نهادینه کردن نقد پذیری و نقد عالمانه مهم ترین وظیفه شورای بررسی متون است

به گزارش خبرگزاری شبستان،  دکتر عیسی متقی زاده، رئیس گروه زبان و ادبیات عربی شورای برسی متون و کتب علوم انسانی در گفتگو با پایگاه اطلاع رسانی شورا گفت:شورای بررسی متون وظیفه بزرگی بر عهده دارد که آن هم نهادینه کردن نقدپذیری و نقد علمی و عالمانه است.

آقای دکتر متقی زاده، از نظر تاریخی نقش ایرانیان در گسترش زبان عربی چگونه بوده است؟ و تعاملی که از بدو ورود اسلام در ایران، بین زبان دینی و زبان ملی برقرار بوده است را توضیح بفرمایید.

 اگر برگردیم به اسلام آوردن ایرانیان می‌بینیم که ایرانیان در دهه دوم وسوم قرن اول هجری اسلام می‌آورند و تنها ملتی هستند که علیرغم اینکه بیشترین کمک را با تولید دانش در حوزه زبان و ادبیات عربی و دیگر علوم به زبان عربی کردند اما تنها ملتی اند که زبان مادری خود  را حفظ کردند. شما اگر به ملت‌های اسلامی توجه داشته باشید می بینید که یکی از ملت‌های شاخص، مصر است. عربی، زبان مادری این کشور نبود اما این کشور بعد از اسلام، زبان عربی را به عنوان زبان مادری پذیرفت اما ایرانیان با آزاداندیشی خود این انتخاب را از روی میل و عشق انجام داده‌اند و در توسعه زبان و ادبیات عربی از هیچ تلاشی دریغ نکردند. در قرن دوم هجری یک نخبه‌ای به دنیا می‌آید به نام سیبویه. این مرد آ‌نقدر بزرگ هست که کتاب او بنام الکتاب تا امروز همچنان اثربخش است.  ما نظریه‌های زبانی مدرن داریم و آرا و اندیشه های متعالی این بزرگ مرد را در نظریه‌های زبانی می‌توانیم دنبال کنیم؛ سیبویه آنقدر بزرگ هست که وقتی کتاب الکتاب را نوشت با الف لام دادن این کتاب اسم را علم و اسم خاص کرد. جاحظ در این باره می‌گوید که ما بعد از اینکه الکتاب نوشته شد از دیگر کتاب ها بی­نیاز شدیم یعنی الکتاب آنقدر حوزه و دامنه زبان و ادبیات عربی را وسعت بخشید که جاحظ هم که مرد بزرگی است می‌گوید که ما دیگر بی‌نیاز شدیم. در قرن سوم و چهارم دانشمندان نحوی دیگر می آیند یکی از این نحویان اَخْفش است او  می‌گوید کسی که قصد دارد بعد از سیبویه در باب زبان عربی نکته تازه‌ای بگوید شرم و حیا کند چون که سیبویه تمام چیزها را در کتابش بیان کرده است.

 آیا می توان توسعه زبانی و آموزش زبان عربی را به عنوان عاملی برای پیشرفت کشور به حساب آورد؟

به نظر بنده، توسعه زبانی عامل پیشرفت است. ‌ببینید دانشمندان ما از قرن دوم تا هفتم تماماً در عرصه تولید دانش همت گماردند و زیباترین و جاودانه‌ترین کتاب ها را تالیف کرده‌اند. شما بخاطر می‌آورید چون زبان عربی زبان علمی جهان شده بود گستاولوبون در کتاب تاریخ و تمدنش می‌نویسد که وقتی مسلمانان به اندلس رفتند در قرن سوم دانشجویان اندلسی بیش از استادانشان زبان عربی می‌دانستند چون احساس می‌کردند که اگر زبان عربی را ندانند از قافله علم و تمدن عقب می‌مانند این را هم بدانید که دانشمندان مسلمان ایرانی در طی قرن دوم تا هفتم کتاب های شان را اول به زبان عربی می‌نوشتند و این تا قرن هفتم استمرار پیدا کرد اگر کسی می‌خواست در حوزه هر علمی از علوم اسلامی حتی فلسفه کار بکند باید زبانش را تقویت می‌کرد و بعد وارد علوم دیگر می‌شد.

 از چه تاریخی نفوذ زبان عربی در ایران کاسته شد؟

ما می دانیم که تا قرن هفتم و هشتم دانشمندان ایرانی مسلمان به زبان عربی می‌نوشتند و آن زبان عربی برای همه در جهان اسلام خوانا  و قابل فهم بود اما از قرن هفتم و هشتم به بعد زبان عربی از آن جایگاه که ظرف دیگر علوم شود جدا و به مکتب خانه‌ها و حوزه‌ها محدود شد به نحوی که زبان عربی از قرون هشتم تا امروز از آن زبان عربی که تولید دانش می کند فاصله دارد.

