چند جانبه گرایی رقابت در سیاه چاله تردید

به گزارش خبرگزاری شبستان با شدت گرفتن تحریم های اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه روسیه، به نظر می رسد تحریم رستوران های مک دونالد از جمله برنامه های تلافی جویانه ولادیمیر پوتین برای مقابله با چنین اقداماتی است. این واکنش روسیه نشانگر ناکارآمدی بیش از پیش جهانی شدن اقتصاد است.
در دهه1990 توماس فریدمن تئوری " پیشگیری مناقشات به وسیله رستوران های مک دونالد " رامطرح کرد، بر مبنای این نظریه گسترش این رستوران های زنجیره در سراسر جهان می تواند پایانی برای جنگ سرد باشد. اما تقریبا 25 سال پس از افتتاح مک دونالد در مسکو، به نظر می رسد وابستگی عمیق دوجانبه نه تنها به درگیری و تعارض میان قدرت های بزرگ خاتمه نداده بلکه زمینه درگیری های بیشتر را فراهم نموده و خود صحنه کارزار جدیدی برای طرفین شده است.
همانطور که هر رابطه ای ممکن است از هم بپاشد, بسیاری از دلایلی که طرفین را وابسته می کرد سبب از هم پاشیدگی رابطه و جدایی آنها شد. در دو دهه گذشته همواره شنیده ایم که دنیا درحال تبدیل شدن به یک دهکده جهانی است، وسعت و عمق پیوند های تجاری و سرمایه گذاری، نظارت و حکومت سراسری و شبکه های نوظهورعصر اطلاعات دهکده جهانی سبب این تحول شده است. اما عوامل ایجاد وابستگی متقابل اکنون تضعیف شده و مخالف با آن هستند و می توان از آن ها به عنوان سه عامل " ازبین برنده وابستگی متقابل" یاد کرد.
از تجارت آزاد تا جنگ اقتصادی
چنین تصور می شد که وابستگی متقابل اقتصادی می تواند به مرور زمان باعث مهار تنش های ژئوپلتیکی شود و یا حداقل به طرفین برای تفکیک مناقشات سیاسی و جغرافیایی یاری رساند. اما امروزه غرب برای مجازات روسیه به خاطر مشارکت در درگیری های شرق اوکراین ازحضورروسیه دراقتصاد جهانی و اهرم تحریم اقتصادی استفاده می کند.اتحادیه اروپا بانک های روسیه و صنایع نفت و دفاعی این کشور تحریم کرد. هنگامی که چین در مناقشات ارزی با فیلیپین و ژاپن منافع خود را در خطر دید، تحریم های اقتصادی علیه این دو کشور اعمال کرد. در ماه می،هنگامی دولت چین که با بی توجهی دولت ویتنام به حمله شورشیان ضد چینی به پالایشگاه ها و تاسیسات نفتی این کشور در جزایر مورد مناقشه  مواجه شد، ناگزیر به تحریم ها خاتمه داد.
از حاکمیت جهانی تا چندجانبه گرایی رقابتی
با ظهور قدرت هایی چون چین و روسیه و عملکرد آن ها در نقش " سهامداران مسئول و با اعتبار" در یک سیستم جهانی واحد، از دید بسیاری از صاحب نظران روابط تجارت جهانی مقدمه ای برای حکومت جهانی محسوب می شد. اما به نظر می رسد ادغام چند جانبه به جای یکپارچه ساختن جهان باعث ایجاد شکاف شده است. رقابت های ژئوپلتیکی روند جهانی شدن را متوقف ساخته است، درگیری دو برنامه ناسازگار برای یکپارچه سازی چند جانبه میان مشارکت شرق به رهبری اروپا و اتحادیه اوراسیایی روسیه سبب ایجاد بحران اوکراین شد.
اخیرا نوعی روند جهانی رقابت میان سازمان های دوستی میان –کشوری شکل گرفته است ؛ از یک سو " جهان بدون غرب "متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، چین و هند موسوم به گروه BRIC، سازمان همکاری شانگهای و یک کشور میزان از اعضای زیر منطقه ای هستند و از سوی دیگر، غرب با هدف حذف چین و روسیه از صحنه در حال ایجاد گروه بندی های جدیدی به غیر از نهاد های جهانی است. از جمله آن می توان به سازمان مشارکت ترانس پاسیفیک در آسیا و همکاری تجارت و سرمایه گذاری آتلانتیک اشاره کرد. امروزه کشورها به جای استفاده از قانون برای کاهش مناقشات از " اسلحه قانون" برای مواجه با کشور های مخالف خود استفاده می کنند.
