به گزارش خبرنگار ادبیات شبستان، دومین نشست از سلسله نشست‌های بررسی و آسیب‌شناسی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور «حجت‌الاسلام محمدرضا زائری» مدیرعامل موسسه فرهنگی سرچشمه (بهارستان)، «علی‌اشرف صادقی» عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، «داوود موسایی» مدیر انتشارات فرهنگ معاصر، «سیدفرید قاسمی» رییس مرکز کتاب‌پژوهی، «فاطمه فهیم‌نیا» رئيس كتابخانه مركزی و مركز اسناد دانشگاه تهران، «سیدمهدی جهرمی» و «نجفعلی میرزایی» مدیران عامل اسبق و فعلی خانه کتاب برگزار شد.
تاکید زائری بر کارکرد منطقی نمایشگاه در صورت تخصصی شدن آن
«حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری» مدیرعامل موسسه فرهنگی سرچشمه در این نشست با اشاره به یکی از علل اصلی شکل‌گیری نمایشگاه کتاب تهران، گفت: اوایل پیروزی انقلاب اسلامی و در پی آرمان‌ها و ایده‌هایی که انقلاب مطرح کرده بود، کتاب ارج و قرب خاصی پیدا کرده بود و تیراژ کتاب به یکباره بسیار بالا رفت و از آنجا که ممیزی خاصی هم وجود نداشت، کتاب‌ها به تعداد انبوه پاچ می‌شدند اما چون کتابفروشی‌های موجود نمی‌توانستند این حجم انبوه را پاسخ بدهند و در واقع آنها را عرضه کنند، لذا جایی لازم بود که این کتاب‌ها در آنجا عرضه شوند.
وی با اشاره به چگونگی شکل گیری نمایشگاه کتاب، بیان کرد: با اینکه همان زمان نمایشگاه‌های متعددی هم شکل گرفته بود، نمایشگاه کتاب تهران به وجود آمد اما بعدها هیچ‌وقت شرایطی فراهم نشد که بشود به زیرساخت‌های صنعت نشر کتاب توجه کرد.
زائری تاکید کرد: نمایشگاه کتاب که قرار بود و باید به محفلی برای تبادل نظر اهالی قلم و نویسندگان و مترجمان و پدیدآورندگان حوزه کتاب تبدیل شود، به جایی برای دسترسی مخاطب عام به کتاب تبدیل شد و این به دلیل ضعف چرخه فروش و عرضه کتاب در کتابفروشی‌ها بوده است. نمایشگاه کتاب البته می‌تواند مخاطب متخصص داشته باشد اما چون کارکردهای سایر بخش‌ها ضعیف شده است، همه بار حوزه کتاب به دوش نمایشگاه گذاشته شده و در واقع افتاده است.
به گفته وی، تا زمانی که چرخه فروش کتاب در کتابفروشی‌ها اصلاح نشود، این مشکلات همچنان پایدار خواهد بود و به نظرم با وضعیت فعلی هر کار دیگری انجام دهیم، تا زمانی که ناشر تقویت نشود، مشکلات باقی خواهد بود.
مدیرعامل موسسه فرهنگی سرچشمه، کارکرد دیگر نمایشگاه کتاب تهران را مکانی برای تفریح مردم و تفرجگاه آنها دانست و گفت: این به این خاطر است که ما برای تفریح مردم، فکری اساسی نکرده‌ایم که به یکباره در ایام نمایشگاه، به آنجا سرازیر می‌شوند. شاید تخصصی شدن نمایشگاه کتاب، راهی برای نزدیک کردن این رویداد فرهنگی به کارکرد منطقی خودش باشد، البته باید مخاطب نمایشگاه هم از حالت عام خارج شود و کم کم تخصصی شود.
میرزایی: حمایت‌های دولت صرف بهبود زیرساخت‌های پخش و توزیع کتاب شود
«نجفعلی میرزایی» مدیرعامل موسسه خانه کتاب در سخنانی در لزوم برگزاری این نشست گفت: خانه کتاب می‌خواهد به اینکه آسیب‌های نمایشگاه کتاب از زوایای مختلف شناخته شود کمک کند تا الگوی پیشنهادی برتری برای تحقق اهداف متنوع نمایشگاه ارائه شود. تقاضای ما این است که ایده‌هایی که مطرح می‌شود، اولاً کارشناسی شده باشد و دوماً به طور مطلق از طرف سایر دوستان نفی نشود و روی آن بحث و تبادل نظر صورت گیرد. ما در صدد گرته‌برداری الگوی مدیریتی نمایشگاه کتاب تهران نیستیم و این الگو وابسته به صنعت نشر ماست.
