خبرگزاری شبستان: پژوهش های تاریخی نشان می دهد که مسجد نخستین مرکز آموزشی مسلمانان بوده است، در صدر اسلام، پیامبر(ص) و یارانش در مسجدالحرام گرد هم می آمدند و از احکام الهی سخن می گفتند و مسجد؛ محور امور و دارای کارکردهای گوناگون عبادی، سیاسی، اجتماعی،فرهنگی، آموزشی، تربیتی، ادبی، تبلیغی، درمانی، اقتصادی و قضائی بود.
آنگونه که از احادیث بر می آید مساجد در عصر ظهور نیز دارای چنین کارکردهایی خواهند بود. آموزش علوم اسلامی و قرآن در آن جریان خواهد داشت و برای قرآن آموزی، خیمه گاه مسلمانان اعم از عرب و عجم خواهد داشت و مساجد، دانشگاه علوم قرآنی در عصر ظهور خواهند بود.
با توجه به ظرفیت های مساجد در کشور جهت رسیدن به مسجد طراز اسلامی در عصر ظهور، راه کارهای عملیاتی قرآن آموزی در مساجد تبیین می شود.
سؤال: راه کارها و شیوه های عملیاتی قرآن آموزی در مساجد چیست و کدامند؟ و به تعبیر دیگر چه راهکارهای نوینی در عملیاتی کردن قرآن در مساجد وجود دارد؟ و شیوه های نوین قرآن آموزی در مساجد کدام است؟
هدف: هدف از این تحقیق، پس از یافتن و احصاء شیوه های موفق و عملیاتی و اجرایی قرآن آموزی در مساجد که در مقاله حاضر به آن اشاره می شود؛ توان اجرایی مساجد تهران را داشته باشد و پس از آن، همان شیوه ها در مساجد کل کشور اجرا گردد تا زمینه را برای مسجد طراز اسلامی عصر ظهور آماده نماید. و در پایان، هدف نهایی انس بیشتر مردم(همه اقشار) با قرآن است.
قرآن کتاب اسلامی دین اسلام است. به باور مسلمانان قرآن به صورت وحی از سوی خداوند نازل گردیده و معجزه پیامبر(ص) است و یکی از موارد اشاره شده در حدیث ثقلین است.
در باور مسلمانان، این کتاب در یک دورهی ٢٣ ساله از جانب خدا و از طریق جبرئیل امین (پیک الهی) بر محمد(ص) که او را آخرین پیامبر می خوانند، فرو فرستاده شده است.
قرآن دارای دو ویژگی خاص است: یکی این که از جانب خدا بر محمد امین(ص) نازل شده و دیگری این که جنبه خارق العاده بودن و معجزه بودن آن رعایت شده است. بنابراین تمام آنچه بر محمد امین(ص) نازل شده (وحی) قرآن نیست و یک بخش از آن به نام حدیث قدسی شناخته می شود که از جانب پروردگار آمده اما از ادبیات خارق العاده ای بر خوردار نیست.
کارکرد آموزشی- تربیتی مسجد
دینی که بر امر خواندن و آموزش و مبارزه با جهل و نابودی بنا شود طبیعی است که در این زمینه، ابزارها و وسایلی را به خدمت بگیرد. از جمله این ابزارها استفاده از فضای مسجد در اوقات غیر عبادی است.
پژوهشهای تاریخی نشان می دهد که مسجد نخستین مرکز آموزشی مسلمانان بوده است. در صدر اسلام، پیامبر ویارانش در مسجدالحرام گرد هم می آمدند و از احاکم الهی سخن می گفتند.
با هجرت پیامبر به مدینه و تأسیس مسجد النبی، نه فقط مکانی برای عبادت، بلکه دانشگاهی سراسر شور ونشاط در جهان اسلام تأسیس گردید.
حضرت در این مسجد و دیگر مساجد به تعلیم و آموزش قرآن و گفت و گو ها و مناظرات علمی می پرداختند و در پرتو این گفتگوها، حقایق وحی و آیات الهی روشن می گردیدند و به شبهات پاسخ داده می شدند و پرده های جهل و تردید فرو می ریختند.
