به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، نخستین روز از همایش "جهان انسانی، حکمت اسلامی" به همت کانون اندیشه جوان و همکاری کارگروه فلسفه اسلامی مؤسسه اشراق عصر دوشنبه، ۱۳ بهمن در دانشگاه تهران برگزار شد.
بنابراین گزارش، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در این همایش گفت: موضوع سخنان من کمال انسان و انسان کامل است. ابتدا تصویری از علوم انسانی از لحاظ ساختاری بیان می کنم.
وی افزود: علوم انسانی را می توان به لحاظ مبانی، متدولوژی و ساختاری تبیین کرد. اینجا می خواهم یک تحلیل ساختاری از علوم انسانی مدرن ارائه کنم. علوم انسانی مدرن همه علوم غیرطبیعی و پزشکی و فنی را شامل می شود. الهیات، ادبیات، فلسفه و منطق، علوم عقلی و علوم الهی، عرفان، تاریخ، جغرافیا همه اینها را در بر می گیرد.
حجت الاسلام خسروپناه تصریح کرد: به علوم پایه و علوم انسانی می گوییم علوم انسانی؛ که همه این علومی که نام بردم را شامل می شود. گاهی اوقات اصطلاح علوم انسانی در برابر علوم اجتماعی قرار می گیرد که معمولا آلمانی ها این واژه را به کار می برند. یعنی وقتی می گویند علوم انسانی در مقابل علوم اجتماعی قرار می گیرد. علوم اجتماعی، اقتصاد، روانشناسی، جامعه شناسی، مردمشناسی و ... اینها را شامل می شود، البته دیلتای اصطلاح علوم اجتماعی را که بکار می برد همه این علوم را مد نظرش است.
این محقق و استاد دانشگاه بیان کرد: الان یک تفکیکی بین علوم انسانی و اجتماعی صورت گرفته، حتی درباره علوم انسانی مدرن به صورت کلی نمی توانیم سخن بگوییم. یعنی اگر مقصود از علوم انسانی مدرن، فلسفه باشد روش شناسی اش در اینجا یک معنا دارد و وقتی علوم اجتماعی است یک معنای دیگر دارد. نباید این دو را با هم خلط کنیم. برای اینکه دچار این خلط نشویم علوم انسانی را از علوم اجتماعی جدا می کنیم.
نقش حکمت اسلامی در علوم انسانی
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: حکمت اسلامی نقشی در علوم انسانی دارد ساختار علوم اجتماعی توصیف انسان تحقق یافته، انسان در بستر زمان را می خواهند بشناسند انسان فرا زمان علی الظاهر در علوم اجتماعی مورد مطالعه قرار نمی گیرد انسان در بستر زمان، انسانی که بتوان آن را فهمید اگر هرمنوتیکیسم باشیم انسانی که بشود آن را در مقوله انسان قرار داد و او را شناخت یعنی انسان فاعل آن شود اما اگر نسبتی به علوم اجتماعی داشته باشیم می بینیم به غیر از انسان محقق به انسان مطلوب هم از نظر یک جامعه شناس و اقتصاددان می پردازد.
وی تأکید کرد: وقتی انسان متحقق و مطلوب را شناخت تغییر انسان متحقق به انسان مطلوب را هم انجام می دهد. ممکن است بعضی ها فکر کنند فقط مکتب فرانکفورت دغدغه تغییر دارد هرمنوتیک ها هم دغدغه تغییر دارند لذا می بینیم در اقتصاد کلاسیک و نئو کلاسیک وقتی هایک و فریدمن صحبت می کنند، انسان مطوب هم مورد نظر آنها است و تلاش برای تغییر انسان متحقق به انسان مطلوب می کنند.
حجت الاسلام خسروپناه تصریح کرد: علوم اجتماعی مدرن این سه کار را انجام می دهد. همه پارادایم هایش هم تبیینی هم تفصیلی و هم انتقادی و هم پسامدرن دریدا و قدرت فوکویی متدلوژی شان متفاوت اما همه شان به دنبال آن هستند که چگونه انسان متحقق و مطلوب را بشناسسیم و چگونه انسان متحقق را به انسان مطلوب نزدیک کنیم. در بحث تحول علوم اجتماعی می خواهیم این علوم انسانی مدرن و پسامدرن را که با معنای سوبژکتیویته مطرح شده یا بر مبنای درهم تنیدگی سوژه و اُبژه تبیین شده این را می خواهیم تحول دهیم این اصلا تحول پذیر نیست. یا می خواهیم با کمک حکمت متعالیه یک علوم انسانی دیگری ارائه کنیم. معتقدم این دومی درست است.
