پژوهشی در شایسته سالاری کارگزاران حکومت علی بن ابیطالب (ع)

به گزارش خبرنگار شبستان، کتاب" پژوهشی در شایسته سالاری کارگزاران حکومت علی بن ابیطالب (ع)" به قلم حجت الاسلام نبی الله فضلعلی، از سوی دفتر نشر معارف وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها به تازگی چاپ و روانه بازار کتاب شده است.

 کتاب" پژوهشی در شایسته سالاری کارگزاران حکومت علی ابن ابیطالب (ع) "مشتمل بر 240 صفحه و 5 فصل با عناوین حکومت امیرالمومنین علی (ع)، نقش سیاسی کارگزاران، نقش نظامی کارگزاران، نقش فرهنگی کارگزاران و نقش اقتصادی کارگزاران است. در پایان کتاب علاوه بر نتیجه گیری و فهرست منابع و مآخذ، جدول اسامی کارگزاران امام علی (ع) آمده است.

در اندیشه حضرت علی (ع) سیاست مفهومی عام تلقی شده، حضرت آن را مفهومی دربرگیرنده دولت، حکومت و قدرت تلقی می نمایند. بدین معنا، سیاست در برداشت و دستگاه فلسفی- الهی ایشان عبارت است از «تجلی ولایت و رهبری خلق برای حرکت به سوی خالق و زمینه سازی برای تحقق هدف اعلای خلقت انسان در عرصه حیات اجتماعی» به عبارت بهتر تعبیر ایشان از دولت ولایت است.

امام علی (ع) در فرمایشات گهربار خویش امامت را نظام سیاسی مطلوب در جامعه تلقی نمودند و در مورد آن حساسیت خاصی ابراز می دانند، ایشان وقتی از قدرت حرف می زنند از حکومتی شایسته سخن می رانند و وقتی از گرفتن قدرت حاکم و قبول مسئولیت صحبت می کنند از قدرت و حکومتی مجری حدود الهی، حافظ شریعت نبوی و مدافع حقوق حاکم و حکومت صحبت می نمایند. نامه های 27 و 53 و خطبه های 216 و 126 ایشان پیرامون شیوه های حکومت و کشورداری خطاب به مالک اشتر و صاحب منصبان و حکومت عدل محوری ایشان است.

در مقدمه کتاب می خوانیم: هر حکومتی دارای سه محور اساسی است که عبارتند از 1- رهبر 2- مردم 3- دولتمردان. هر یک از این سه محور جایگاه ویژه ای در اداره حکومت دارد به نحوی که نارسایی در ایفای نقش هر یک می تواند موجب ضعف یا سقوط هر حکومتی گردد. اگر حکومتی از وجود رهبر و مردمی شایسته بهره مند باشد ولی کارگزارانی کاردان و لایق نداشته باشد نمی تواند تداوم پیدا کند و یا لااقل از رشد و توسعه برخوردار نخواهد بود، از این رو نقش ویژه دولتمردان و کارگزاران در کنار رهبر و مردم حایز اهمیت است چرا که اگر آنان با رهبری حکومت همراه نبوده و تبعیت لازم را از او نکنند و یا در مقابل دشمن از خود ضعف نشان دهند و یا با مردم رفتاری مناسب نداشته باشند، سبب نارسایی و ضعف در اداره حکومت گردیده و دیر یا زود انحطاط و سقوط آن را فراهم خواهد ساخت.

در ادامه آمده است: در رابطه با رهبری امیرالمومنان (ع) و مردم تحت فرمان ایشان تحقیقات خوبی صورت گرفته و کتاب های متعددی به رشته تحریر درآمده است که ضمن آنها، حضرت علی (ع) به عنوان رهبری ممتاز که وظیفه خود را به بهترین وجه ممکن انجام دادند، شناخته شده است. در رابطه با مردم جامعه آن روز به این نتیجه رسیده اند که آنان در آغاز، همکاری و تبعیت خوبی از امیرالمومنین (ع) نمودند تا جایی که مورد تحسین و تمجید آن حضرت قرار گرفتند اما کم کم کوتاهی به خرج داده و دستورات حضرت را نشنیده گرفتند و آن وجود مبارک را عملا تنها گذاشتند تا آنجا که امام علی (ع) از زندگی کردن در میان آنان خسته شدند و از خداوند مرگ خود را طلب نمودند.

در رابطه با محور سوم در حکومت علی (ع) یعنی کارگزاران با تمام اهمیتی که داشته است تا آنجا که می دانیم تحقیقی صورت نگرفته و کتاب مستقلی نوشته نشده است لذا این رساله با عنایت الهی بر آن است تا پیرامون نقش های مثبت و منفی بعضی از کارگزاران امیرالمومنین (ع) که نقش روشن و قابل توجهی که در حکومت امام علی (ع) داشته اند، بحث و بررسی نموده و آثار عملکرد آنها بر حکومت آن حضرت را بیان کند.

در فصل اول کتاب مباحثی چون بیعت مردم با علی (ع)، عزل کارگزاران عثمان، اجرای اصلاحات و عدالت اجتماعی و انتخاب کارگزاران صالح مطرح و تشریح شده است.