مسجد در وهله نخست برای ادای نماز فریضه است اما محدود به آن نیست و سایر عبادات را نیز میتوان در مسجد بجا آورد. آموزش قرآن و معارف اسلامی از این جمله است.
درباره تلاوت، فراگیری و آموزش قرآن در مسجد، سخنان پیامبر و اهل بیت(ع) نشان دهنده خشنودی خداوند متعال از فراگیرندگان و آموزش دهندگان قرآن است، تا آنجا که گاه وظیفه اعضای مسجد، قرآن و درس آن شده است.
رسول خدا(ص) می فرماید: «انِّما نُصِبَتِ المساجدُ للقرآن» همانا مسجدها برای (خواندن، آموختن و ترویج) قرآن برپا شده اند.
از اصحاب رسول اکرم (ص) روایت شده است که گفتند: در مسجد، حلقه وارد در چند گروه نشسته بودیم و گفت و گو میکردیم. پیامبر(ص) از خانه به مسجد تشریف آوردند و به جمع ما نگریستند و آنگاه نزد اصحاب قرآن نشستند و فرمودند: من به سوی این انجمن مأمور شده ام.
امام باقر(ع) آنجا که از قرآن خوانان یاد و آنان را معرفی می کنند، از مردی نام می برند که قرآن بخواند و بداند و داروی شفابخش آن را به دل دردمند خود نهد و شب را با آن به سر آورد و روزی را از بامداد تا شامگاه با قرآن بگذراند. سپس حضرت می فرماید: «و قام به فی مساجده» و در مساجد خود برای خواندن و آموختن و آموزش و ترویج آن قیام کند.
پیامبر (ص) می فرمودند: هیچ گروهی در مسجدی از مسجدهای خداوند گرد نیایند که به تلاوت کتاب خدا بپردازند و آن را به درس و بحث فراگیرند، مگر آنکه آرامش الهی بر ایشان فرود آید و رحمت او آنان را در برگیرد و خداوند ایشان را در شمار کسانی که نزد اویند یاد کند.
قابل توجه اینکه؛ آموزش و یادگیری قرآن و معارف اسلامی در صدر اسلام امری همگانی بود و به گروه یا قوم خاصی و یا مردان اختصاص نداشت. به همین دلیل، زنان در مساجد حضور می یافتند و سؤال هایشان را مطرح و پاسخ دریافت می کردند.
در تاریخ، از مکان های دیگری همچون «دار القرّاء» (خانه قاریان قرآن) سخن به میان آمده است. ولی بی تردید حجم کارهای آموزشی و فرهنگی که در این مکان ها انجام می شد با آنچه در مساجد جامع صورت می گرفت قابل مقایسه نیست.
گذشت زمان و تتبع در سیره معصومان(ع) حکایت از آن دارد که تمام علوم رایج آن زمان همچون قرائت قرآن، تفسیر، حدیث و فقه، به طور عمده در مسجد تدریس می شد و با گذر زمان در کنار رشد و گسترش علم و دانش و پیدایش شاخه های جدیدی از علوم و افزایش شمار دانش پژوهان، «مدارس» در کنار «مساجد» برپا شدند. این روند در دورههای بعد هم ادامه پیدا کرد و اندیشمندان و متخصصان و دانش پژوهان علوم اسلامی جلسات درس و بحث را در مسجد برپا می کردند.
از مشهورترین دانشگاه های عمومی یا مساجد آموزشی، می توان به «مسجد النبی»، مسجد جامع بصره، مسجد جامع کوفه، مسجد الاقصی، «قبه الصخره» در بیت المقدس، «جامع اموی» دمشق، مسجد «جامع فسطاط»، جامع زیتونه، جامع قیروان در تونس، جامع ابن طولون در قطائع، جامع الازهر در قاهره و مشاهد مقدس اهل بیت (ع) در کربلا، نجف، قم و مشهد اشاره کرد.