وی مکان را مهمترین بحران نمایشگاه کتاب تهران دانست و تشریح کرد: مکان مهمترین بحران است نه صنعت نشر رو به افول ایران؛ البته نمایشگاه تابعی از صنعت نشر است. اگر حمایت‌های دولت در برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، صرف بهبود زیرساخت‌های پخش و توزیع کتاب بشود، بسیاری از مشکلات عرصه نشر مرتفع می‌شود. شنیده‌ام که حدود 10 درصد فروش هر ناشر در سال، در نمایشگاه کتاب تهران رقم می‌خورد و این عدد کمی نیست و به معنی این است که نفس و نبض ناشران در نمایشگاه کتاب می‌تپد. اگر دولت برای حل مشکل توزیع کتاب همت کند، شاید بخشی از مشکلات نمایشگاه هم برطرف شود. هر ساله در 10 روز ما فقط به قشر و سطحی از مشکلات نشر می‌پردازیم. ولی آیا ناشران همگی چنین دغدغه‌های دارند؟ به یقین می‌گویم که درصد بسیار نادری از ناشران، دغدغه‌شان کتاب‌های زرد و کتاب‌سازی و این قبیل مسائل است.
جهرمی: در تغییر مکان نمایشگاه کتاب شریک جرم هستم
در این نشست، «سیدمهدی جهرمی» مدیرعامل اسبق خانه کتاب هم که در زمان او نمایشگاه کتاب تغییر مکان داد و از محل دائمی به مصلی آمد، جابجایی مکانی نمایشگاه کتاب را در زمان درستی دانست و گفت: این جابجایی زمانی رخ داد که من مدیر خانه کتاب بودم و آقای دکتر پرویز، معاون فرهنگی وزارت ارشاد و در واقع من به نوعی در این قضیه شریک جرم هستم! با این وجود تا به حال کسی از من نپرسیده که درد شما چه بود که این جابجایی را انجام دادید؟! حتی در این سالها کسی از من نپرسیده است که چرا مصلا را برای جابجایی نمایشگاه انتخاب کردید.
وی تصریح کرد: اساس برگزاری نمایشگاه کتاب تهران «یک واکنش» است که «اندیشه‌ای پشت آن نبود». اگر امروز باورمان این است که نمایشگاه باید نمایشگاه باشد و نه فروشگاه، خُب برای نمایشگاه بودن آن تلاش کنیم ولی اگر باورمان این است که باید فروشگاه باشد، مسئله را طور دیگری تعریف کنیم. من خودم شخصاً بعد از این همه سال هنوز هم نمی‌دانم هدف مسئولان از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، چیست.
موسایی: تخصصی شدن نمایشگاه، هیجان برگزاری نمایشگاه کتاب را می‌گیرد
«داوود موسایی» ناشر پیشکسوت و مدیر انتشارات فرهنگ معاصر در این نشست، درباره ایده تکه تکه شدن نمایشگاه کتاب تهران و تبدیل آن به چند نمایشگاه تخصصی، گفت: تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران، نه برای مردم و نه برای ناشر، بُردی نخواهد داشت و در این صورت هیجانی که در طول این 10 روز در تهران و حتی شهرستان‌ها و به نوعی در کل کشور برای کتاب ایجاد می‌شود، از بین خواهد رفت. به هر حال موج ناشی از برپایی رویداد بزرگی مثل نمایشگاه کتاب تهران به کتابخوانی یا کتاب‌خری منجر خواهد شد و تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران، جلوی این روند را خواهد گرفت.
وی تخصصی شدن چنین نمایشگاهی را ایده خوبی دانست و بیان کرد: این موضوع بستگی دارد به اینکه از چه منظری به آن نگاه شود؛ اگر قرار باشد دو نمایشگاه یکی برای ناشران عمومی و یکی برای سایر ناشران داشته باشیم، این خوب است اما اگر بخواهد مثلاً 8 تکه شود، یعنی یکی نمایشگاه کتاب کودک، یکی نمایشگاه کتاب ناشران دانشگاهی، یکی نمایشگاه ناشران آموزشی و قس علی هذا، این ایده هیچ خواسته‌ای را برآورده نمی‌کند.
صادقی: نمایشگاه کتاب فقط انگیزه‌ای برای کتاب خریدن مردم است
همچنین علی‌اشرف صادقی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سخنانی با بیان اینکه باید مسئله خرید کتاب و خواندن کتاب را بنیادی‌تر نگاه کرد، گفت: خرید کتاب در ایران وضعیت اسفناکی دارد و جنبه اجتماعی قضیه این است که اساساً علاقه‌ای به خرید کتاب در بین مردم وجود ندارد. جامعه ما جامعه کتابخوانی نیست و از این نظر مایو‌س‌کننده است و نمایشگاه کتاب هم فقط انگیزه‌ای است که برخی بیایند کتاب بخرند. باید برای این معضل کتاب‌نخوانی فکری اساسی‌تر بشود تا دیگر ما در حوزه مطالعه، چهارمین کشور دنیا از آخر نباشیم!
وی بیان کرد: برای خود من که دنبال کتاب‌های تخصصی هستم، بهتر است که نمایشگاه کتاب تهران، تخصصی باشد ولی قطعاً با این شیوه، نمایشگاه رونقی نخواهد داشت و این کار، کمکی هم به اشاعه کتابخوانی نخواهد کرد.
