خبرگزاری شبستان "مهم ترین عنصر در نشاط علمی که منجر به تولید علم می شود وجود عوامل و فقدان موانع است که مهم ترین آن را می توان فرهنگی و معنوی دانست. اگر انسانها و جامعه باور کنند که باید توسعه اعم از سیاسی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و ... داشته باشند، بدون تولید فکر و دانش توسعه زایا، پایا و پویا نخواهند ماند و تولید دانش و اندیشه نخست نیاز به این باور دارد." این جملات بخشی از سخنان علیرضا صدرا، عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است که با ما در میان گذاشته؛ بخش نخست گفتگوی ما را با این استاد و پژوهشگر را در خصوص نشاط علمی می خوانید:
با توجه به اینکه به ایام بازگشایی دانشگاه ها و حوزه های علمیه نزدیک می شویم بفرمایید نشاط علمی به چه معنا است و در چه شرایطی محقق می شود؟
نشاط علمی اساسا وجود زایندگی و بالندگی فکری و علمی است یا حالتی را گفته می شود که منجر به تولید علم می شود. تولید علم و تفکر با امید و انگیزه انجام می شود و امید و انگیزه هم با فقدان موانع و وجود عوامل صورت می گیرد حال چه وجود عوامل و فقدان موانع فکری و فرهنگی و چه سیاسی و اجتماعی و چه حتی اقتصادی و ابزاری.
وجود شرایط و فقدان موانع در عرصه های اقتصادی سیاسی و فرهنگی باعث ایجاد امید و انگیزه می شود و انگیزه و امید نشاط آور و حرکت آفرین بوده و به نوبه خود موجب تولید تفکر و علم و دانش و نظریه سازی خواهد شد.
دانشگاه در حقیقت آموزشگاه نیست، بلکه دانشگاه است و بزرگترین رسالت آن تولید و ترویج دانش است که تدریس یکی از راهکارهای رسمی و عمومی آن است و تولید دانش می تواند توسعه هر کشور را هم جهت دهد و هم پشتیبانی کند و بدین وسیله توسعه زایا، درون زا، پویا و پایا را به ارمغان بیاورد.
این چنین دانشی، دانش کارآمد است و این چنین دانشگاهی، دانشگاه کارآمد و بهره ور و اثربخش خواهد بود و اینچنین توسعه ای، توسعه کارآمد است و کارآمدی، بهره وری و اثربخشی ملی را به دنبال دارد.
با این بیان آیا از نظر شما نشاط علمی ذاتی است یا اکتسابی؟
ریشه نشاط و نشاط علمی ذاتی و فطری است. انسان ها اساسا و فطرتا دوست دارند بدانند و دوست دارند دانسته های خود را به دیگران برسانند مانند خورشید که ذات او نورافشانی است. اما ممکن است یکسری موانع جلوی رشد و بروز و بالندگی آن را بگیرد یا سبب تحریف و انحراف همین فطرت شود مانند فطرت خداجویی که ذاتی بشر است اما شرایط بیرونی یا مکاتب انحرافی سبب تحریف یا مانع بروز آن شده یا مسبب انحطاط و سرکوب این روحیه می شود. لذا دانستن و دانا ساختن سایرین یعنی تولید و رواج علم اساسا با ذات انسانیت انسان گره دارد تا جایی که در حکمت تعالی صدرایی که اساس حکمی انقلاب اسلامی و نظام است، هستی عین دانش بوده و دانش هم عین هستی و چیزی جز صورت و وجود ذهنی نیست و انسان اساسا به دنبال وجود بوده و از عدم گریزان است؛ حال اگر اندیشه، اندیشه شیرین باشد شیوایی به بار می آورد و اگر اندیشه شور باشد شقاوت و شیطانیت.
