خبرگزاری شبستان: با مطالعه اسناد، مدارک و خاطرات دوران نهضت امام و بررسی نقش و جایگاه مساجد بازار در این دوران درمی‌یابیم که نقش و عملکرد مسجد شاه بسیار اندک و کم‌رنگ‌تر از دیگر مساجد بازار بوده است، البته این جریان به نفوذ عوامل رژیم در این مسجد بخصوص بعد از جریانات نهضت ملی نفت برمی‌گردد.
این مسجد پایگاه و محور فعالیت مبارزان بود اما متأسفانه با ورود افرادی از دربار به امامت جمعه این مسجد و تحت نظر درآمدن آن در جریانات گوناگون، نقش و محوریت خود را برای انقلابیون از دست داد. این مسجد به دلایلی در بعضی از جریانات مورد توجه انقلابیون قرار گرفت که باز متأسفانه به دلیل توجه و حساسیت رژیم حرکت خیلی مهمی در آن صورت نگرفت.
قیام 15 خرداد
به دنبال تظاهرات زنجیری بازار تهران و سخنرانی کوبنده امام در عصر عاشورا در جمع هزاران نفر در فیضیه قم، شب 12 محرم، مطابق 15 خرداد 1342 حمله رژیم شاه به سنگر روحانیت و مبارزان آغاز شد و عمال رژیم با یورش به منزل امام خمینی (ره) ایشان را دستگیر و به باشگاه افسران تهران و سپس به پادگان قصر منتقل کردند. همان شب، آیت‌الله قمی در مشهد و آیت‌الله محلاتی در شیراز نیز دستگیر شده به زندان انتقال یافتند.
در این اوضاع و احوال، بازاریان تهران با شنیدن خبر دستگیری آیت‌الله خمینی به تدریج از ساعت 9:30 صبح 15 خرداد در مسجد شاه تجمع کردند و با تظاهرات در خیابان‌ها اعتراض خود را نسبت به دستگیری آیت‌الله خمینی و دیگر عالمان و واعظان اعلام کردند و آزادی آنان را خواستار شدند.
در همین رابطه در گزارش اطلاعات داخل ساواک چنین آمده است: «عده‌ای قریب 200 نفر در بازار بزرگ، شروع به دادن شعار خمینی، خدا نگهدار تو، مردم نترسید خمینی دستگیر شده مردم مبارزه کنید، نموده و به طور دسته‌جمعی حرکت کردند افسران شهربانی و پاسبان کلانتری 8 آنها را تعقیب کردند و گویا دو نفر افسر شهربانی مضروب شده است. متظاهرین داخل مسجد شاه شده و فریاد می‌زنند از پاسبان ذره‌ای نترسید ما همگی مانند محمد حسنی هستیم که پاسبانی را در مشهد کشت».
یکی از مصاحبه‌شوندگان حاضر در آن روز درباره تظاهرات 15 خرداد و وضعیت مسجدشاه چنین می‌گوید: «مسجد امام که آن موقع به نام مسجدشاه معروف بود، هیچ محوریتی در ارتباط با انقلاب نداشت، فقط من یک خاطره در رابطه با 15 خرداد دارم، حدود ساعت 30/10-10 بود که تمام بازار بسته بود و جمعیت جلوی مسجد امام موج می‌زد و همه شعار یا مرگ یا خمینی می‌دادند اما از آن سو ارتش از میدان ارگ جلوی بازار آمد و به صف، اسلحه را به سوی مردم گرفتند و شروع به تیراندازی کردند. آنها اولش گاز اشک‌آور می‌ریختند و این گاز اشک‌آور تا جلوی مسجد امام همین طور می‌آمد و تمام آن منطقه را فرا گرفته بود. بعدها دیدیم که جمعیت دیگری توی خیابان ناصرخسرو و جلوی مسجد امام، موج می‌زد. خود من توی این موقعیت که داغ و گرم بود و مرتب به مسجد امام دم حوض رفته و یک خورده آب به چشم‌هایم می‌زدم و برمی‌گشتم.
به هر حال در 15 خرداد بازارفروشان بازار تهران تظاهرات عظیمی به راه انداختند. همزمان با آن اهالی ورامین، کم و دیگر روستاهای اطراف نیز به سوی تهران سرازیر شدند. مردم در مقابل شاه قرار گرفته بودند آنان نام شاه را از میدان و مسجد برداشتند و خمینی را جای آن گذاشتند و آرام آرام فریاد مرگ بر شاه هم شنیده شد. جمعی برای در اختیار گرفتن رادیو یورش بردند اما آتش دژخیمان مانع این امر شد. شاه برای درهم کوبیدن نهضت و قیام عمومی دستور سرکوبی مردم را داد. حتی این مردمی که از ورامین راه افتاده بودند دسته‌جمعی مورد کشتار قرار گرفتند. گرچه قیام تهران در 15 خرداد به ظاهر سرکوب شد امام مردم بخصوص بازار تهران در روزهای بعد به اعتصاب و بستن مغازه‌ها ادامه دادند و سرانجام در پی اعتراضات و تجمعات مردمی که بیشتر در مساجد و تحت لوای جلسات مذهبی پی‌ریزی می‌شد، رژیم شاه تسلیم شد و در 11 مرداد 1342 یعنی حدود دو ماه بعد به آزادی امام خمینی، آیت‌الله قمی و آیت‌الله محلاتی تن داد.
انتخاب مسجد شاه به عنوان محل اجتماع و شروع تظاهرات سالگرد قیام 15 خرداد در سال 1343
با فرارسیدم محرم و سالگرد سرکوبی قیام 15 خرداد، رژیم شاه تمام قوای خود را بسیج کرد تا کشور را تحت کنترل داشته باشد، بسیاری از واعظان را از منبر رفتن ممنوع کرد و بسیاری را برای گرفتن تعهد به سازمان امنیت فراخواند و مورد تهدید و ارعاب قرار داد. با وجود این پیش بینی ها، حقایق گفته می شد که در این رابط بسیاری از واعظان بازداشت شدند.
اعلامیه عزای ملی به مناسبت سالگرد قیام 15 خرداد با امضای امام خمینی(ره) و جمعی از علمای تراز اول انتشار یافت. در آن تصریح شده بود که "ما ترک نصیحت و سکوت را .... جرم می دانیم، گناه بزرگ می دانیم و استقبال از مرگ سیاه می دانیم".
اعلامیه مزبور با استقبال مردم همراه بود و در عاشورا اجتماعاتی به راه پیمایی پرداختند. در تهران مبارزان تظاهراتی از مسجد شاه آغاز کردند سپس از خیابان سیروس به سمت دانشگاه تهران به راه افتادند که البته این تظاهرات در نزدیکی مسجد سپهسالار به زد و خورد با ماموران امنیتی انجامید.
نکته قابل توجه در واقعه سالگرد قیام 15 خرداد در تهران، انتخاب مسجد شاه به عنوان محل اجتماع و شروع تظاهرات از سوی مبارزان بود که این خود اهمیت و موقعیت مسجد را می رساند. بعدها با آگاهی و بسیج ماموران امنیتی در این محل، راه پیمایی از مسیرهای دیگری آغاز شد.
پایان پیام/
نظر شما