قسمتی در فصل اول کتاب" پژوهشی در شایسته سالاری کارگزاران حکومت علی بن ابیطالب (ع) "که به انتخاب کارگزاران صالح اشاره شده است، می خوانیم: مهمترین کار در اداره امور، گزینش شایستگان و به کار گرفتن افراد شایسته در جای مناسب خودشان است. امیرالمومنین (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر هر نوع دور شدن از معیارگرایی در گزینش و انتخاب نیروها را طرد می کرد و به وی توصیه موکد می نمود که در این امر به خوش گمانی و هوشیاری خود تکیه نکند و صرفا بر اساس معیارهای درست عمل نماید: در انتخاب کارگزاران و دفترداران تنها به فراست و اطمینان و خوش گمانی خود اعتماد نکن که مردم برای جلب نظر والیان به آراستن ظاهری می پردازند و خوش خدمتی پیشه می سازند اما در پس آن نه خیرخواهی است و نه از امانتداری نشانی.

در فصل دوم به زندگی مالک اشتر، قیس بن سعد بن عباده، عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، ابو ایوب انصاری، حذیفه بن یمان، زیاد بن ابیه، اشعث بن قیس، مصقله بن هبیره شیبانی و نقش آنها به عنوان کارگزار سیاسی امام علی (ع) اشاره شده است.

در قسمتی از فصل دوم کتاب آمده است: عبدالله بن عباس به اندازه ای با امیرالمومنین (ع) صمیمی و نزدیک بود که در بیشتر امور مملکتی اظهارنظر می کرد و غالبا نظرش مورد تصویب آن حضرت قرار می گرفت و این معنی تا حدودی روشن بود که دشمنان هم می دانستند چنانکه عمر و عاص بعد از مأیوس شدن از گول زدن او در جنگ صفین گفت" قلب ابن عباس و قلب علی یکی است".

در فصل سوم این کتاب به نقش نظامی مالک بن حارث معروف به اشتر، عبدالله بن عباس، قیس بن سعد بن عباده، محمد بن ابی بکر و ابو ایوب انصاری به عنوان کارگزاران امام علی (ع) پرداخته شده است و فصل چهارم نیز به نقش فرهنگی عبدالله بن عباس، حذیفه بن یمان، مالک بن حارث و محمد بن ابی بکر اشاره شده است.

در فصل پنجم نقش اقتصادی سعد بن مسعود ثقفی، زیاد بن ابیه، یزید بن حجیه تیمی،مصقله بن هبیره شیبانی، نعمان بن عجلان، منذر بن جارود عبدی، یزید بن قیس ارحبی، عبدالله بن عباس به عنوان کارگزاران امام علی (ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در فصل چهارم می خوانیم: در زمینه های فرهنگی و اعتقادی به نظر می رسد که در میان کارگزاران امیرالمومنین (ع)، ابن عباس بیشترین و بهترین نقش را ایفا نموده است. وی در علوم مختلف از جمله تفسیر، حدیث و فقه ید طولانی داشت و علوم خود را با حکمت و فصاحت و بلاغت عجین کرده و به بهترین نحو ممکن به دیگران تعلیم داد. وی که والی امام (ع) در بصره بود، همه روزه در ماه مبارک رمضان درس فقه و تفسیر می داد. این روش از سایر کارگزاران امام علی (ع) نقل نشده که در ماه رمضان به طور منظم برنامه نویس فقه و تفسیر داشته اند. این امر نشات گرفته از آگاهی وی به این امور بود.

کارگزاران حضرت را از جهت عملکرد می توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته ای از آنان تا آخر پا به پای رهنمودها و دستورالعمل های امیرالمومنین (ع) پیش رفته و وظایف خود را به بهترین وجه انجام دادند و نقش بسزایی در پیشبرد اهداف آن حضرت داشتند. از این دسته عده ای در زمان حضرت به شهادت رسیدند، عده ای بر اثر کهولت سنی رحلت نموده و بقیه تا آخر عمر به علی (ع) وفادار باقی ماندند. دسته دوم کارگزاران کسانی بودند که با ظاهرسازی یا به خاطر شرافت خانوادگی و یا به صلاحدید مشاوران و نزدیکان امام (ره) روی کار آمدند و بعد از مدتی از مقام و موقعیت خود سوءاستفاده کرده با خیانت و کارشکنی نقش موثری در تضعیف و رکود حکومت امیرالمومنین (ع) داشتند. این دسته مورد غضب و نفرت امام (ع) قرار گرفتند. عده ای از آنها بعد از حسابرسی توسط حضرت برکنار شدند و عده ای قبل از بازخواست و عزل شدن از حکومت عادلانه امیرالمومنین(ع) فرار کرده به معاویه ملحق شدند. امام علی (ع) خانه بعضی از این کارگزاران را به خاطر عبرت دیگران تخریب نمودند.

گفتنی است، کتاب "پژوهشی در شایسته سالاری کارگزاران حکومت علی بن ابیطالب (ع)" به قلم حجت الاسلام نبی الله فضلعلی به تازگی در 2000 نسخه با قیمت 8500 تومان از سوی دفتر نشر معارف وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها چاپ شده است.

پایان پیام/