بنابراین نهضت پیدایش دانشگاه اسلامی از مساجد آغاز شد و آن گاه در چهره دارالعلم نمایان گردید و با پیدایش مدارس گوناگون، به بلندای خود رسید.
این سنت در بسیاری از کشورهای اسلامی همچنان باقی است و می توان به «مسجد الحرام» در مکه مکرمه و مسجد النبی در مدینه الرسول و مسجد گوهرشاد و مسجد اعظم قم که مهترین مرکز درس عالی حوزه علمیه قم به شمار می آید، اشاره کرد.جلسات آموزشی دروس قرآن و معارف اسلامی در مسجد از صدر اسلام تا امروز، شاگردان بسیاری را تربیت و به جامعه اسلامی معرفی نموده است، شاگردانی که بار عظیم فکری و فرهنگی و دینی جامعه اسلامی را در طول قرون گذشته بر عهده داشته و هم اینک نیز بر دوش دارند.
مسجد؛ دانشگاه علوم قرآنی در عصر بعثت و ظهور
مساجد در صدر اسلام، دارای کارکردهای گوناگون عبادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، تربیتی،ادبی، تبلیغی،روحانی، اقتصادی و قضائی بودند.
در قرون گذشته برخی از این کارکردها با توجه به شرایط و موقعیت های گوناگون، تقویت و یا تضعیف و یا به طور کلی حذف شده است. قریب یک قرن پس از ظهور اسلام، کارکرد عمده و اساسی مسجد فقط به جنبه عبادی آن منحصر گردید. با شروع مبارزات امت اسلامی بسیاری از مساجد، احیا و فعال گردید و بسیاری از کارکردها همچون صدر اسلام به مساجد بازگشت، به گونه ای که مساجد نقش اساسی و عمده ای در پیروزی انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند.
با تأسیس نهادها و سازمان های گوناگون طی سالهای اخیر برخی از کارکرد مساجد به آنها واگذار گردید و عملا کارکردهای مسجد به جنبه های ویژه ای همانند برگزاری نماز جماعت، سخنرانی در ایام گوناگون و برگزاری مراسم وفیات، تخصیص و تقلیل یافت.
آسیب شناسی مسجد
مساجد در صدر اسلام نماد وحدت مسلمانان و پایگاه اصلی حکومت اسلامی بودند، ولی امروزه مساجد جهان اسلام از این نقش اساسی به دور مانده اند.
آسیب های متعددی در شرایط امروزی مساجد را تهدید می کند که عبارت است از:
١.جریانات فکری ضد دین مثل سکولاریسم و لیبرالیسم که دین را به عنوان عامل مخدر ، و افراد دیندار را به عنوان مرتجع معرفی میکنند.
٢.گسترش ارزشهای مادی و رواج فرهنگ دنیا زدگی و مصرف گرایی.
3. وجود تشکیلات موازی با کارکردهای مسجد، که متأسفانه بسیاری از مؤسسات قرآنی در سطح کشور از مسجد فاصله گرفته اند.
٤. بی توجهی در برنامه ریزی های بلند مدت برای امور مسجد و عدم تخصیص بودجه لازم برای آن که این خود یکی از بزرگترین معضل قرآنی کشور به شمار می رود.
٥. فقدان آموزشهای روز آمد برای عوامل و کارگزارن مساجد.
٦. ناکارایی مسجد در مقایسه با نیازهای اجتماعی دوره معاصر و اکتفا به فعالیتهای عبادی که منجر به عدم حضور مردم و بی تفاوتی نسبت به مسجد و برنامه های آن می شود.
٧. نداشتن تبلیغات روشمند دینی و استفاده نکردن از ابزار تبلیغاتی مناسب و روزآمد.
٨. نبودن مدیریت واحد در مساجد و نظام مهندسی فرهنگی- قرآنی مسجد.
نویسنده:محمد اللهیاری
منبع: سایت مرکز رسیدگی به امور مساجد
ادامه دارد...
نظر شما