از بیل زنی خوسفی ها تا مشعل گردانی کویرنشین ها

خبرگزاري  شبستان- خراسان جنوبي: عشق مردم اين ديار نسبت به اهل بیت (عليهم السلام) در ماه محرم به اوج خود می رسد و با وجود گذشت یک هزار سال از مصیبت شهادت امام حسین(عليه السلام) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده، بلکه هرچه می‌گذرد، قلمرو عاشورا گسترده‌تر شده و آیین‌های عزاداری باشکوه بیشتری برگزار می‌شود.

شهرها و روستاها در ماه محرم حال و هوای عاشورایی به خود گرفته و مردم بویژه جوانان با نصب پارچه سیاه و پرچم‌های منقش به اسامی ائمه اطهار و حضرت ابوالفضل(عليه السلام) در اماکن عمومی، خیابان‌ها، تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها خود را برای هرچه بهتر برگزار کردن این دهه که یادآور قیام خونین امام حسین(عليه السلام) است، آماده می‌کنند.

عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌ الحسین(عليه السلام) و 72 تن از یاران با وفای آن حضرت از جایگاه ویژه‌ای در خراسان جنوبي برخوردار است این روزها چنان اهمیتی دارد که عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(عليهم السلام) با نذورات و خرج کردن قسمتی از درآمد و پس‌انداز خود برای برپایی خیمه‌ها و هیأت‌ها ارادت خود را به سالار شهیدان نشان می‌دهند. برگزاری آیین و سنت‌های مختلف همه گواه عشق مردم  این دیار به این امام بزرگوار است.

سینه زنی، زنجیززنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی و تعزیه خوانی نیز از شیوه‌های مراسم عزاداری ماه محرم در خراسان جنوبی است.

"مشعل گرداني" در روستاهاي خور و برکوه

مراسم مشعل گرداني در روستاهاي خور خوسف و برکوه سربيشه هنوز هم اجرا مي‌شود. مشعل به شکل استوانه اي است که از تسمه آهني تشکيل شده که بعضي از آنها بلندتر است و پايه مشعل فلزي و حدود دو متر ارتفاع دارد اين مشعل را در شب نهم محرم روشن مي‌کنند.

در روستاي خور عصر تاسوعا مشعل فلزي را که در حسينيه به صورت ثابت نصب شده است، از کنده درخت بنه پر مي کنند و شب بعد از برپايي مجلس روضه خواني چراغ ها را خاموش و مشعل را با نفت روشن مي کنند و سينه ‌زدن دور آن انجام مي شود.

در روستاي برکوه سربيشه شب عاشورا بعد از روشن کردن مشعل در ميدان ضمن سرودن اشعاري آن را به طرف مسجد حسينيه روستا حمل مي­ کنند و در داخل حسينيه مشعل را به ديوار تکيه مي‌دهند و به نوحه‌خواني مي‌پردازند.

از «شبيه گرداني» قهستان تا « سنگ زني» درخش

مراسم شبيه‌گرداني در قهستان برگزار می­ شود اين مراسم در روز عاشورا توسط مردان انجام مي ­شود و زنان نظاره ­گر هستند به اين صورت که هر فرد يکي از علايم روزهاي عاشورا مثل تنور خولي و گهواره حضرت علي اصغر(عليه السلام) را درست مي­ کند و با علم و بيرق وارد محوطه مي شود و اشعاري مي‌خواند.

سنگ زني از جمله مراسم مردم محله درخش شهر قهستان است. در اين مراسم سنگ عبارت  است از دو تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری که نخی از آن عبور کرده و در پشت دست بسته مي‌شود.

 این روستا هشت نفر سنگ زن دارد که از شب پنجم محرم این کار را همراه هیات با آهنگ نوحه سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌دهند. مردم معتقدند که سنگ زنی به نشانه سنگی است که کفار به دندان رسول خدا (صلی الله و علیه و آله) زده‌اند.

