خبرگزاری شبستان: ضرورت پرداخت به مباحث تخصصی و مرتبط با قرآن انکارناپذیر است، چراکه علاقه مندان به این عرصه در کنار اطلاع از فعالیت ها و رویدادهای روز به تببین مسائل خاص که گاهی محل چالش و اختلاف افراد است نیز نیاز دارند.
از این رو شبستان (خبرگزاری دین، فرهنگ، اندیشه) بر آن است تا از این پس با استناد به نظر بزرگان عرصه تفسیر و علوم قرآن مباحثی را در کنار انعکاس اخبار و رویدادها، در اولویت های کاری خود قرار دهد باشد که صاحب حقیقی آیات وحی راضی و خشنود شود.
در نخستین گام بحث تاویل از آیات وحی و تفاوت های آن با تفسیر در نگاه بزرگان و اندیشمندان به بحث گذاشته می شود.
تاویل برگردانیدن شیء به غایتی که از آن اراده شده
تأویل از کلمه‌ی "اَول" مشتق است، به معنی رجوع و ابن‌فارس در "مقاییس اللغه" می‌گوید: اَول دارای دو اصل است: 1- ابتدای امر که واژه‌ی اول به معنای ابتدا از این اصل است. 2- به معنای انتهای امر که تأویل به معنای عاقبت و سرانجام کلام از این باب است. در آیه‌ی: "هل ینظرون إلاّ تأویلَهُ یوم یأتی تأویلُهُ؛ سرانجام کتاب خدا را در هنگامی که بر‌انگیخته می‌شوند در‌می‌یابند" (سوره‌ی اعراف، آیه53) کلمه‌ی تأویل در همین معنی استعمال شده است. تأویل برگردانیدن شیء به غایتی است که از آن اراده شده چه قول باشد چه فعل.
تأویل اصطلاحاً با تنزیل نوعی تقابل و ربط دارد. در قرآن به صورت اسمی و مصدری 17 بار از این کلمه استفاده شده است که 7 بار آن به تأویل خواب در داستان حضرت یوسف (ع) مربوط است و در چندین مورد هم به معنای رسیدن وعده و عاقبت و سرانجام یک امر است. از جمله دو بار در داستان موسی (ع) و مرد صالح در تأویل عمل سوراخ کردن کشتی و کشتن غلام و تعمیر دیوار خرابه که همراه موسی(ع) می‌فرماید: «این تأویل کارهایی است که تو نتوانستی بر آن صبر کنی». (سوره‌ی کهف، آیه 82)
حیات قرآن در سایه تاویل در برابر تنزیل است
بالاخره تأویل مفهوم کلی آیه بر مصادیق موجود در زمان نزول قرآن و تطبیق آن بر مصادیقی که به مرور زمان پدید می‌آیند، است. حیات قرآن در تمامی عصرها در سایه‌ی همین تأویل در مقابل تنزیل است و هرگز نباید مفاهیم کلّی قرآن را در انحصار گروهی خاص دانست؛ بلکه باید آن را بر آیندگان به همان نحو که بر گذشتگان تطبیق می‌کرد، منطبق ساخت.
• شرایط تفسیر و تأویل قرآن
کلمه تاویل در اصل به معنی رجوع است. بنابراین تاویل متشابه یعنی مرجعی که آیه متشابه به آن ارجاع می شود و تاویل قرآن یعنی مأخذ و منبع اصلی که معارف قرآن از آن جا گرفته می شود. برای آنکه این مطلب واضح شود لازم است قبلا بدانیم که مفسران برای کلمه تاویل معانی زیادی ارائه کرده اند که از همه مشهورتر این است: «تاویل یعنی معنایی که با ظاهر لفظ مخالف باشد.» این معنی به قدری بین متاخرین شایع شده که لفظ «تاویل» با آنکه در اصل به معنی رجوع بوده، ولی حقیقت ثانوی در معنای مخالف با ظاهر پیدا کرده است. این معنی برای تاویل قابل قبول نیست.
