهد پرورش در کنار آموزش داشته باشد، باید ابتدا در بُعد شناخت حسی تقویت شود که امروز مراکز ما تک ساختی برخورد می کنند. اگر چه معرفت عقلی و شهودی در پرورش علمی موضوعیت ندارد اما پرورش علمی بیشتر به حوزه شناخت حسی مربوط می شود. به عبارت دیگر دریافت عینی خود را باید به درستی از عالم و آدم داشته باشیم و به این منظور روش های آموزشی و مشاهده واقعیات چه در متن جامعه و چه در میان فرهنگ ها و واقعیت های تاریخی و آثار به جای مانده از تمدن ها و ملت های مختلف در هر حوزه ای که به نوعی مطالعات مربوط به محسوسات می شود، باید از نزدیک مشاهده و مشاهدات خود را ثبت و ضبط کرده و با مشاهدات پیشین و معاصران مقایسه و نگاه تطبیقی داشته باشیم. پس از آن روش های خود را در مشاهدات دقیق تر کرده و روش های صحیح را بیابیم. در این صورت است که امکان پرورش علمی وجود دارد.
چه مشکلاتی در این عرصه مانع ایجاد می کنند؟
یکی از مشکلات موجود در مرحله شناختِ حسی آن است که فرد مشاهده می کند، اما در حقیقت مشاهده نمی کند. مشکل دیگر آنکه روش برخورد با پدیده ها اغلب ابداعی نیست و از گذشتگان پیروی می شود و تقلیدی است. امروز در مطالعات علوم انسانی نیز که غربی ها پدید آورده اند، از آنها تبعیت می کنیم.
اگر فردی در پی تولید علم و پرورش علمی است، لازمه آن این است که ضمن مشاهده خوب، در روش نیز تغییر ایجاد کرده و مشاهدات خود را ثبت و ضبط کرده روش انتقال از مرحله حسی شناخت به تعقلی را بداند. همه این موارد گوشه هایی از پرورش علم هستند.
پرورش علمی وابسته به چه عناصر دیگری است؟
یکی دیگر از مسائلی که باید در پرورش علمی به آن توجه داشت، نکات اخلاقی صنفی است که باید مراعات شود. فردی که از ابتدا به نمونه برداری از دریافت های دیگران اکتفا می کند، قادر به مشاهده و ثبت آنها نبوده و نمی داند چطور باید آنها را تنظیم کند که به موضوع علمی تبدیل شود و در مرحله مصرف کنندگی باقی مانده و به مرحله تولید نمی رسد.
در مرحله نقل قول از دیگران و استفاده از منابع نیز اخلاق ایجاب می کند تمام منابع به طور کامل ذکر شده و آن حدی که از افکار دیگران استفاده شده، تفکیک و نشان داده شود و آن حدی که افکار خود فرد بوده نیز نشان داده شود.
در پرورش علمی لازم است که مرزهای علوم و دانش ها را شناخته و با آخرین دستاوردهای مجامع علمی آگاه باشیم که اگر این شناخت نباشد، قدرت ادامه راه و نوآوری را نخواهیم داشت تا به تولید دانش دست یابیم.
امروز در ایران در حوزه برخی دانش های تجربی مرزبندی هایی صورت گرفته و اما در حوزه علوم انسانی هنوز از این مرزبندی فاصله داریم، لذا نظریه پردازی آنچنان که باید و شاید در زمینه علوم انسانی اتفاق نمی افتد.
پایان پیام/
نظر شما