مسئله ای ناشدنی...
وی افزود: البته این مسئله معنایش این نیست که علوم انسانی و اجتماعی مدرن را مخصوصا در روش شناسی نشناسیم. حتما به این علوم احتیاج داریم. اما اگر بگوییم علوم انسانی یا اجتماعی مدرن را با حکمت صدرایی متحول کنیم اگر کسی تصویر درستی از حکمت اسلامی و علوم انسانی مدرن داشته باشد اصلا این مسئله شدنی نیست پارادوکس است.
حجت الاسلام خسروپناه ابراز کرد: مثل اینکه فرض کنید با جنس و فصل مثلا یک حیوان، به یک حیوان دیگری تبدیلش کنیم این شدنی نیست جنس و فصل دیگری می خواهد تا حیوانی دیگر شود، ولی می توانیم با حکمت متعالیه یا حکمت اسلامی یک پارادایم جدید به معنای چارچوب علوم انسانی یا علوم اجتماعی دیگری برسیم. حالا این حکمت متعالیه در این ساختار علوم اجتماعی که سه ساحت داشت چه نقشی دارد و مبانی هستی شناسی انسان شناسی و معرفت شناختی و دین شناختی در توصیف انسان مطلوب می تواند نقش به سزایی داشته باشد به جای انسان مطلوب می توان نهاد یا سازمان اجتماعی یا رفتار مطلوب را گذاشت. در توصیف انسان مطلوب قطعا جهان بینی و مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی و انسان شناختی نقش دارد این را می توانیم از حکمت اسلامی بگیریم.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: انسان مطلوب کیست؟ در تغییر انسان متحقق به انسان مطلوب مهمترین مبانی ای که در حکمت اسلامی می تواند به ما کمک کند مبانی ارزش شناختی است. اعتباریات؛ اعتباریات قبل از اجتماع و بعد از اجتماع، حُسن و قبح ذاتی و عقلی، اگر کسی حسن قبح را ذاتی و عقلی بداند و برای اعتباریات منشأ حقیقی بداند برای تغییر متحقق به مطلوب به نقطه خوبی می رسیم. همه اعتباریات بعد از اجتماع هستند؛ و اجتماع هم بر اساس عرف خودش باید و نباید جعل می کند چیزی به نام ثابتات در باید و نباید وجود ندارد. یعنی اخلاق و معیار سنجش نسبی می شود. اما براساس حکمت اسلامی نمی توانیم این حرف را بزنیم بنابراین مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی و دین شناختی می تواند برای رسیدن به انسان مطلوب به ما کمک کند.
خسرو پناه ادامه داد: سوال این است آیا حکمت اسلامی در توصیف انسان متحقق که جنبه شناختش با روش پیمایش قابل شناخت است می تواند نقشی داشته باشد نقش حکمت اسلامی در توصیف انسان متحقق از انسان شناختی به یک روش شناسی می رسد که به ما می گوید چگونه انسان را بشناسیم. حکمت اسلامی نظریه هنجاری و راه مقابله با خودکشی به ما نمی دهد به ما کمک می کند در تعریف یک متدولوژی که آن می تواند در تعریف انسان متحقق به ما کمک کند. حکمت اسلامی به ما روش شناسی ای می دهد که می توانیم انسان متحقق را بشناسیم.
