خبرگزاری شبستان – سرویس اندیشه: با توجه به اینکه امروز گروهی به نام اسلام اما به کام دشمن، به اصطلاح مشغول به جهاد و پاکسازی انسان و انسانیت از مرکز ثقل اهداف و کانون آرزوهای خود هستند، در خصوص روشن شدن ابعاد یکی از امور فرعی دین به نام "جهاد" با یک کارشناس به گفتگو نشسته ایم؛ گفتگوی ما با محمد علی دولت، کارشناس کلام امامیه و نویسنده کتاب «گفتمان محمد (ص)» را در این باره می خوانید:
با توجه به اینکه امروز جهان اسلام درگیر آشوب های داخلی – هر چند با توطئه دشمن خارجی و به نام افرادی داخلی - شده است، جهاد چه جایگاهی در اسلام دارد و چه زمانی جهاد لازم و اجب می شود؟
دفاع و جهاد یکی از ارکان فرهنگ قرآنی است؛ یعنی اولاً در بینش عمومی مسلمانان، مقابله با کسانی که لجوجانه سد راه گسترش حق در گیتی هستند، واجب است و ثانیاً همه باید آماده نبرد با دشمنان خدا باشند.
اما جهاد دو نوع است؛ ابتدایی و دفاعی. گاهی دشمنان دین در مسیر دین، موانعی ایجاد می کنند که برای برداشتن آن موانع لازم است بدون آنکه دشمن جنگی را آغاز کند، مسلمانان وارد جنگ با آنها شوند. اما گاهی دشمن مستقیماً شروع به جنگ می کند و لازم است مسلمانان به دفاع از خود بپردازند. در هر دو حالت، جهاد برای رفع مانع و دفع مزاحم از صراط مستقیم است؛ بنابراین، روح همه جنگهای اسلامی، به جهاد دفاعی باز می گردد.
البته در اینجا توجه به سه نکته اهمیت بسزایی دارد؛ اولاً دشمنی که در برابر او اقدام به جهاد می شود، کسی نیست که فقط اسلام را قبول ندارد؛ بلکه دشمن، آن شخص ظالمی است که اجازه نمی دهد دیگران صدای حق را بشنوند یا دست به جنایت می زند.
ثانیاً جنگ، آخرین مرحله در دفع شر دشمنان اسلام است؛ پیش از آن باید با سپاه دشمن گفتگو و اتمام حجت شود. بنا به تصریح قرآن، حتی اگر در اثنای جنگ، کسی تقاضای شنیدن سخن حق را داشته باشد، باید به او امان و مهلت داد. خدای متعال در آیه ششم سوره توبه می فرماید:" وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکينَ اسْتَجارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّي يَسْمَعَ کَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْلَمُونَ؛ اگر بعضى از مشرکان از تو در خواست پناهندگى كردند، به آنها پناه بده تا آنها سخن خدا را بشنوند و مجال اندیشیدن به آنها بده تا آزادانه به بررسى محتواى دین بپردازند؛ پس از اینکه مهلت مورد نظر به پایان رسید، آنها را به جایگاه امنی برسان و رهایشان نکن تا دیگران مزاحم آنها شوند."
در همان آیه، حکمت این دستور الهی را چنین می فرماید: بسیاری از اینگونه افراد نسبت به پیامهای دین اطلاعی ندارند و چه بسا اگر حق به گوششان برسد، آن را خواهند پذیرفت.
در همین راستا امام صادق (ع) می فرماید: هر گاه پیامبر (ص) میخواست گروهی را برای جنگی بفرستند، آنها را فرا میخواندند و در مقابل خویش مینشاندند و میفرمودند: با نام خدا و همراه خدا و در راه خدا و با دین رسول خدا (ص) حرکت کنید. مبادا خیانت کنید، مبادا تکه تکه کنید، مبادا پیمانشکنی کنید، مبادا پیرمرد مسن و کودک و زنی را بکشید و مبادا غیر از شرایط اضطراری، درختی را قطع کنید. هرگاه یکی از مسلمانان، از پایینترین درجه تا بالاترین درجه، به یکی از مشرکین پناه داد تا کلام خدا را بشنود، باید امنیتش را حفظ کنید؛ اگر در نهایت دین شما را پذیرفت، برادر دینی شما خواهد بود و اگر حق را نپذیرفت، او را به مأمنش برسانید و در برابر او از خدا کمک بخواهید.(كافی، ج5، ص28)
ثالثاً مطابق روایتی که نقل شد، در هنگام جنگ نیز مسلمانان حق ندارند دست به هر کاری بزنند، بلکه باید حدود الهی را رعایت کنند.