بیل زنی نمایش شور و عشق و شعور حسینی برای دفن شهدای کربلا

مراسم بيل‌زني یکی از آیین های ویژه مراسم سوگواری امام حسین(عليه السلام) است كه فقط در خوسف اجرا مي­ شود. در اين مراسم که ظهر عاشورا برگزار مي‌شود در هر یک از دو هیئت شهر خوسف، دو دسته 15 نفری که در مجموع چهار دسته هستند، تشکیل می‌شود.

برای برپایی این مراسم افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌برند و هر فرد در حال حرکت به هوا پریده و تیغه‌ بیل‌ها را به هم می‌زنند و همه یک صدا و با آهنگی مخصوص می گویند "حیدرعلی" و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یکدیگر می‌خورند.

بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(عليه السلام) است که جنگ لشکریان یزید بر علیه لشکر کوچک امام حسین(عليه السلام) و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد.

مراسم بیل زنی نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه "بنی اسد" در صحرای کربلا است که پس از سه شبانه روز پیکر شهدا را با بیل به خاک سپردند.

همچنين گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه ای بزرگ به عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (عليه اسلام) و کجاوه یا گهواره ای کوچکتر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیرخوار آن حضرت، نوحه سرایی کرده و تالم و تاثر شیفتگان حضرت اباعبدالله الحسین (عليه السلام) را آشکار می سازند.

در مراسم مزبور نخل کوچک را که نمادی از گهواره حضرت علی اصغر (عليه السلام)است، یک نفر حمل می کند و نخل بزرگ را هشت نفر بر شانه می گذارند و حدود 50 نفر تعادل آن را حفظ می کنند.

نخل کوچک جلوی نخل بزرگ و دسته های بیل زنی، سینه زنی و زنجیر زنی هم در جلوی آنها به طرف محل موسوم به قتلگاه حرکت و بیل می زنند و نخل ها را نیز مقابل میدان قتلگاه به حال دویدن می گردانند.

شبیه خوانی؛ نمایشی زیبا از صحنه کربلا

 مراسم شبيه‌خواني از آداب عزاداري در شهرستان قاينات است که درحال حاضر در آرين‌شهر اجرا مي‌شود.

در اين مراسم هر شبيه‌خوان نقش يکي از شخصيت­ هاي عاشورا را اجرا مي ­کند و با نظمي خاص اشعاري را مي‌خواند. اين مراسم توسط افرادي اجرا مي­ شود که از صداي خوب برخوردار و توانايي ارائه نمايش را دارند.

در اين مراسم افرادي که نقش ياران امام حسين (عليه السلام) را ايفا مي­ کنند و موافق خوان نام دارند به طور معمول لباس هاي سبز و رنگ هاي روشن به تن دارند و اشعارشان را با آهنگ مي‌خوانند.

هفت منبر بيرجند

آیین هفت منبر یکی از آیین های خاص و کم نظیر ماه محرم به شمار می رود كه در فهرست میراث معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است. برگزارکنندگان این آیین، خدام اماکن هستند که در عصر تاسوعا با انداختن پارچه سیاهی برروی منبر و گذاشتن آن درنزدیکی در مسجد یا حسینیه، آماده پذیرایی از عزاداران سالار شهیدان می شوند.

بانوان شرکت کننده در این آیین پس از نیت کردن، شمعی را درون سینی و کنار این منابر روشن کرده و نذورات خود را از قبیل خرما، شیرینی و پول درون تشتی ریخته و برای روشن کردن شمعی دیگر به یکی دیگر از این مساجد می روند.

آنان تا پایان آیین و خاموش شدن شمع ها در محل می مانند و هیچکدام از شمع ها را خاموش نمی کنند. نذورات جمع آوری شده در این آیین به صاحب منبر تعلق داشته و اشک شمع های مزبور نیز در مکانی از مساجد جمع آوری می شود.

