حضرت امام (ره) الگویی جهانی برای کسانی است که می‌خواهند بهترین و والاترین باشند. البته این الگوگیری زمانی محقق می شود که به شناختی جامع از شخصیت ایشان برسیم. نزدیک شدن به سالگرد ارتحال امام ما را بر آن داشت تا با بررسی شخصیت و دیدگاه این بزرگ مرد تاریخ انقلاب گامی در راستای معرفی ایشان به جامعه اسلامی برداریم. آنچه می‌خوانید شرح گفت‌وگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام ذبیح‌الله نعیمیان، عضو هیئت علمی پژوهش عقیدتی وابسته به دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری است.
امام (ره) شخصیتی که باید از نو شناخت
آقای نعیمیان به نظر شما بارزترین بعد شخصیت امام (ره) که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است، چیست؟
امام (ره) به ابعاد مختلف اجتماع توجه داشتند و همه مسایل فردی، خانوادگی و هم مسایل کلی جامعه اسلامی را در کنار هم می‌دیدند. البته ناگفته نماند در بعضی جهات بخشی از این مسایل مطرح شده است. ایشان در مسایل فردی تلاش می‌کردند که زندگی‌شان بر اساس تعالیم اسلامی باشد، ولی اگر بخواهیم به شأن مدیریتی ایشان در جامعه بپردازیم و چشم‌انداز آن را حتی در خانواده‌شان بررسی کنیم، باید گفت که در شخصیت ایشان ویژگی‌های منحصر به فرد نهفته است.
هدف اصلی ایشان ساختن و قرار دادن خود در مسیر قرب الهی بود و شاید از این جهت باید گفت که اغلب ابعاد زندگی ایشان از شناخت آحاد مردم به دور و مورد غفلت تمام اعضای جامعه قرار گرفته است، آن هم به این دلیل که ابعاد شخصیتی ایشان به صورت اجمالی در اختیار همگان قرار گرفته و تفصیل آن نیازمند تعامل است، چنانکه بسیاری از ابعاد شخصیتی ایشان ممکن است مورد پنهان‌کاری نیز قرار گرفته باشد و ابعاد درونی ایشان به این مانع بزرگ برخورده باشد که خود ایشان نخواسته‌اند که تمام ابعاد زندگی‌شان شناخته شود، به ویژه بخشی از شخصیت زندگی حضرت امام که به ناچار در معرض دید عموم قرار گرفته تنها آن ویژگی ها شناخته شده است، بنابراین باید گفت تمام ابعاد زندگی آن مرد بزرگ باید بررسی شود، آن هم به این دلیل که با بررسی ابعاد مختلف زندگی ایشان می‌توان گفت ایشان چندان شناخته شده نیستند و فقط بخشی اززندگی ایشان در قالب خاطرات مورد شناخت قرار گرفته است.
بنابراین اگر بخواهیم تحلیل مناسبی از شخصیت امام راحل داشته باشیم خیلی نمی‌توان انتظار داشت که جامعه شناخت کاملی از ایشان پیدا کرده است، بلکه یک بعد زندگی ایشان شناخته شده و بعد دیگر زندگی‌شان در ابعاد اجتماعی، اخلاقی و ارزشی امام راحل قطعا باید مورد کنکاش قرار بگیرد، آن هم به این دلیل که امکان بررسی شخصیت ایشان در بعد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نبوده است بلکه از این حیث می‌تواند شخصیت امام (ره) را مورد تحلیل قرار داد، لازم به ذکر است که این تحلیل از زندگی امام راحل به صورت نظری انجام نشده است و آنهایی هم که انجام شده به قطع کافی نیست.
در ضمن بخشی از شخصیت ایشان در قالب قلم و نوشته ها بروز کرده که از زمان جوانی ایشان به یادگار مانده که از جمله می توان به کتاب «شرح چهل حدیث» و «شرح حدیث جنون عقل و جهل» و بخشی از کتاب‌های دیگر ایشان که به ذکر اسرار نماز پرداخته و به آداب درونی عبادت پرداخته را بررسی کرد؛ که اینها هم می‌تواند حاکی از شخصیت ایشان باشد که در عمل و سیره ایشان ظهور پیدا کرده و هم می‌تواند در زندگی فردی یکایک ما الگو باشد.
امام راحل حتی در روابط و مناسبات خانوادگی الگوی همه ما هستند که بخشی از رفتار ایشان در قالب خاطرات ذکر شده است. ابعاد دیگر را می توان از طریق مصاحبه‌هایی که با نزدیکانشان و افرادی که با ایشان ارتباط داشتند شناسایی کنیم، ایشان بسیاری از نکات ظریف در مهندسی اجتماعی را کاملا در نظر داشتند که خطاب به خانواده‌ها و اعضای خانواده ذکر کردند و هم در نوشته‌های ایشان مورد توجه قرار گرفته است، حتما باید آن را در نظر گرفت که خانواده از منظر حضرت امام از جایگاه رفیعی برخوردار است که اگر آن جایگاه اصلاح نشود و مورد توجه قرار نگیرد به طبع خانواده و کل جامعه اسلامی دچار آسیب خواهند شد.