قاسمی: مکان نمایشگاه کتاب بزرگترین مساله پیش روی ماست
در ادامه «سیدفرید قاسمی» با اشاره به پیشینه و تاریخچه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، گفت: برگزاری نمایشگاه کتاب تهران یک کنشگری نبود بلکه واکنشی بود به دو اتفاق خوبی که در این زمینه افتاد؛ مرکز نشر دانشگاهی آن زمان نمایشگاهی برگزار کرد که بسیار از آن استقبال شد و بعد از آن هم وزارت علوم نمایشگاه دیگری برگزار کرد که آن هم با استقبال رو به رو شد. ولی وزارت ارشاد در سال 1364 به فکر افتاد که متولی فرهنگ، ما هستیم و نباید وزارت علوم نمایشگاه کتاب برگزار کند و این شد که در سال 65 نمایشگاهی را با عنوان نمایشگاه فرهنگ، هنر و تمدن برگزار کرد و بعدش هم گفتند که خوب است آن را بین‌المللی هم بکنیم بعد از آن نمایشگاه کتاب تهران وارد تفویم جهانی نمایشگاه‌ها شد و از سال 68 هر ساله به مدت 10 روز در اردیبهشت ماه و با عنوان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شده است.
وی در خصوص جابجایی زمان نمایشگاه کتاب بیان کرد: زمان نمایشگاه کتاب تهران قابل جابجایی نیست، نمایشگاهی هر ساله به فاصله یک یا دو روز بعد از نمایشگاه کتاب تهران در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود و دست اندرکاران آن خیلی به دنبال این هستند که زمان نمایشگاه کتاب تهران تغییر کند که بتوانند نمایشگاه خودشان را در تقویم جهانی ثبت کنن و این یک واقعیت است که اگر زمان نمایشگاه تغییر کند، از تقویم جهانی نمایشگاه‌ها خارج خواهد شد و از بین‌المللی بودن می‌افتد.
قاسمی با اشاره به اینکه نگاه اقشار مختلف به نمایشگاه، متفاوت است، اظهار کرد: باید متوجه بود که نگاه یک ناشر به نمایشگاه کتاب تهران با نگاه یک مولف و حتی با نگاه کسی که آنجا می‌خواهد غرفه اغذیه‌فروشی داشته باشد و با نگاه مسافرکش‌های اطراف نمایشگاه، متفاوت است.
وی در ادامه به ضرورت برنامه‌ریزی مدون در صورت تصمیم‌گیری برای تبدیل نمایشگاه کتاب به چندین نمایشگاه تخصصی کتاب اشاره کرد و افزود: واقعیت این است که مثلاً کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی که بیش از ربع قرن است عادت کرده‌اند که بودجه‌ریزی و کارهایشان را برای اردیبهشت ماه به عنوان زمان برگزاری نمایشگاه سامان دهند، سازمان مربوطه‌شان به آنها اجازه نمی‌دهد که سالی 10 بار به تهران بیایند و برای سازمانشان کتاب بخرند.
این پژوهشگر حوزه کتاب و مطبوعات گفت: این بی‌مکانی است که ما را به آسیب‌شناسی نمایشگاه سوق داده است. اگر نمایشگاه، مکانی ثابت می‌داشت، قطعاً می‌توانستیم برای آن برنامه‌ریزی مدون و حتی دائمی داشته باشیم.
فهیم‌نیا: کاهش رضایتمندی غرفه‌داران و خریداران کتاب از نمایشگاه کتاب
«فاطمه فهیم‌نیا» رئيس كتابخانه مركزی و مركز اسناد دانشگاه تهران، در سخنانی با تاکید بر لزوم هدف گزاری برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، گفت: اگر نمایشگاه قرار نیست بین‌المللی باشد، باید جایگاه کتاب‌های اُفست را در آن دید و اگر هم قرار است بین‌المللی باشد، باز هم باید فکری برای این کتاب‌ها بشود. من مخالف تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران هستم اما اگر قرار است بین‌المللی نباشد، ما خیلی راحت‌تر می‌توانیم منابع مان را تهیه کنیم. متاسفانه باید اذعان کرد که نمایشگاه کتاب که روزی پرستیژ و جایگاه خاصی برای خودش داشت، الان به یک شیر بی یال و دُم تبدیل شده که خودمان هم نمی‌دانیم با آن چه کار کنیم.
وی در ادامه توضیح داد: ما دو سال پیش نظرسنجی را که توسط كتابخانه مركزی و مركز اسناد دانشگاه تهران با موضوع میزان رضایت اقشار مختلف از نحوه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انجام شده است، به طور جداگانه هم از غرفه‌داران و هم از خریداران کتاب انجام دادیم و متاسفانه شاهد کاهش رضایتمندی از نمایشگاه کتاب تهران بین آنها در مقایسه با دوره‌های قبلی بودیم.
پایان پیام/
نظر شما