به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری شبستان، از جمله اهداف اصلی علی بن ابیطالب علیه‌السلام، حفظ بیت‌المال مسلمین بود. اولین توصیه ایشان تهیه لوازم معیشت به‌طور کافی برای کارگزاران است که باعث بی نیازی آنان می‌شود:"سپس به معیشت آنان توسعه و گشایش بخش، زیرا این روش آنان را بر اصلاح خود نیرو می‌بخشد و ایجاد انگیزه به پاکسازی خود می‌نماید و از تجاوز و دست درازی به بیت المال که در اختیار دارند، بی نیاز می‌کند".
در مرحله دوم، توصیة ایشان جلوگیری از استفاده نابه‌جا از اموال عمومی است. در نامه چهل و سوم حضرت که به یکی از حکام خود در منطقه فارس مکتوب می‌دارند، آمده است: "(خبر رسیده) تو اموال مسلمانها را که (به‌سختی به دست آمده) در بین عربهای خویشاوند خود قسمت می‌کنی! پس سوگند به خدایی که دانه را شکافته و انسان را آفریده است، اگر این خبر راست باشد، از جانب من زبونی یابی".
نسبت به تخلفات، نسبت به اموال عمومی با شدّت و قاطعیت برخورد می‌فرماید. در نامه‌ای خطاب به زیاد ابن ابیه، نمایندة عبدالله ابن عباس که حاکم بصره بود، می‌فرمایند: "صادقانه به خدا سوگند یاد می‌کنم، اگر به من گزارش رسد که از غنایم و بیت المال مسلمین چیزی کم یا زیاد به خیانت برداشته‌ای، آن چنان بر تو سخت بگیرم که در زندگی کم‌بهره، بینوا، حقیر و ضعیف شوی".
جلوگیری از اسراف و تجمّل، خصوصاً با استفاده از بیت‌المال بسیارمد توجه ایشان است. ایشان می‌فرمایند: "اسراف را رها نما و میانه‌روی پیشه کن و امروز به فکر فردا باش و از مال به مقدار ضرورت نگه‌دار و زیادی را برای روز قیامت پیش فرست".
در آخرین توصیه هم مانعِ اختصاص دادن بیت‌المال به شخص مدیر می‌شوند. به بیان دیگر، دستور می‌دهند که انحصارطلبی در اموال رُخ ندهد. حضرت خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: "بپرهیز از مقدم داشتنِ خود بر دیگران نسبت به آنچه مردم در آن یکسان و برابرند".
توصیه دیگر ایشان این است که حاکم اسلامی باید خیرخواه تولیدکنندگان و بازرگانان باشد. ایشان در بخشی از سخنان خود، تمامی تجّار و صنعتگران را مورد توجه قرار می‌دهند.
دومین توصیه و خطّ کلّیِ ابلاغی حضرت، رعایتِ تخفیف و گذشت حکومت نسبت به مردم در زمینه‌های اقتصای است. ایشان فرموده‌اند: "خشم خود را بپوشان و در هنگام قدرت در گذر و زمانِ غضب صبر پیشه کن. آنگاه که تسلط داری، گذشت کن تا عاقبت از تو باشد".
این گذشت و تخفیف در عمل؛ در دو بُعد جلوه می‌کند: بُعد اول ضرورت تخفیف عوارض و مالیات است.
بُعد دوم، توجه به اقشار ضعیف جامعه است. ایشان می‌فرمایند:"پس ای مالک! خدا را دربارة طبقه پایین از مردمی که چاره‌ای ندارند، یعنی بینوایان و مشقت‌زدگان و زمینگیر شدگان را در نظر داشته باش، زیرا در این طبقه هم قانع(فقیر و قانع) محترم وجود دارد".
حضرت در ادامه در بابِ توجه به اقشار ضعیف جامعه توصیه‌ای دیگر نیز دارند: "برای آنها قسمتی از بیت‌المال و قسمتی از غنایم خالصة اسلامی در هر شهر را در نظر بگیرد (به جای تقسیم آن بین صحابه)".
بازرسی مستمر درحوزة اقتصادی: تأکید اساسی بر بازرسی، دراین عبارت حضرت ملاحظه می‌شود:"سپس تمام کارهای کارگزارانت را تحت نظر بگیر و بازرسانی مخفی از کسانی که اهل صدق و رفاه هستند، بر آنان بگمار". این بازرسی در حوزة اقتصاد در چند مرحله صورت می‌پذیرد:
1.نظارت:
تأکید اول بر آن است که خداوند ناظر اعمال تمامی افراد، از جمله مدیران نظام اسلامی است. از این‌رو، باید از ارتکاب معصیت جلوگیری کنند:"از نافرمانیها در خلوتها بپرهیزید، زیرا شاهد خود قاضی است".
2. تعیین بازرسان :
دوّمین شرط در بازرسی؛ خصوصاً در زمینه‌های اقتصادی و نظارت بر امور اقتصاد جامعه، تعیینِ بازرسان است. بازرس تعیین شده لازم است واجد شرایط زیر باشد:
اولاً، فردی مطمئن باشد. ثانیاً، فروتن و اهل تواضع و تقوا باشد. ثالثاً، مسائل را دقیقاً (با دید کارشناسی) به مسئولان منتقل کند. این شروط در نامة حضرت به مالک اشتر دیده می‌شود:"برای رسیدگی به کارهای آنان اشخاصی را معین کن که نزد تو مورد اطمینان و اهل ترس از خدا و فروتن باشند تا نیازها ومسائل آنان را به تو اطلاع دهند".
3. دقت در بازرسی :
بازرسی باید بر اساسِ نظام دقیق، و حتی‌المقدور مخفیانه باشد. در تعبیر حضرت، لفظ "عیون"، کنایه از مخفی بودن امر بازرسی دارد، خصوصاً در حوزة اقتصادی. به علّت دقّتهای مورد نیاز در امرِ بازرسی، روشهای انجام کار باید به شکلی باشد که حساسیّت برنیانگیزد. حضرت امیر در کنارِ توصیة ویژه به امورِ بازرگانان و تولیدکنندگان، بر بازرسی نسبت به اعمال آنان نیز تاکید فراوان دارد. ایشان در این مورد می‌فرماید:
"به کارِ آنان، چه در مرکز حکومت و چه در شهرهای دیگر کشورت باشند، رسیدگی کن". بر اساسِ همین بازرسی است که رفتارهای غلطی چون احتکار و نیز فعالیتهای فاسد اقتصادی و اموری مثل تنگ‌نظریِ فاحش و بخل ناپسند و حتی نرخ‌گذاری خودسرانه در فروش کالا شناسایی می‌شوند و بر مبنای آن می‌توان از این رفتار خلافِ قانون و ناشایست جلوگیری نمود.
پایان پیام/
نظر شما