چه ملزوماتی برای ایجاد نشاط عملی نیاز است، چه نرم افزاری و چه سخت افزاری؟
مهم ترین عنصر در ایجاد نشاط علمی که منجر به تولید علم می شود وجود عوامل و فقدان موانع است که مهم ترین آن را می توان فرهنگی و معنوی دانست. اگر انسان ها و جامعه باور کنند که باید توسعه اعم از سیاسی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و ... داشته باشند، بدون تولید فکر و دانش توسعه زایا، پایا و پویا نخواهند ماند و تولید دانش و اندیشه نخست نیاز به این باور دارد.
در گام بعد عوامل سیاسی مانند دولت ها و قدرت ها می توانند زمینه ساز این امر باشند. مثلا از کرسی های آزاداندیشی مطالباتی داشته باشند، تولیدات علمی را وارد عمل کنند یا عملکردهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فقط بر اساس تجارب نباشد بلکه بر اساس تولیدات علمی و نظریات نیز باشد تا مدیریت ها علمی شود.
مساله سوم وجود عوامل و فقدان موانع سخت افزاری است و امکانات مالی و سخت افزاری که فهرست طویلی از مسائل معیشتی، امکانات ارتباطی همچون اینترنت، کتاب و کتابخانه های مجهز و ... است؛ قطعا وجود این موارد در تولید علم و نشاط علمی، تسهیل و تسریع کننده است اما تعیین کننده اصلی همان در حقیقت جهات فرهنگی و باورهای یک ملت و نیروهای فرهیخته دانشجو و دانش آموز و دانشمندان نخبه آن جامعه است.
اگر این افراد اراده کنند، هر چند برخی مشکلات وجود داشته باشد اعم از نرم افزاری، سخت افزاری، اقتصادی و حتی سیاسی، این افراد می توانند موانع را برطرف کنند. نمونه این مورد مکاتب بزرگی است که در حوزه علم به وجود آمده و برخی از اینها در زمان شکل گیری شرایط و امکانات مناسبی نداشتند اما در کمال عسرت به تولید نظریه پرداختند.
بنابراین، علت موجبه تولید علم، نیروهای علمی و ملی هستند و دولت ها و نظام سیاسی می توانند زمینه ساز باشند. هر اندازه بتوان موانع سخت افزاری را برداشت و شرایط و عوامل نشاط را فراهم کرد، از حیث فکری و فرهنگی بهتر می توان با میانبر و سرعت بیشتر به اهداف خود در تولید علم، ایجاد نشاط علمی و توسعه پایدار دست یافت.
آیا نشاط علمی به معنای ایجاد هیجان های سیاسی در فضای دانشگاه ها است؟ چه ارتباطی میان این دو مسئله وجود دارد؟
بحث هیجان از معنای آن مشخص است؛ هیجان بیشتر احساسی و گذرا و جزیی است اما نشاط که همان روحیه علمی است، ریشه ای، نظام مند، هدفمند و جامع است لذا زایا و پویا و پایا و بالنده است. چه بسا هیجان ها رهزن و مانع و مخل فضای مناسب برای نشاط و تولید علمی هستند. هر اندازه نشاط علمی بنیانی و نظام مند است، هیجان احساسی خلاف آن است. لذا هیجان علمی ضد پایندگی و زایندگی است؛ حال این روحیه علمی هم جنبه های معنوی و اخلاقی و فرهنگی دارد و هم انگیزه درونی و هم قطعا نیاز دارد به نشاط سیاسی. اگر کسی به سرنوشت کشور خود حساس نباشد، تولید علم کشور پایین می آید لذا شرایط سیاسی جامعه، مشارکت سیاسی و عدالت سیاسی در این زمینه موثر است. از حیث توسعه کشور، وجود امکانات سخت افزاری و ابزار و مالی و معیشتی قطعا در نشاط علمی موثر است و لازم اما کافی نیست. کفایت اینها به فرهنگ و روحیه علمی و تولید آن است به جای روحیه مصرف. اما هیجانات علمی چه رسد به هیجانات سیاسی مانع و مخل این چنین روحیه زایا است.
پایان پیام/
نظر شما