از یک شبکه تا چندین شبکه جهانی
حتی اینترنت نیز به جای این که جهان را یکپارچه کند ، منجر به از هم گسیختگی خصمانه میان کشور ها شده است. با این که ولادیمیر پوتین ادوارد اسنودن را در روسیه پناه داده اما متحدان نزدیک آمریکا از جمله آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان و دیلما روسوف رییس جمهور برزیل بیشتر نگران جاسوسی آژانس امنیت ملی آمریکا در زندگی خصوصی شهروندان خود هستند. آنوپام چندر و یوین پ. له از دانشگاه کالیفرنیا در دیویس می گویند  " افزایش دغدغه ها در مورد جاسوسی .... توجیه اقدامات دولتی که باعث بر هم ریختن شبکه جهانی شده و به نظر می رسد دوره اینترنت جهانی سرآمده است." به ادعای آن ها کشور هایی نظیر استرالیا، فرانسه، کره جنوبی, هند, اندونزی, قزاقستان، مالزی و ویتنام اقدام به ذخیره داده های خاصی بر روی سرور هایی در داخل مرز های خود کرده اند.
پس از پایان جنگ سرد ، پیام آوران جهانی شدن بر این عقیده بودند که روابط تجاری به زودی جنگ را تحت الشعاع قرارد خواهد داد ، اما ادوارد لوتواک یک استراتژیست نظامی پیش بینی کرد که به زودی به اثبات می شود که این عده در اشتباه بوده اند. به استدلال او اگر قدرت سرمایه را به عنوان نیروی شلیک یک سلاح و نفوذ در بازار را به عنوان پایگاه و پادگان نظامی در نظر بگیریم، به جای روابط تجاری ، جنگ جایگزین نیروی محرکه روابط بین المللی می شود. به عقیده این استراتزیست نظامی در نتیجه این جایگزینی تدوین " قواعد تجارت با منطق جنگ" در بر ندارد . اما در آن زمان و در شرایطی که کشورهایی چون روسیه, چین, هند و برزیل در حال پیوستن به اقتصاد جهاتی بودند این پیش بینی نابجا به نظر می رسید.
ورود این کشور ها به عرصه اقتصاد جهان پس از جنگ سرد نتیجه گسترش نظام امنیتی تک قطبی به رهبری آمریکا، و نظام حقوقی به رهبری اروپا و در راستای یکپارچه سازی جهان از طریق تجارت آزاد، وابستگی متقابل اقتصادی، قوانین بین المللی و نهاد های چند جانبه بود.
امروز نظام امنیتی تک قطبی به رهبری آمریکا در نتیجه فرسودگی ناشی از جنگ و ظهور قدرت های جدید در عرصه بین المللی دچار آشفتگی شده است. از این رو قدرت های بزرگ مانند ایالات متحده آمریکا به طور فزاینده ای در تلاشند از نظام حقوقی بین المللی به عنوان اسلحه استفاده کنند و از طریق وضع تحریم ها عدم تمایل به استفاده از نیروی نظامی را جبران کنند.
وابستگی متقابل که سابقا نوعی مزیت اقتصادی بود اکنون نوعی تهدید نیز تلقی می شود. هیچ قدرتی تمایل به از دست دادن منافع اقتصادی حاصل از اقتصاد جهانی ندارد، اما همه قدرت های بزرک به فکر محافظت از خود دربرابر خطرات و درگیری های نظامی و دیگر پیامد های ناشی از جهانی شدن اقتصاد هستند. پس از بحران مالی ایالات متحده چین به مصرف داخلی روی آورده است. پس از جنگ عراق آمریکا در پی خودکفایی در زمینه انرژی است. روسیه بعد از بحران یورو ، برای تشکیل اتحادیه اوراسیایی تلاش می کند. حتی دولتمردان آلمان با وجود اعتقاد به همکاری جهانی در پی آنند که کشور های عضو اتحادیه اروپا را قانع کنند تا سیاست های خود را با شیوه سیاست گذاری های دولت آلمان هم سو سازند.
وابستگی متقابل در سال های پس از جنگ سرد راهی برای پایان دادن به مناقشات بود. اما در سال 2014 جنک سرد دیگری در پیش است.
پس از 25 سال که قدرت ها حتی پیش از گذشته به یکدیگر وابسته شده اند، به نظر می رسد یکپارچگی از بین رفته و جهان مجددا به سمت فروپاشی پیش می رود.