ارائه پارادایم جدید از علوم انسانی
وی گفت: نکته اول اینکه ما وقتی از تحول علوم انسانی مبتنی بر حکمت اسلامی صحبت می کنیم معنی اش این است که علوم انسانی و علوم اجتماعی مدرن را با حکمت اسلامی می خواهیم متحول کنیم این شدنی نیست بلکه با حکمت اسلامی می خواهیم از علوم انسانی یک الگوی جدیدی و پارادایم جدید در کنار پارادایم های قبلی ایجاد کنیم. نکته دوم اینکه حکمت اسلامی در این ۳ ساحت علوم اجتماعی مدرن می تواند در توصیف انسان متحقق و مطلوب و تغیر متحقق به مطلوب بیاییم این روش شناسی و مبانی حکمت متعالیه استفاده کنیم با آن یک توصیف جدیدی از انسان مطلوب دهیم که در عرصه اقتصاد یا روانشناسی یا جامعه شناسی بدهیم. اینکه با علوم انسانی مدرن چه نسبتی دارند آن بحث دیگری است این حکمت مبانی و روش شناسی اش می خواهد یک علوم جدید تأسیس کند. تحول نیست تأسیس است.
تاسیس نه تحول!
خسروپناه در ادامه سخنانش بیان کرد: اگر خواستیم علوم انسانی مبتنی بر حکمت اسلامی داشته باشیم تحول اینجا معنا ندارد بلکه منظور تأسیس است. از اینجا وارد مبحث کمال انسان و انسان کامل می شوم. این بحث از مباحث انسان شناسی است که با آنتروپولوژی فرق دارد. انسان شناختی عقلی رشد یافته که با وحی الهی همراه است که این انسان شناختی به بحث کمال پرداخته که فطرت انسان کمال طلب و کمال خواه است یعنی جنبه استعداد و بالقوه انسان، کمال خواهی است و این بحث تا انسان کامل می شود، انسان کامل انسانی است که کمال برای او بالفعل است. کمال از کمال بالقوه شروع می شود تا می رسد به کمال بالفعل که پیامبر (ص) و امیر مومنان علی (ع) است. در هر مقطعی یک نفر انسان کامل داریم. کمال از آن یک نفر پایین تر هم قابل اطلاق است.
وی تصریح کرد: برای انسان کامل که اول ما خلق الله است تمام کمالات ممکن است شأن او باشد اگر یک قدم دیگر بردارد واجب الوجود می شود اما انسان هایی که مادون انسان کامل هستند یک شأنی از انسان کامل دارند حالا علوم اجتماعی وقتی می خواهد به انسان کامل بپردازد که از نظر حکمت اسلامی در هر مقطعی یک نفر بیشتر نیست مقصود این است. یعنی همه انسان های متحقق می خواهند امام زمان شوند اما فرض بر این است که یک نفر بیشتر امام زمان (عج) نمی شود. اما تقرب به آن و تشبه به آن انسان می تواند در حکمت اسلامی مطرح شود. می گوییم انسان مطلوب آن انسانی است که کمال انسانی را حاصل کرده باشد فراتر از کمال جمادی و نباتی و حیوانی باشد. تصوف اسلامی آن را کمال فراتر از شهوت و غضب می داند.
چرایی تنزل عقل به عقل ابزاری
وی افزود: یعنی می گویند اگر عقل تابع شهوت و غضب شد به عقل ابزاری تنزل پیدا کرد رشد عقل معیشت غضب و شهوت می گوید انسان مصلوب این نیست. انسان مطلوب آن است که بتواند کمال عقلانی در حوزه عقل نظری را بدست آورد و در حوزه عقل عملی این است که ارزش های انسانی را درست درک کند. این عقل که در حکمت اسلامی مولفه کمال انسانی است که به در تغییر انسان متحقق به انسان مطلوب کمک می کند غیر از عقلی است که در سوبژکتیویته مطرح می شود. غیر از آن عقل عرفی است که تایع شهوت و غضب است.
حجت الاسلام خسروپناه تاکید کرد: اما عقل در کمال انسانی در حکمت اسلامی مطرح است آن عقلی است که گرچه مستقل از وحی است اما اجازه می دهد به وحی که عقلی که آن را ثابت کرد لایه های پنهان خود را به خودش معرفی کند. این عقل را از دفن شدن ها بیرون می آورد و آشکار می کند. اگر این هدایت را پیدا کردید کسی نمی تواند به شما آسیب برساند و این عقل انس با وحی پیدا می کند تا با کمک آن قرب الی الله پیدا کند لذا می گویند نهایت کمال انسان قرب الهی است. و قرب الهی با عشق و محبت الهی ایجاد می شود.
پایان پیام/
نظر شما