 امروزه زبان عربی چه جایگاهی برای ما دارد؟

زبان عربی برای ما ایرانیان علاوه بر زبان دینی در حوزه زبان ملی و فرهنگی نیز موثر هست. زبان عربی زبان رسمی 21 کشور در دنیاست که در دو حوزه راهبردی خاورمیانه و شمال افریقا زندگی می‌کند و با کشور ایران نیز نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی دارند. زبان عربی به خاطر ظرفیت ساختاری که دارد (بحثی در تحلیل و تفسیر این آیه را اِنانحن نزلنا الذکر  وانا له لحافظون  وآیه انا انزلناه قراناً عربیاً) که آیا قرآن اگر به زبان عربی نازل شده به خاطر ظرفیت زبان عربی بوده است که یک ظرفیت ویژه هست که خداوند  قرآن را و این معانی بلند را  به  این زبان نازل کرده و در قالب زبان عربی ریخته یا اینکه نه قرآن که به این زبان نازل شد همه دانشمندان و اندیشمندان در این حوزه فکر کردند تولید علمی خودشان را داخل این قالب ریختند ظرفیت زبان عرب بالا رفت. قطعاً اگر قرآن به زبان عربی نازل نمی‌شد سیبویه هم کتاب الکتاب را نمی‌نوشت.

 حالا نیز لازم است که زبان عربی را بخاطر ظرفیت ویژه اش و موقعیت ممتاز جغرافیایی و سیاسی اش در دانشگاه ها بکار بگیریم.

 چگونه می توانند اهمیت آموزش زبان عربی را در دانشگاه های ایران جا انداخت؟

احساس من این است که زبان عربی می‌تواند در ایجاد گرایش‌های نو و ارتباطات بین‌المللی و قطب های علمی و مراکز تحقیقاتی و اقتصادی و اجتماعی و زبان پژوهی بستری را فراهم کند که مشکلات ناشی از کاستی های فعلی را جبران کند. اگر بپذیریم که هدف غایی و اصلی وزارت علوم تولید دانش است و اگر بپذیریم که مطابق سند چشم‌انداز 20 ساله، ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه و توانمند در تولید علم و فناوری است باید به اهمیت زبانی واقف باشیم.

از طرفی، هرچند در توسعه علمی، گروه های آموزشی غیرمستقیم نقش دارند اما به طور جدی گروه های آموزشی نقش تعیین کننده ای در توسعه علمی کشور ایفا نمی‌کنند. بنابراین اجرای هر گونه برنامه دانشگاهی منوط به این است که گروه های درسی را جدی بگیریم چراکه بی‌توجهی به این جایگاه ها توسعه علمی را بی‌اثر می کند. اگر قرار است آینده ساخته شود باید از امروز شروع کنیم و اگر قرار است امروز آغاز کنیم باید گروه ها را بیشتر توجه نماییم و توجه گروه ها لازمه‌اش این است که دست گروه ها را در انجام برنامه‌های علمی و انجام همایش‌ها و کارگاه‌ها باز بگذارید. من تشکر می‌کنم که شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی و پژوهشگاه علوم انسانی این فرصت را به ما داد تا در این چند سال برخی‌ همایش‌ها و کارگاه ها و نشست علمی را برگزار کنیم.

 آقای دکتر متقی زاده، در گروه عربی شورای بررسی متون چه برنامه و پیشنهاداتی برای مشارکت بهتر اساتید داخلی و اساتید خارجی حوزه زبان و ادبیات عربی برقرار کرده اید؟

احساسم این است که با توجه به اینکه گروه زبان و ابیات عربی در سال های اخیر کارگاه های مختلف مثل کارگاه آسیب شناسی ترجمه عربی به فارسی و یا بلاغت قدیم و جدید برگزار کرده است، محمل خوبی برای مشارکت اساتید مختلف زبان و ادبیات عربی از سراسر کشور فراهم نموده است. به نظر من یکی از راه های جلب همکاری اساتید مطرح زبان عربی از طریق همین کارگاه های تخصصی و نشست های نقد کتاب است.

در سال جاری هم برنامه هایی برای برگزاری کارگاه و نشست های نقد کتاب در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی و شهید بهشتی در آذر، دی و بهمن در دست داریم که انشاء ا... تمامی این نشست ها را با حضور مولف، دو داور و اساتید و دانشجویان هر کدام از دانشگاه های میزبان برگزار خواهیم کرد.

 شورا چگونه می تواند به تقویت گفتمان انتقادی متون دانشگاهی زبان و ادبیات عربی کمک کند؟

بدون تردید هم چنان فرایند نقد کتاب در کشور نهادینه نشده است. شورای بررسی متون وظیفه بزرگی بر عهده دارد که آن هم نهادینه کردن نقدپذیری و نقد علمی و عالمانه است. اگر شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در یک برنامه طولانی مدت بتواند مقوله نقد را در دانشگاه های ما جا بندازد و بستری برای نقادی علمی فراهم آورد کار بسیار ارزنده ای انجام داده است.

پایان پیام/