• چه کسانی می‌توانند دست به تأویل قرآن بزنند؟
با توجه به آیات صریح قرآن، پیامبر اکرم(ص) و علی(ع) و ائمه معصومین(ع) آگاهان به تمام تأویل مصحف شریف هستند. روایاتی در این زمینه وجود دارد که فهم و تأویل کل قرآن را از مردم نفی کرده است. حقیقت آن است که همه‌ی مردم در درک بخشی از تأویل قرآن نیز یکسان نیستند و هر دسته‌ای از مردم به میزان فهم و درک خود از معانی و مضامین قرآن بهره می‌برند، چنانکه در روایتی آمده است: بخشی از قرآن را همه‌ی مردم می‌دانند و بخشی دیگر را تنها کسانی که دارای ذهنی صاف و حسی لطیف و قدرت تشخیص بوده، می‌فهمند که خداوند به آنها سعه‌ی صدر عطا کرده و بخشی از آن را تنها خدا و راسخان در علم می‌دانند.
دانشمندان علوم قرآنی در مورد این شرایط مفصّلا بحث کرده‌اند که ما مختصر و کوتاه به آن صفات و شرایط اشاره می‌کنیم. تأویل‌کننده‌ی قرآن باید دارای این صفات باشد:
آشنایی با زبان و بیان قرآن؛
قوه‌ی فهم و تشخیص درست،
قلب سلیم؛
دانشی استوار و خلل نا‌پذیر در زمینه توحید اسباب.
• تاویل در معنای خلاف ظاهر
اولا استعمال کلمه تاویل در معنی خلاف ظاهر، اصطلاحی است که بعد از نزول قرآن پیدا شده و هیچ دلیلی در دست نیست که مراد از تاویل که 16 بار در قرآن ذکر شده، معنی خلاف ظاهر باشد، بلکه اگر خوب در موارد استعمال این کلمه در قرآن تدبر شود واضح می شود که هیچ یک از معانی که مفسران برای تاویل ذکر کرده اند مقرون به صحت کامل نیست، گرچه پاره ای از آنها نسبتا صحیح است. ثانیا لازمه این قول که مراد از تاویل معنی خلاف ظاهر باشد این است که در قرآن یک سلسله معانی وجود دارد که ظاهر آیات با آن معانی مخالف است و این ظاهر چون مخالفت با محکمات قرآن دارد، موجب فتنه در دین و گمراه کردن مردم می شود. بازگشت این سخن به این است که در قرآن اختلافی بین آیات وجود دارد که جز به وسیله منصرف کردن پاره ای از آیات از معنی ظاهری و برگرداندن آنها به یک معنی که فهم های عمومی آن معانی را درک نمی کند مرتفع نمی شود.
• تاویل و آیات محکم و متشابه
تاویل عبارت از یک حقیقت خارجی واقعیت دار است که بیانات قرآن، اعم از حکم، موعظه و حکمت مستند به آن است. این حقیقت، در همه آیات قرآن اعم از محکم و متشابه وجود دارد، تاویل داشتن آیه غیر از متشابه بودن و رجوع کردن به محکم است. تاویل مختص به آیات متشابه نیست، همه قرآن تاویل دارد، محکم تاویل دارد، متشابه هم تاویل دارد. تاویل از قبیل مفاهیم و معانی لفظی نیست که لفظ بر آن دلالت کند، بلکه از امور عینی متعالی است که الفاظ تاب احاطه بر آن را ندارد. خداوند آن امور غیبی بلند پایه خارجی را که بسی بالا و والا است، به قید الفاظ در آورده که تا اندازه ای به ذهن ما نزدیک شوند. این الفاظ، حکم مثل را دارد که برای توضیح و نزدیک ساختن مطلب، به طوری که مناسب فهم شنونده باشد، آورده می شود.
پایان پیام/
نظر شما