خبرگزاری شبستان: در اصفهان دوره صفوی بر اساس سنت دیرینه شهرسازی ایران و با بهره گیری از تجارب کشورهای اروپایی، مجموعه ای از کاخ ها، کوشک ها، بازارها، مسجدهای بزرگ، مدرسه ها، کاروان سراها و باراندازها در پیرامون میدان وسیع مرکزی(میدان چوگان) و در کنار خیابان چهارباغ و نیز پل هایی استوار بر زاینده روز طبق طرح و نقشه سنجیده ای ایجاد شد.
این نوسازی و نوآوری گسترده در دوره ای کوتاه در سایه امنیت اجتماعی و قدرت دولت متمرکز و امکانات وسیع مالی خزانه ملی و آمادگی فنی هنری استادکاران برجسته ایرانی امکان پذیر بود. پوپ تصریح می کند که در این دوره نقشه کشی و طراحی حایز اهمیت بوده است. او تصریح می کند که در این دوران نقشه و طرح با رعایت ترکیب و تناسب خلق می شده است.
ارنست کونل، اصفهان را به عنوان پایتختی مدرن می شناسد و می افزاید که این شهر باید از نظر شهرسازی و آزمایش آگاهانه ای که در این زمینه صورت گرفته است، مورد توجه خاص قرار گیرد. انگلبرت کمپفر، در توصیف اصفهان عضر ساه سلطان حسین آن را از نظر وسعت بزگترین شهر آیا در این سوی رود گنگ می شمارد و خیابان هی پهن و مستقیم و درختکاری ها و جوی های آب روان آن را می ستاید.
«پیترو دلاوله» ایتالیایی میدان نقش جهان و بناهای اطراف آن را با مشهوترین میدان شهر رم (ناوونا) مقایسه می کند و به دلیل های گوناگون آن را برتر می یابد. پدیده شکوهمند سازی شهرسازی و مجموعه بناهای فاخر اصفهان، گذشته از روحیه آبادگر و استعداد و ذوق هنری شخص شه عباس زاییده دوره تاریخی و تحولات جهانی بود.
برخی عامل ارتباطات پدید آمده بین ایران و سایر کشورهای اروپایی و آسیایی را موثر می دانند.
اما آنچه انکارپذیر می نماید این است که این شکوفایی به سبب نداشتن پایه های فرهنگی استوار، با مرگ شاه شاه عباس رو به انحطاط نهاد. عظمت شهرهای کشورهای قدرتمند اروپایی که با ایران رابطه دیپلماسی برقرار کرده بودند و به خصوص جاذبه های مجموعه آثار وابسته به دربار عثمانی به عنوان رقیب امپراطوری صفوی و نیز رهایی از حکومت قبیله ای دوره تیموری و تشکیل امپراطوری متمرکز با ایران را به گونه ای سطحی نگریسته اند مثلا ارنست کونل می نویسد: «این سلسله صفوی به یاد ایده آل های ملی توده مردم می افتد و ایران را یکبار دیگر برای آخرین بار به اوج اعتلای فرهنگ رهنمون می شود».
و اشاره ای کوتاه به روابط ایران با چین و سایر کشورهای اروپایی می کند. جان مایه های سنتی به ظاهر تحول یافته در مجموعه آثار کلاسیک که جلوه گاه شیوه معماری اصفهانی بود در عین نمایش غرور ملی و چیره دستی طراحان و معماران روی به انحطاط داشت.
پوپ می نویسد:
«گرچه معماری صفوی بدعتی را نشان نمی دهد و درخشان ترین عصر معماری ایرانی نبوده ولی عصر اعتلا و آخرین نمایش معماری اسلامی ایران است. برچیدن بازمانده بساط اندیشه عرفانی، انزوای متفکران علمی دینی، انحطاط نگارگری و رکود ادبیات فخیم، نشانه های با رز انحطاط در پی ساخت و سازهای پرجلوه داشت گویی همه استعدادها به کار گرفته شد و شیوه ها به کار بسته شد تا در پس عناصر حیرت انگیز شروه به انحطاط قطعی ایران و متعلقات اش به نمایش گذارده شود. در آثار محققان این دوره چنین بررسی صورت می گیرد و تنها فروپاشی و انحطاط در شقوق مختلف هنری مورد تایید قرار می گیرد».
شاردن در جمله ای کوتاه می نویسد: « با مرگ شاه عباس اول، ایران از زنده بودن باز ماند» و همچنین ارنست کونل می نویسد: هنوز پیش از آنکه سلسله صفوی سقوط کند در تمام شئون هنری گرایش به سوی انهدام آغاز شده بود. هر اثر از مجموعه آثار کلاسیک دوره شکوفایی بر دیگر آثار به لحاظ فرم و ابعاد و گزینش مکان و عملکرد موثر بوده و کل مجموعه در شکل بندی شهر تاثیر گذاشته بود و طرح نو ریخته شهرسازی در اندازه ها و جایگزینی ها و مراتب شکوهمندی هر اثر تاثیر عمده داشت. توزان و تقارن مجموعه و تناسب طلایی آنها با مجموعه به نماهای دوره عباسی در همین انسجام فکر و اربست دقیق فن و هنر مبتنی بر بینشی نو پدید نهفته باشد.
انگلبرت کمپفر در سفرنامه اش می آورد که همسانی و یکنواختی عمارت در دوره میدان با چندبنای مجلل به بهترین وجه تنوع مجموعه را پدید می آورد و در بیان طرح نو ریخته شهرسازی (رصا اصفهانی) مورخ دوره ناصری می نویسد که شاه عباس بنای شهر تازه را با توجه به موقعیت قرارگیری در کنار زاینده رود، یک دستی فضا و طبیعت بکر آن طراحی کرد.
پایان پیام/
نظر شما