نیست مسجد جز درون سروران/ حکایتی از نگاه دقیق مولانا به مسجد

به گزارش خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، امروز سه شنبه، هشتم مهرماه مصادف با روز بزرگداشت، شاعر و عارف بزرگ جهان اسلام «جلال الدین محمد بلخی»، معروف به مولانا است، مردی که در سیر آشنایی با شمس تبریزی دگرگون شد و دین را در دایره عشق برای خود تعریفی دوباره کرد.

آنچنان که در احوالات او آمده است، مولانا عالم و فقیهی بود که شاگردان بسیاری گرد او حلقه زده و از درس و بحث او فایده ها می بردند اما طی آشنایی ناگهانی وی با شمس تبریزی، افکار مولانا از اساس با آنچه که در گذشته در پی آن بود تمایز یافت و نسبت به بسیاری از مسایل نگرش دیگری پیدا کرد از جمله نسبت به مقوله مسجد، مولانا بعد از دگرگونی «مسجد» را از بُعد دیگری به مردم معرفی کرد.

در بسیاری از ابیات سروده شده توسط مولانا می توان نگاه او  نسبت به مسجد، مسجد حقیقی را یافت.

خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت مولانا، با دکتر علی محمد صابری، پژوهشگر حوزه عرفان و فلسفه اسلامی، استاد گروه فلسفه مجتمع آموزشی تربیت دبیر پیامبر اعظم(ص)، به گفت وگو پرداخته است که حاصل آن را می خوانید:

- مسجد در شاکله دین مبین اسلام جایگاه رفیعی دارد و بسیار سفارش شده است که نماز را به جماعت در مسجد اقامه کنید، اما موضوع آن است که برای مساجد نیز تقسیم بندی هایی صورت گرفته است و از سویی حضور در مسجد آداب و احکامی را می طلبد، فلسفه این امر چیست؟

مسجد اسم مکان و محل سجده گاه است. مسجد مهمترین عبادتگاه مسلمین محسوب می شود هرچند که مثل کلیسا نیست که مرکز تصمیم گیری علمای مسیحی باشد اما مرکز عبادی هست.

در مورد مسجد در آیات و روایات نکات قابل توجهی آمده است که در اینجا مایل ام به یکی از این آیات اشاره کنم که می فرماید « إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ  » ( مساجد خدا را تنها كسانى آباد مى‏كنند كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و نماز برپا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسيده‏اند پس اميد است كه اينان از راه‏يافتگان باشند ) با توجه به این آیه  حتی تعمیر مسجد باید به دست مومنین باشد و نه صرفا مسلمین.

بنابراین اهمیت دارد که اولا مسجد را چه کسانی بسازند و در وهله دوم بر چه اساسی افراد در مسجد حاضر می شوند.

- این تقسیم بندی و توجه به ماهیت معنوی مساجد از کجا ناشی می شود و علت چیست؟

اساسا بیان زبانی ایمان به اسلام همان اسلام مجازی است، هرکسی می تواند از راه برسد و بگوید ایمان آوردم چنانچه در صدر اسلام نیز چنین بود. ایمان یعنی قلبا نسبت به دین گرویدن، این مساله را می توانیم در ساحات مختلف دینی مشاهده کنیم. از جمله مساله ساخت مسجد.

برای مثال پیامبر اکرم(ص) در بدو ورود به مدینه به دستور الهی اقدام به ساخت مسجد کرد، در سوی دیگر کسانی هم در مدینه زندگی می کردند که حقیقتا مومن بالله نبودند و آنها هم مسجد می ساختند، آنان مسلمین مجازی بودند و کلام آنان با دل  شان یکی نبود مثل عبدالله بن عبیرها که آنها نیز مسجد می ساختند. اما تفاوت است میان مسجدی که آنها می ساختند با مسجدی که پیامبر(ص) و یاران اش می ساختند.

فرق مسجد «ضرار» و مسجدی که بر اساس عقیده واقعی ساخته شده باشد همین است. مسجد نباید تبدیل به محلی برای نفاق شود.

