صالح آباد ظرفیت های یک مسجد نمونه را به تصویرکشید

خبرگزاری شبستان _ مسجد و کانون ها: مستند صالح آباد به کارگردانی امین قره سوفلو عنوان مستندی است که در پنجمین جشنواره مردمی فیلم عمار موفق به دریافت فانوس بخش «حرکت‌های خودجوش مردمی» شد. صالح آباد، روایت فعالیت های مسجد صاحب الزمان(عج) شهرک صالح آباد جنوب تهران است که با ایجاد یک کانون علمی و فرهنگی فعال در مسجد توانسته است یک روند تربیتی و آموزشی موفقی برای نوجوانان محله پایه ریزی کند. فعالیت این مسجد توانسته است یک جریان جدی فرهنگی در محله صالح آباد ایجاد کند که متشکل از سه ضلع خانه، مسجد و مدرسه است.

امین قره سوفلو، کارگردان مستند صالح آباد با حضور در خبرگزاری شبستان به موضوع این فیلم مستند و دغدغه هایی که در زمینه ساخت این فیلم داشته است، پرداخت که حاصل این گفتگو از نظرتان می گذرد.

-بفرمایید که چه شد موضوع مسجد را برای فیلم سازی انتخاب کردید؟

مسجد نهادی است که ظرفیت بسیاری دارد و اگر از این ظرفیت ها چشم بپوشیم خسران مبینی برای جامعه ما است. به اعتقاد من اگر به موضوع مسجد که می تواند بسیاری از معضلات فردی و اجتماعی یک محله را رفع کند، نپردازیم در حق مسجد و خودمان جفا کرده ایم.

یکی از اهداف ما از ساخت این فیلم نمایش یک مسجد با کارکردهای مختلف در کنار اقامه نماز بود. تلاش کردیم ظرفیت های درونی یک مسجد را نشان دهیم تا الگویی برای دیگر مساجد باشد. درصدد معرفی یک مسجد نمونه و معرفی تاثیرگذاری مساجد بودیم. اگر به این مسئله توجه شود بسیاری از مشکلات رفع می شود. تفکر اینکه مسجد، تنها خلاصه به محل عبادت می شود ظلم به مسجد است.

- چطور شد مسجد صاحب الزمان(عج)‌ را برای ساخت مستند صالح آباد انتخاب کردید؟

برای ساخت این مستند به سراغ 50 مسجد فعال تهران رفتیم که همگی در نوع خود نمونه و الگو بودند. در نهایت مسجد صاحب الزمان(عج) شهرک صالح آباد برای ساخت این مستند انتخاب شد و موسسه نجوای زلال هنر ساخت این فیلم مستند را آغاز کرد.

- به اعتقاد شما علت کم اقبالی عوامل فیلم ساز نسبت به ساخت فیلم در مورد مسجد چیست؟

از دو طریق محتوای یک فیلم تعیین می شود. محتوای فیلم را نظر سفارش دهنده یا علایق نویسنده تعیین می کند. شما اگر ویترین سینمای مستند و داستانی کشور را نگاه کنید،‌ کمتر با فیلم هایی که با محتوای مسجد باشند، مواجه می شوید که علت آن به دلایلی که اشاره کردم بر می گردد.

جشنواره عمار سعی کرد که نگاه متفاوتی نسبت به ساخت فیلم های مستند و چند رسانه ای داشته باشد. خلا تولیداتی با محتوای مذهبی را در سینما احساس و زمینه ساخت چنین فیلم های مستندی را فراهم کرد تا علاقه مندان به ساخت چنین فیلم هایی ورود پیدا کردند. جشنواره عمار ظرفیتی برای دیده شدن کار است و برای آنان که فرصت انتقال مفاهیم مورد علاقه خود به مخاطبان را نداشتند،‌ زمینه مناسب فراهم کرد.
 

کارهایی که معمولا در حوزه مسجد ساخته می شود اثرهایی کاملا سفارشی با برداشت سطحی نسبت به محتوا است. اگر تولیدات مسجد محور آنچنان که باید تاثیرگذار نبوده است شاید از آن جهات باشد که کار صرفا سفارشی و بدون علایقه شخصی و اطلاعات کافی درباره موضوع ساخته می شود. البته ما نیز ادعایی نداریم که به محتوای مسجد کاملا واقف هستیم. اما دغدغه هایی که داشتیم در این مستند به کار گرفته شد تا در ارتقای سطح کار اثرگذار باشد. نباید به موضوع مسجد سطحی نگاه شود بلکه باید تمام کارکردهای یک مسجد را به نمایش گذاشت و آن را به نحو احسنت به نمایش گذاشت.

به اعتقاد من سازنده فیلم مستند در کارش همان قدر موفق است که به حقیقت موضوع آشنا باشد. کسی که با فضای مسجد آشنا نیست، نمی تواند فیلمی در خور این مکان مقدس بسازد. همان قدر که تکنیک کار مهم است، اعتقاد، شخص سازنده نیز اهمیت دارد. مسجد، کارکرد های بسیاری دارد که فیلم ساز باید به همه آنها توجه کند. در گذشته وقتی فیلمی در مورد مسجد ساخته می شد تنها از مسجد، نماز جماعت و عده ای افراد سالخورده که در حال اقتدا به امام مسجد بودند، به تصویر کشیده می شد. در حالی که کارکرد مسجد تنها اقامه نماز نیست. این نشان دهنده عدم شناخت نسبت به کارکردهای مسجد است درحالی که مسجد کارکردهای بسیاری دارد.

