مروری بر اصول اسلامی مدیریت مسجد

خبرگزاری شبستان:‌ شهید مرتضی مطهری، می نویسد: رهبری و مدیریت خود مستلزم نوعی از رشد است رشد یعنی شناخت، لیاقت و شایستگی نگهداری و قدرت بهره برداری از امکانات و سرمایه های مادی یا معنوی که در اختیارات انسان قرار داده می شود( به نقل از عابدی جعفری  و سلگی، 1377). باتوجه به نظریه رشد شهید مطهری که در آن، مدیریت را مترادف رشد دانسته و رشد را استفاده کامل و شایسته از ظ رفیت ها و منابع موجود معرفی می کند، لذا مدیریت مسجد را استفاده بهینه و مطلوب از ظرفیت مسجد می دانیم، مدیریتی که بالقوه های مسجد را به بالفعل تبدیل می کند.

ترسیم الگوی عملکرد مطلوب از نگاه شارع مقدس برای بیوت الهی که به تعبیر کلام وحی، خانه کعبه(که خود برترین مسجد است) اول خانه ای است که برای مردم بنا شده است ( ان اول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکه) مستلزم تعیین قواعد و پایه های زیربنایی عملکرد و رفتار در آن یا به عبارتی شناسایی اصول است. اگرچه مبانی مصدم بر اصول است ولی در این نوشتار به موضوع اصول پرداخته می شود. نویسنده ای مبانی مدیریت اسلامی را بر بر حق محوری، آخرت گرایی، عدالت طلبی، معنویت طلبی، صداقت گرایی، خدامحوری وحی گرایی استوار می داند.

اصل در مدیریت اشاره به قاعده ای دارد که آن را امری درست و حقیقی می دانند  و ماخذ و مایه استدلال و رفتار مدیران است لذا منظور از اصول مدیریت مسجد، آن رهنمودها و قواعدی است که عمل کردن به آنها و طبق آنها مدیریت اثربخش مسجد حاصل می شود در نتیجه اصول مدیریت مسجد را باید زیربنای عملکرد موفق و موثر مسجد دانست.

در شناسایی و اکتشاف اصول مدیریت در مسجد، دو مولفه اساسی قابل تعریف است یکی اصول بنیادی(ارزشی) و دیگری اصول کارکردی. ارزش ها خوب و بدهای مبنایی و مطلوب هایی هستند که در رفتار افراد تاثیرگذارند. هنجارها به معنای آداب و رسوم اجتماعی است. تفاوت هنجار و ارزش در این است که هر هنجاری ممکن است دارای ارزش مثبت نباشد. اصول بنیادی شامل اصول و قواعدی است بگرفته از منابع دینی که به صورت خاص برای مسجد بیان شده و چگونگی رفتار در آن روشن می سازند.

هدف این اصول، حفظ تقدس مسجد از مجرای حاکم کردن فرهنگی دینی و ارزش مدار بر فضای آن است. پایبندی به این اصول خود یک آموزگار دینی است. به طور مثال تاکید بر اصل طهارت مالی در مسجد، این آموزه را به فعالان و مخاطبان مسجد منتقل می کند که از هر نمبع مالی در مسجد، این آموزه را به فعالان و مخاطبان مسجد منتقل می کند که از هر منبع مالی نمی توان برای مسجد هزینه کرد و در صورتی که نمایل داشته باشند با صرف اموال خود در مسجد جزء آبادکنندگان مساجد الهی( انما یعمر مساجد الله من آمن ... و آتی الزکوه ...) قرار بگیرند باید مالی طاهر داشته باشند، به طور مثال طبق این آیه شریفه پایبندی به زکات از شروط آبادکنندگان مساجد است این خود یک آموزه انسان ساز است.

اصول کارکردی شامل تدابیری عملیاتی است برای بهبود شیوه اداره مسجد، عملکرد بهتر و موفقیت بیشتر در جذب مخاطب که لزوما از متن دین استخراج نمی شوند. این نوع اصول را می توان مشترکا چه از منابع دینی و چه متون عمومی علم مدیریت خصوصا در موضوع سازمان های داوطلبانه استخراج کرد.

در بحث روان شناسی طراحی الگوی تحقیق،  باید گفت تفاوت بین اصول بنیادین ارزشی و اصول کارکردی از تفاوت در رویکرد پرداختن به آنها ناشی می شود. در طراحی اصول بنیادی، رویکرد محقق، رویکرد تاسیسی و به عبارتی رویکرد استنباطی از متن منابع  دینی است لکن رویکرد محقق در طراحی اصول کارکردی، رویکرد تهذیبی است. در این رویکرد تجربه بشر که مبتنی بر عقل سلیم جوهری به دست آمده است معتبر شناخته می شود لکن جهت شناخت اعتبار گزاره های آن، عدم تنافر یا تباین گزاره های تجربی با اندیشه های دینی مورد بررسی قرار می گیرد.

از تحقیقات دیگری که از تقسیم بندی دوگانه اصول استفاده کرده اند می توان به ر ساله دکتر محمدقاسم سبحانی با عنوان طراحی و تبیین الگوی نظارت و کنترل سازمانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه امام حسین(علیه السلام) اشاره کرد که اصول حاکم بر نظارت سازمانی را به دو نوع اصول اعتقادی و کارکردی تقسیم کرده است.

در ذیل، الگوی ملان مشتمل بر ابعاد اصلی و شاخص های آن تر سیم شده است. روش طراحی در این تحقیق روش تحلیل منطقی است. در روش تحلیل منطقی، هم محقق بر شناسایی ابعاد و شاخص های غالب در یک مدل از مطالعات اسنادی است. دستیابی به یک دستگاه هندسی و نظام منطقی ملان مدل که تا حد امکان جامع و مانع باشد هدف انتخاب روش است.

ادامه دارد...