امام (ره) پیشرو در تمدن اسلامی
امام (ره) با توجه به اینکه شخصیت سیاسی والایی بودند ولی با تمام مشغله‌ها به خانواده‌شان اهمیت زیادی می‌دادند، این مدیریت در زندگی چگونه انجام می‌شد؟
امام (ره) تلاش داشتند که جنبه ایجابی خانواده‌ها و هویت و شخصیت مثبت خانواده‌ها را ارتقا داده و در مسیر قرب الهی حرکت کنند تا خانواده ها پلی برای رسیدن به جامعه برتر و نمادین اسلامی باشد. در بخش مهندسی معرفتی که ایشان برای کل جامعه داشتند بیشتر مسایل اجتماعی، حکومتی را مدنظر قرار داده که این ابعاد مختلف و پیشینه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی را بررسی کرده و عناصر مؤثر بر رسیدن به جامعه ایده‌آل را معرفی می کردند و این ابعاد گوناگون در مسایل مختلف اجتماع به شکل جامع و فراگیر شکل می‌گرفت که حضرت امام در آن تأکید داشتند و برایمان معرفی می‌کردند.
در ضمن ایشان برای زمام‌داران جامعه رهنمودهایی داشتند و این مسئله تنها در قالب هدایت‌گری اجتماعی و حکومتی در بیانات ایشان نبود بلکه در نحوه عزل و نصب‌ها، تربیت انسان‌ها ، به گونه ای خاص افراد را تربیت کردند تا افرادی که بعد از ایشان بر سر کار می‌آیند ویژگی‌هایی خاص داشته باشند.
همچنین می‌توان فراتر از بعد فردی امام (ره) را در جهان مورد توجه قرار داد که ایشان نه تنها مصلح اجتماعی در سطح جهان بودند بلکه به بیان ابعاد مختلف و نیازهای جامعه، آسیب‌شناسی‌ها، هدایت‌گری‌ها و ارزیابی‌های جامعه توجه نشان می‌دهند.
همچنین در سیره عملی هم ایشان به جهت‌دهی جهان اسلام پرداخته و تلاش کرده‌اند تا جهان اسلام را در مسیری به حرکت درآوردند که بتواند به تمدن اسلامی برسد، بنابراین برخلاف برخی از کسانی که به عنوان بیدارگران اسلام و مصلحان سیاسی، اجتماعی جهان اسلام می‌شناسیم، می‌توانیم حضرت امام را نه تنها به عنوان مصلح اجتماعی- سیاسی معرفی کنیم؛ بلکه می‌توانیم ایشان را پیشرو در تمدن اسلامی، ایده‌پرداز و هدایت‌گر جامعه اسلامی بدانیم که ابعاد مختلف زندگی ایشان می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
دوراندیشی امام (ره) جامعه اسلامی را حفظ کرد
امام (ره) در وصیت‌نامه خود به بیداری ملت اسلامی در برابر فرقه‌های دینی تأکید کرده بودند ولی در حال حاضر باز هم شاهد بروز و ظهور انواع فرقه‌ها هستیم، با توجه به دوراندیشی امام راحل در آن زمان به نظر شما مسئولان برای از بین بردن خرافات و فرقه‌های دروغین چه کاری باید انجام دهند؟
در سطح مسایل فردی، اجتماعی و شکل‌گیری دولت اسلامی و جامعه اسلامی در سطح جهان و رسیدن به تمدن اسلامی حضرت امام همواره دو بعد را در کنار هم مدنظر داشتند، یکی اینکه باید جهت‌دهی مناسب انجام بگیرد و دیگری اینکه آسیب‌شناسی شود.
در همه سطوح شاهد بودیم که بعد مذهبی و باورهای دینی دستخوش حملات، تحریف‌ها و هجمه‌های گوناگونی بودند و بر همین اساس ما شاهد شکل‌گیری گروه‌ها، نحله‌ها و فرقه‌های مختلفی در گستره تاریخی کشورمان و در جوامع اسلامی بودیم، در اصل این انحراف‌ها حاصل کج‌اندیشی‌ها و انحراف‌هایی است که افرادی خود آن را ابداع کرده و یا از جریان‌های دیگر آن را پررنگ کرده و به گونه‌ای بومی‌سازی می کنند که به جامعه، خانواده و نظام جامعه اسلامی آسیب بزند، بخشی از این فرقه‌ها حاصل اندیشه‌های متحجرانه و کم‌اندیشی‌ها است.