مسجدآیتی، مسجد جامع، مسجد خواجه خضر، مسجد حیدرحسن، مسجد صاحب الزمانی، مسجد امام حسن (عليه السلام)، چشمه خلیلی (قدمگاه)، منزل دختر آخوند، حسینیه گود و مدرسه معصومیه بیرجند از جمله اماکنی هستند که آیین هفت منبر در آنها برگزار می شود.

هيئت کفن‌پوشان و زيرنخلي­هاي بشرويه

يکي از مراسم منحصر به فرد عزاداري در اين شهرستان توسط هيئت کفن‌پوشان که حدود صد نفر هستند اجرا مي شود. در اين مراسم اعضاي هيئت پيراهن يا روانداز سفيدي مي‌پوشند و شمشيرهاي چوبي به صورت نمادين در دست مي­‌گيرند و روضه خواني مي­‌کنند، هيئت زيرنخلي­هاي بشرويه افرادي هستند که زيرنخل در مراسم نخل بندان اقدام به عزاداري مي‌کنند.

نخل‌بندان

در حوزه کویر هر کدام از شهرستان‌هاي نهبندان، بشرويه، سرايان، فردوس و طبس مراسم نخل گردانی را به زیبایی و شکوه خاصی اجرا می کنند. نخل به اصطلاح يک حجله از چوب است که با تمثال هاي رنگارنگ مثل آيينه، پارچه‌هاي قيمتي، گل و سبزه تزئين می­شود و در روز عاشورا در مراسم روضه‌خواني و تعزيه به عنوان تابوت نمادين امام حسين(علیه السلام) حرکت داده مي‌شود.

نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهاي تاسوعا و عاشورا همراه هيئت‌هاي عزاداري حرکت داده مي­شود. در محل عزاداري چند بار نخل ها را دور مي­دهند و بعد به زمين مي گذارند تا عزاداران آن را زيارت کنند.

در طبس مراسم نخل برداری یا نخل گردانی يکی از مراسم‌های عزاداری است که با مفهوم تشییع پیکر مقدس سید الشهدا (عليه السلام) در روز عاشورا برپا می‌شود. در روز عاشورا دو نخل برای امام حسین(عليه السلام) و یک نخل بلند برای حضرت ابوالفضل (عليه السلام ) گردانده می شود.

نخل مختص حضرت ابوالفضل (عليه السلام) در روز 8 محرم و توسط هیئت ابوالفضلی طبس بلند می‌شود در روز عاشورا دو حسینیه و در زمان معین و رعایت حق تقدم نخلهای خود را بلند می‌کنند.

تزیین نخل در طبس با گیاه سنتی مورد صورت می‌گیرد این گیاه که برگی خوشبو دارد در روستایی نزدیک به شهرستان طبس بنام موردستان در شهرستان بشرویه تهیه می‌شود. مردمی که به استقبال نخل می آیند، میوه نارنجی در دستان خود دارند که شاخه ای از مورد در آن قرار گرفته است.

نخل طبس از حسینیه منسوب به سادات شهر (میارزه) حرکت داده می شود و نخل دوم از هیات پایین محله (هیات فاطمی) و در جلو نخل علما و روحانیون و سادات و بزرگان شهر،کفن پوش و سینه زنان حرکت می‌کنند.

در جلو نخل کاروان شتری که گاهی تا 15-20 نفر شتر می شده اند  به نشانه و سمبل کاروان اسیر حرم امام حسین (علیه السلام) با نوای هماهنگ و شورانگیز طبل‌ها و زنگ شترها به حرکت درمی آیند.

اسبی آذین بسته، پرخون و بی سوار که نماد « ذوالجناح » اسب سیدالشهدا (علیه السلام) است نیز در پیشاپیش نخل در حرکت است. در قدیم به این اسب به لهجه محلی «پرَخسْو» شاید منظور پراز خون بوده است می گفته اند. اسب دیگری که در حرکت است متعلق به سادات است. مردم در اطراف این اسب ها اشعار نغز محتشم را زمزمه می کنند.

پايان پيام/