خبرگزاری شبستان: مکان های دینی همواره از اهمیت ویژه ای در میان مومنین برخوردارند. این اهمیت هم ناشی از باور مومنانه افراد است و هم به دلیل ساختار خاص فضایی، معنایی، نشانه ها و نمادهایی است که در این مکان ها وجود دارد. مطلب پیش رو به قلم دکتر ابوالحسن ریاضی، پژوهشگر فلسفه جغرافیا و عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگی اجتماعی وزارت علوم نگاشته شده و در اختیار خبرگزاری شبستان قرار گرفته است که در چند بخش ارایه می شود. آنچه می خوانید بخش اول این گفتگو است:
تحلیل فضایی این مکان ها از منظری برون دینی بیانگر وجوهی از چگونگی تاثیر و تاثر پیروان آن دین در تعامل با این مکان هاست. چنانکه می توان شاخص های مشترکی از مکان های دینی ارایه کرد. نظیر: باشکوه بودن سازه ها، بلند بودن سقف ها، به کار گیری اوج هنر انسانی در کلیه زمینه ها، وجود مناسک خاص در این مکان ها.
اهمیت این مکان های مقدس به اندازه ای است که تداوم ادیان بدون آن در طول تاریخ ناممکن بوده است لذا تحلیل فضای این مکان های ویژه به شناخت دو سویه مکان (فضا) و انسان کمک می کند. مسجدالحرام به عنوان تنها قبله مسلمانان و مهمترین بنای جهان اسلام دارای اشتراکات و تفاوت هایی با سایر بناهای مهم ادیان دیگر است. از آن جمله تفاوت های قابل تامل، سادگی بیش از اندازه در مقابل شکوه بیرونی سازه های مشابه، پرهیز از هرگونه هنرنمایی و عدم بهره گیری از ذوق و خلاقیت انسانی در موارد مشابه است.
تحلیل فضایی این مسجد بیانگر نوعی فشردگی جهان بینی اسلامی درباره خداوند، انسان، هستی، زندگی، مرگ و روابط پیچیده میان این مفاهیم و واژه های بنیادین حیات آدمی است. آنچه مبنای این تحلیل را تشکیل می دهد اصطلاح مکان-فضا خواهد بود.
این مقاله تحلیل فضایی مسجدالحرام را از طریق بررسی متغیرهای اساسی موجود در مسجد و و تجزیه و تحلیل سازمان فضایی کعبه و مسجد مد نظر دارد و طبیعتا در این تحلیل باورهای اعتقادی و تاریخی و گاه اسطوره ای مسلمانان نسبت به این مکان مورد توجه قرار گرفته است لذا به منظور روشن شدن وجوه مختلفی از این باورها در قالب اشاره ای گذرا به روایت های گوناگون پیرامون شکل گیری خانه و اهمیت آن نزد ادیان ابراهیمی صورت گرفته است اما نکته حائز اهمیت در تحلیل فضایی مسجدالحرام، موضوع مکان مندی اندیشه و تحقیق این فهم در خانه کعبه است که تلاش شده تا به آن بیشتر پرداخته شود.
رویکرد نظری این نوشتار بر پدیدار شناسی از یک سو، به توصیف، تعلیق و شهود ذات مسجدالحرام به عنوان پدیده های دینی پرداخته می شود و از دیگر سو با پدیدارشناسی مکان وجوه نمادین مسجد و به ویژه کعبه مورد توجه قرار خواهد گرفت.
مکانی شدن اندیشه
مروری گذرا بر تاریخ تمدن بشری بیانگر حضور پر رنگ معابد، به عنوان کانون پر قدرت تداوم، همبستگی و گاه اقتدار ادیان و آئین هاست. بیت المقدس، کلیسای سنت پیتر، مسجدالحرام، معبد رام و رودخانه گنگ با قدمت های چندهزار ساله از این مقوله اند. اما پرسش ابتدایی این است که چرا تداوم دین و در وجهی گسترده تر، اندیشه، نیازمند مکانمندی است؟ به اجمال پاسخ آن بدین قرار است:
الف: اندیشه به عنوان امری انتزاعی به تنهایی قادر به ایجاد جماعت های انسانی نیست.
ب: مکان های صورت عینی شده نحوه نگرش، باور و سازمان دهنده رفتار انسان هاست.
ج: بدون مکان فهم زمان و انباشت دانش و تجربه بشری دچار اختلال به ویژه در اشکال عمومی تر انسانی می شود لذا مکان می تواند هم وسیله و هم هدف تحقق یک اندیشه شود. به دیگر سخن مکان می تواند معرف، نماد و نشانه اصلی یک اندیشه باشد.
د: اندیشه برای تداوم خود نیازمند مکان است و مکان برای تداوم خود نیازمند اندیشه، تعامل تاریخی این دو وجه بیانگر ریشه و عمق اندیشه اند به همین دلیل قدمت تمدن ها را با بناهای اصلی آنان اندازه می گیرند، همچنین عمق و گستره تمدن ها بر اساس سازه ها قابل بررسی است.
ه: مکان پایه، معبد یا کالبدی که معرف اندیشه است به نوعی سرچشمه و بنیادهای آن اندیشه را نمایندگی می کند لذا مکان مرجعیت انتزاعی نیز دارد.
به فهرست فوق شاید بتوان موارد دیگری نیز افزود همچنان که هریک از متغیرهای ذکر شده خود نیازمند توضیح و تفسیر هستند که به همین میزان بسنده می شود اما آنچه به تصریح باید بدان تاکید کرد بعد جغرافیایی اندیشه ها و ادیان بزرگ و اهمیت مکان مند شدن آنها برای تداوم است.
وجه مکانی شده اندیشه توحید در خانه کعبه و نقش سازمان فضایی مسجدالحرام در این زمینه، هم از منظر درون دینی و وبه عبارتی مومنان به اسلام و هم از زاویه برون دینی یعنی غیرمسلمانان مورد وفاق است.
ادامه دارد...
نظر شما