برای مثال برخی با گرایش‌های وهابیت که به شکل توسل به خدا در بخش توحید اما با برداشت‌ها و برائت‌های تحریف شده و من در آوردی این فرقه راگسترش دادند که امام (ره) هم در کتاب «کشف‌الاسرار» به زیر سؤال بردن بدعت‌ها پرداخته‌اند، در آن زمان نگاه آسیب‌شناسانه حضرت امام (ره) بسیار فراگیر بود و حالا می بینیم که بینش و باور ایشان در تمام زمین‌ها و زمان‌های مختلف کار برد دارد؛ بی‌جهت نیست که در اوایل شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی ایشان همواره به شکل‌گیری این نگر‌ش‌های انحرافی که در لباس‌های مختلف از قبیل تحجر، روشنفکری، غرب‌گرایی و غرب‌زدگی پرداختند،آن هم به این دلیل که خطرات هر روز به گونه‌های مختلف جامعه اسلامی را تهدید می‌کند و حضرت امام نسبت به این قضیه بسیار حساس بودند، آن هم به دلیل اینکه با شکل‌گیری مواضعی غلط یا مواضعی انحرافی تمام باورهای دستخوش تغییر قرارخواهد گرفت و می‌تواند افراد را در پرتگاه انحراف قرار دهند و جامعه، خانواده، دولت و خود فرد را به سمت کج‌اندیشی‌ها هدایت کرده و جامعه اسلامی را به جامعه ضد اسلامی تبدیل کند. فرقه‌ها و نحله‌ها همواره تلاش کردند افرادی را جذب اندیشه‌های خود کنند و از طرفی علما و حضرت امام به مقابله با این کج‌اندیشی‌ها پرداخته‌اند.
نیازمند ارتقای معرفت دینی هستیم
در چنین شرایطی چه اقداماتی برای نجات جامعه باید انجام داد؟
این اقدامات نیازمند پاسخ‌های گوناگونی است که وابسته به ارتقای بصیرت دینی و ارتقای معرفت دینی ما است تا کسی نتواند در حلقه دینی و معرفتی ما نفوذ کند و جامعه ما از این کم‌اطلاعی و عدم بصیرت ممکن است رنج ببرد، بنابراین در هر عرصه‌ای اصلی‌ترین پاسخ ارتقای معرفت دینی است و پس از آن نوبت به بیدارباش علما و روحانیون می‌رسد که می‌توانند با این انحراف‌ها مقابله کرده و از طریق پاسخ‌های کامل و جامع به مقابله با ترویج فرقه‌ها بپردازند. در مرحله بعد همه برخوردهای قاطع و قضایی با کسانی است که ممکن است سردسته انحراف در جامعه باشد که آنها هم می‌توانند به شکل‌های مختلفی از سوی مسئولان انجام بگیرد.
امام (ره) معتقد بودند، رهاکردن جوانان رها کردن آینده است
امام (ره) به جوانان بسیار بها می‌دادند، با اینکه در حال حاضربیشترین جمعیت کشور جوان است، در حال حاضر باید برای جوانان چه کار کرد؟
جوانان جامعه قشر مهمی هستند که می‌توان به شکل بالفعل و بالقوه نقش‌آفرین باشند، آن هم به این دلیل که آنها به تدریج معلومات شان بیشتر شده و متصدی مسئولیت‌های خطیری می‌شوند که به شکل جدی می‌توان جامعه را به هر مسیری که بخواهند پیش ببرند.
در ضمن اگر نوجوانان و جوانان از سنین کودکی با ارزش های متعالی بیشتر آشنا شوند و توجه مسئولان را بیشتر به خود جلب کنند در آن صورت می توان گفت که جامعه روبه پیشرفت است، ولی اگر جوانان رها شوند آینده هم رها خواهد شده و جوانان در معرض آسیب‌ها خواهند بود، از این رو جوانان باید با ارتقای ایمان و باور خود به رفتار و بینش‌های خود سمت و سو دهند و با کنار هم قرار گرفتن این کنش‌ها و باورهای فردی، شاهد کنش‌های جمعی خواهیم بود که اگر ارزش‌ها بر آن حاکمیت پیدا کند جامعه آینده ارزش‌باور و ارزش‌محور خواهد بود که دست یابی به این مهم دغدغه اصلی حضرت امام بود.
امام (ره) برای زنان جایگاه تربیت گری و همدوشی قایل بودند
امام راحل جایگاه خاصی برای زنان قائل بودند، به نظر شما بی‌توجهی به این جایگاه چه تبعاتی را به همراه دارد؟
زنان ابعاد مختلفی را در خود دارند. بخشی از آن بعد به جنبه تربیت‌گری و مادری در جامعه بر می گردد، نه اینکه آنها فقط مادر یک طفل باشند بلکه در واقع زنان، مادران جامعه آینده هستند و این جایگاه بسیار اهمیت دارد.
حضرت امام همواره شأن تربیت‌گری زنان را مورد توجه قرار می دادندو همواره سعی می‌کردند این شأن را ارتقا داده و در مسیر مناسب هدایت کنند. به همین منظورویژگی‌های لازم برای مادران جامعه را بررسی و به سمت ارزش‌ها سوق می دادند، اما از نظر امام شأن دیگر برای زنان جایگاه همدوشی آنها با مردان است که حضرت امام مردان و زنان را در کنار هم می‌دیدند و این الگوی مناسبی برای زندگی جمعی است که اگر این دو به طور مناسب و هم‌سو با یکدیگر حرکت نکنند جامعه دچار اختلاف جدی می شود.
پایان پیام/
نظر شما