- در این بین مولانا، از جمله عارفانی بود که خود در قامت یک عالم و فقیه نگاه اش نسبت به بسیاری از مسایل از جمله مسجد، دگرگون شد و چنین تعریفی داشت.

دقیقا، مولانا نگاه متفاوتی نسبت به مسجد یافت. واقعیت آن است که در مورد نگاه مولوی به مسجد، یک مولوی سابق داریم و یک مولوی لاحق.

مولوی سابق فقیه بود و حوزه علمیه داشت و فقه و احکام را رعایت می کرد. این تنها یک سوی قضیه در مورد مولوی است اما او از یک سو بعدها عارف شد و هرچه که پیش تر آموخته بود را در دایره عشق آورد. او عارفی بود که اعتقاد داشت اگر در مسجدی ذکر قلبی و تمرین بندگی خدا نباشد حضور افراد بار معنوی را به همراه نخواهد داشت و او چنین مسجدی را نه به لحاظ عرفانی و نه به لحاظ فقهی قبول نمی کند.

چنانچه می گوید:

ابلهان تعظیم مسجد می‌کنند

در جفای اهل دل جد می‌کنند

آن مجازست این حقیقت ای خران

نیست مسجد جز درون سروران

مسجدی کان اندرون اولیاست

سجده‌گاه جمله است آنجا خداست

منظور مولانا در این ابیات آن است که چنین افرادی به روح حقیقی مسجد به عنوان عبادت گاه پی نبرده اند.

همچنین در قرآن نیز اشاره ای نسبت به این مساله شده است، خداوند در سوره «نور» می فرماید «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ » (در خانه‏هايى كه خدا رخصت داده كه [قدر و منزلت] آنها رفعت‏ يابد و نامش در آنها ياد شود در آن [خانه]ها هر بامداد و شامگاه او را نيايش مى‏كنند )

با تاملی در این آیه بسیاری از مسایل مشخص می شود از جمله اینکه مومنان حتی در خانه خودشان به ذکر خدا مشغول هستند یعنی در صورتی که ذکر خدا باشد و تمرین بندگی برای خدا باشد اعمال ارزشمند خواهد شد و گرنه رفتن به مسجد بدون ذکر حقیقی و تمرین بندگی ارزشمند نیست. مولانا حتی این موضوع را بسط می دهد و در مورد مکه می گوید:

ای قوم به حج رفته کجایید کجایید

معشوق همین جاست بیایید بیایید

از نگاه مولانا به سوی کعبه می رویم، در مسجد نیایش می کنیم، اما در واقع کعبه یا مسجد سمبل است و اگر به حقیقت این دو پی نبریم فایده ای ندارد.

بنابراین مولوی نگاه عارفانه به مسجد دارد، پس مسجد باید اولا محل سجده گاه باشد و ثانیا مهمترین مسیر برای تفکر در خویش.

مولانا می گوید:

چار هندو در یکی مسجد شدند

بهر طاعت راکع و ساجد شدند

هر یکی بر نیتی تکبیر کرد

در نماز آمد بمسکینی و درد

مؤذن آمد از یکی لفظی بجست

کای مؤذن بانگ کردی وقت هست

گفت آن هندوی دیگر از نیاز

هی سخن گفتی و باطل شد نماز

آن سیم گفت آن دوم را ای عمو

چه زنی طعنه برو خود را بگو

آن چهارم گفت حمد الله که من

در نیفتادم بچه چون آن سه تن

پس نماز هر چهاران شد تباه

عیب‌گویان بیشتر گم کرده راه

- با این وصف «نیت» و «هدف» موضوع مهمی است که از سوی مولانا بر آن تاکید شده است.

بله، به زعم او اصل بر نیت افراد است، اما متاسفانه بعضا می بینیم که در حال حاضر مساجد تبدیل به مجمع عمومی شده اند یا محل بحث جناح های سیاسی. نتیجه آنکه ساخت مسجد، حضور در مسجد باید بر اساس اعتقاد حقیقی همچنین با نیت تمرین بندگی برای خدا باشد که اگر جز این باشد روح معنوی حاکم بر این عبادات خالص نیست.

پایان پیام/