شاید دلیل کم توجهی به تولید آثار نمایشی در حوزه مسجد نبود فیلم ساز و نویسنده دغدغه مند در این حوزه باشد. آنچه هم که تاکنون ساخته شده است بسیار سطحی به موضوع مسجد پرداخته است و سفارش دهنده هم به آن راضی بوده است. کمتر مسجد در فیلم سازی موضوعیت پیدا می کند. اینجا این سوال مطرح می شود که چرا متولیان امر مسجد در این زمینه دغدغه ای ندارند تا ساخت فیلمی در مورد مسجد را سفارش دهند!

-مباحث مذهبی به ویژه مسجد در تولیدات سینمایی و مستند کلیشه ای شده است. مثلا برای نمایش شخصیت مذهبی صرفا به نمایش ظواهر اکتفا می کنیم و کمتر احساس درونی آن فرد را نشان داده ایم. از چه تکنیکی برای نشان دادن حس شخصیت های مذهبی و بچه مسجدی ها می توان استفاده کرد؟

امروز تعریف دین محدود به کلیشه ها شده است و دین را به ظاهرش شناخته ایم. وقتی می گوییم فرد مسلمان و مذهبی، تعریف از فرد مسلمان به رکوع، سجود، نماز و چادر، دعای ندبه و توسل خلاصه شده است و به تصویر کشیدن فیلم در این زمینه هم به همین مسائل خلاصه می شود و بسیاری از احساسات را نمی توانیم نمایش دهیم چون به حداقل ها در دین بسنده می کنیم.

در واقع وقتی از دین تعریف حداکثری نکنیم و تعریف در مورد دین را اصلاح نکنیم نمی توانیم از کلیشه ها خارج شویم. وقتی می گوییم فرد مسلمان باید ابتدا تعریفی از مسلمانی داشته باشیم و بعد آن را به تصویر بکشیم. اگر دین در جامعه به درستی تعریف شود در فیلم نیز به درستی به تصویر کشیده می شود.

باید به تعریف هایی که بزرگان دین ما از دین داشته اند، برسیم و بعد به سراغ سینمای دینی برویم. اگر این موضوعات تعریف نشود تعریف کردن از مسلمانی هم توجه به ظواهر می شود. به عنوان مثال ما هیچ فیلمی را ندیده ایم که در آن یک بچه مسجدی دغدغه عدالت اجتماعی داشته باشد. در فیلم ها صداقت، امانتداری، عدالت خواهی در یک بچه مسجدی نشان داده نشده است بنابراین رویکرد اجتماعی به دین وقتی از دین حذف شود دین با ظواهری همانند قرآن، سجاده و... ختم می شود و روح از دین گرفته می شود و فقط ظاهر آن باقی می ماند.

 وقتی در فیلم نشان داده شود که یک فرد مسجدی درد گرسنگی همسایه خود را دارد آن موقع دین حداکثری می شود و ما اسیر کلیشه ها نشده ایم. ما امروز دین را باید در روح استکبار ستیزی، روح خروشان و استعمار ستیزی تعریف کنیم. کارگردان و نویسنده ای که دین را با کلیشه شناخته است همین طور هم دین را به تصویر می کشد.

- آیا ما این تکنیک و پتانسیل لازم برای نمایش تعریف صحیح از دین و مسجد را داریم؟

فن سینما یک سری قواعد شرطی دارد و وقتی به امری در سینما می پردازیم به مرور برای مخاطب باورپذیر می شود. اما در محتوای سینمای معنوی نسبت به باور پذیری کار چندانی انجام نشده است. از همین قاعده می توان احساس یک بچه مسجدی را به مخاطب منتقل کرد. در این کار ابزارهایی همانند نور، رنگ و تکنیک های تصویر برداری و...  می تواند در تحقق هدف موثر باشد.

از طرفی در سینما و سریال سازی هر چقدر هزینه شود نتیجه می گیریم سریالی که هر روزش 2 دقیقه خروجی نهایی دارد با سریال هایی که 30 دقیقه خروجی نهایی داشته باشد، متفاوت است. باید فیلم ساز، نویسنده، نهاد حامی سازنده فیلم  دست  به دست هم دهند تا فیلم که تولید می شود کلیشه ای نباشد.

باید این دغدغه به فیلم کشیده شود که به عنوان مثال آیا مسجد می تواند به جامعه خود خدمات رسانی کند؟ که باید گفت بله می تواند زیرا که بسیاری از مساجد در این زمینه فعال هستند. ما در مورد مسجد می توانیم این گونه نشان دهیم که زوجی که در آستانه طلاق بوده، مسجد زمینه ساز آشتی سازی آنها شده است یا مسجد در یک محله چگونه تاثیرگذار بوده است یا دانش آموزی که در آستانه ترک تحصیل بوده است مسجد محله او را از این کار منصرف کرده است. اما چون به این موضوعات توجه نشده است نتیجه آن می شود که  مسجد را تنها در سجاده، مهر و محراب خلاصه می کنیم. باید این موضوعات و دغدغه ها به تصویر کشیده شود. دغدغه بچه مسجدی را باید فهمید تا سینما به آن بپردازد و از بچه مسجدی و شخص مذهبی تنها به ظواهر بسنده نکنیم.

گفتنی است،‌ مستند صالح آباد کاری مشترک با مسعود کارگر است که به تهیه کنندگی سید جمال عود سیمین در موسسه نجوای زلال هنر ساخته شده است. تصویربردار این مستند نیز افشین ایمانی و امین قره سوفلو، تدوینگر جواد رئیسی و مسعود کارگر، ناظر کیفی امیر مهریزدان و مدیر تولید آن علی صدرالدینی است.

پایان پیام/