درخصوص جنگ داخلی میان مسلمانان چطور؟ آیا در منابع دینی ما تصریحی به چگونگی مواجهه با این مساله شده است یا خیر؟
بله از دیدگاه اسلام در هنگام مواجهه با چنین امری، ملاک دفاع از مظلوم است. قرآن کریم در آیه نهم سوره حجرات میفرماید:" وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُواْ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَيهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَتِلُواْالَّتِى تَبْغِى حَتَّى تَفِىء إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَآءَتْ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُواْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ؛ هر گاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پرداختند، اولین اقدام این است که بین آنها آشتى برقرار کنید و سعی کنید دلهای آنها را به هم نزدیک کنید. اما اگر یكى از آن دو گروه، دست از ستمکاری برنداشت، لازم است که در مقابل او بایستید تا به فرمان خدا باز گردد و دست از تعدی و تجاوز و ستم بردارد"
پس جنگ بین مسلمان ها فقط در صورتی توجیه دارد که گروهی اهل بَغی (سرکشی و تجاوز ستمکارانه) باشد و به دیگران ظلم و تعدی کند.
آیا می توان به بهانه اصلاح جامعه اسلامی، به کشورهای اسلامی حمله کرد؟
همان طور که اشاره شد جهاد برای رفع مانع دشمنان خارجی یا دفع تجاوز آنهاست یا برای دفع ظلمِ شخص ستمگر در داخل جامعه اسلامی؛ به هیچ وجه، از دیدگاه اسلام، انگیزه اصلاح یک شخص یا گروه و جامعه که مرتکب جرم و جنایت نشده است، توجیه مناسبی برای حمله و ایجاد جنگ نیست.
حمله داعش با عنوان جهاد به کشورهای اسلامی آیا توجیهی در آموزه های اسلامی دارد؟
درباره حمله داعش باید به دو نکته توجه کرد؛ اولاً داعش از ابتدایی که اعلام موجودیت کرد، فقط به جنگ در داخل سرزمین اسلامی پرداخت؛ پس باید شرایطی که در جنگ بین دو گروه از مسلمانان ذکر شد، یعنی جنگ داخلی برای دفاع از مظلوم است. تنها چیزی که تاکنون از این گروه دیده نشده، دفاع از مظلوم است؛ اینها در هنگام حمله اسرائیل به نوار غزه، هیچ احساس مسئولیتی نکردند و گفتند: فاصله غزه از ما دور است، در حالی که خیلی از اینها از نقاط بسیار دورتر وارد عراق و سوریه شدند.
ثانیاً یکی از خصوصیت های گروه داعش "تکفیر" است؛ یعنی اساساً سعی در معرفی اسلام ندارد؛ بلکه هر فرد با اعتقاد داعش موافق نباشد، کافر و مستحق قتل می داند. در حالی که هدف از جهاد، برداشتن موانعی است که برای معرفی اسلام در سر راه انسان ها قرار دارد. بنابراین، این گروه در جنایاتی که مرتکب می شود، کمترین انگیزه دینی را نیز ندارند.
ثالثاً هر کسی در جامعه اسلامی ادعای مصلح بودن، آن هم با انتساب به اسلام داشته باشد - با توجه به اینکه این عنوان، متعلق به پیامبران و انسان های بزرگ است - باید در مقام عمل هم نشان بدهد که شایستگی این عنوان را دارد. لذا باید در اعمال و رفتار آنها، جلوه هایی از اخلاق محمدی (ص) همچون منطق استوار و مستدل، مهربانی و گذشت، صبر و حلم، حفظ کرامت انسانه ا و ... دیده شود. در حالی که ما از داعش دوری از منطق، بیرحمی و سنگدلی و رذالت های اخلاقی فراوانی دیده ایم و این نشان می دهد این گروه تروریستی به هیچ وجه شرایط لازم برای اصلاح جامعه را ندارند و اهداف دیگری در پسِ اقدامات و جنایت های آنها نهفته است.
پایان پیام/
نظر شما