به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری شبستان، حضرت علی (ع) در دوره‌های مختلف و در زندگی شخصی به فعالیت‌های اقتصادی دست می‌زد. ابونعیم اصفهانی در حلیه الاولیاء به این موضوع می‌پردازد که «علی (ع) هرگاه به تنگنای معیشت گرفتار می‌شد از مردم دوری می‌گزید وبه کسب و تلاش می‌پرداخت» (ابونعیم، 1387 ه. ق، 70). منابع تاریخی نیز گواهی می‌دهند که ایشان در دوران خلفا در منطقه‌ی ینبع در 165 کیلومتری غرب مدینه در ساحل دریای سرخ به فعالیت‌هایی مانند حفر چاه، احداث مزارع و نخلستان‌ها مشغول بوده‌اند. در دوران پیامبر (ص) نیز علاوه بر غنائم جنگی که به مجاهدان می‌رسید، کار شخصی از منابع درآمد علی (ع) بود.
بازرگانان و صنعتگران نیز به عنوان عاملان اصلی گردش چرخ اقتصاد جامعه در نگاه ایشان جایگاه والایی داشتند زیرا کار آنها نوعی فعالیت تولیدی به حساب می‌آمد و به عنوان مثال، بازرگانان، سرمایه خود را به کار می‌انداختند و دائم در رفت و آمد بودند و حضورشان در جامعه مفید و اثر بخش بود. علی (ع) برای حمایت از تجار، به ساختن بازار به عنوان مرکز مهم کار و تلاش اقتصادی پرداخته و آن را در اختیار بازرگانان قرار می‌دادند (عاملی، بی تا، 27). تجارت و فعالیت اقتصادی در جهان امروز رنگ تازه‌ای یافته و در نظام سرمایه‌داری بی‌آنکه فروشنده کار تولیدی انجام داده باشد به صورت هدفی سودجویانه درآمده و انتقال مالکیت، منشأ سود شده است. دلال‌ها و واسطه‌ها که در سیستم‌های اقتصادی امروز دنیا بدون انجام کار تولیدی سودهای کلان می‌برند در اسلام و الگوی اقتصادی علی (ع) جایی نداشته و فعالیت‌شان محکوم شده است.
بی شک کار وتولید در یک نظام اقتصادی و با توجه به مبانی اعتقادی آن نظام محدودیتهایی نیز به همراه دارد. در نظام اقتصادی اسلام و سیره‌ی عملی علی (ع)، اشاراتی به آنچه می‌توان از آن به انحراف اقتصادی در کار و تولید تعبیر نمود، شده است. یکی از بارزترین جلوه‌های انحراف در امر تولید، کار و انباشت ثروت در نگاه علی (ع)، ربا می‌باشد که به تبع موضع مکتب اقتصادی اسلام، محکوم شده است. باید گفت «اسلام هر درآمدی را که از کار مستقیم یا ذخیره شده به دست نیامده باشد، غیر قانونی می‌داند وبهره نیز در زمره همین درآمدهاست.
از عواملی که به گفته‌ی وی در سقوط انسان در ورطه‌ی ربا اثرگذار است، عدم آشنایی بازرگانان با فقه است (سیدرضی، 1370، حکمت 447) به این معنا که ناآگاهی با قوانین شرعی می‌تواند موجب خروج از مسیر صحیح تجارت اسلامی شود و این موضوع در مورد ربا که به صورت مخفیانه و آرام در سیستم اقتصادی رسوخ می‌کند، بسیار صادق است. علی (ع) که حرکت ربا در میان مردم را از راه رفتن مورچه‌ای بر روی سنگی سیاه مخفی‌تر می‌داند، به بازرگانان سفارش می‌کند که پیش از پرداختن به تجارت، آداب و قوانین آن ر ا بیاموزند (حرعاملی، 1403 ه ق، 283).
وی بازرگانان و صنعتگران را مایه‌ی منفعت و آسایش و راحتی جامعه دانسته زیرا به اعتقاد وی آنها اهل ستیز و فتنه گری نیستند و برای هدف خود که در جهت رسیدن جامعه به رفاه بالاتر است، سختی‌های زیادی را متحمل می‌شوند ولی در عین حال آنها را به رعایت انصاف و دوری از احتکار و تعیین قیمت مناسب برای کالاها دعوت می‌کند. در عمل نیز علی (ع) به اقدامات مؤثری دست می‌زد و گفته شده است که وی بارها به بازارهای کوفه سرکشی می‌کرده و به هر بازاری که می‌رسیدند، می‌فرمودند: «ای گروه بازرگانان از خدا بترسید، پیشاپیش از خدا طلب خیر کنید و با آسان گرفتن بر مشتریان از خداوند برکت بخواهید و به آنها نزدیک شوید و خود ر ا با بردباری بیارایید. از قسم دروغ بپرهیزید و دروغ نگویید. از ظلم دست بکشید و با مظلومان به انصاف برخورد کنید. به ربا نزدیک نشوید و کم فروشی نکنید و حقوق مردم را کم ندهید و در زمین به فساد سرمدارید» (همان، 284).
این گونه مقابله با هرگونه کج روی در مسیر عدالت از بارزترین و زیباترین جلوه‌های سیره‌ی ایشان است. بدون شک هدف فعالیت اقتصادی در این نگاه، برآورده شدن نیازهای مردم و رسیدن افراد جامعه به سطح بالاتری از رفاه است که همگی باید در مسیری عادلانه که به رضای خداوند ختم شود، محقق گردند و به هیچ عنوان، تحقق عدالت در جامعه قربانی سود مالی بیشتر نخواهد شد.
عدالت اقتصادی مصداقی از عدالت در معنای وسیع آن است. معرفی معنای وسیع عدالت راهی است برای یافتن حدود و ثغور مفهوم عدالت اقتصادی و به تعبیر دیگر، عدالت اقتصادی بُعدی از ابعاد گوناگون عدالت، از قبیل عدالت سیاسی، قضایی و فرهنگی است. امروزه برای عدالت اقتصادی گاهی از واژه عدالت اجتماعی نیز استفاده می شود. حضرت علی (ع)برای عدالت در موارد مختلف کاربرد های مختلفی داشتند
در مواردی، عدالت به معنای مساوات و برابری به کار رفته است، از جمله:
در مواردی نیز، عدالت به معنای مراعات حقوق آمده است. البته منشأ حق می تواند رابطه ای تکوینی و حقیقی بین غایت و ذی غایت4 یا امری قراردادی باشد که در قالب قانون و سنت هویدا می شود.
گاهی نیز عدالت به معنای قرار گرفتن هر چیز در جایگاه واقعی خود معرفی شده است. در این معنا، باید پیشاپیش برای هر چیز به طور تکوینی یا قراردادی جایگاهی فرض شود تا استقرار آن در جایگاه متناسب خود، مصداق عدالت و خروج از آن جایگاه، بیعدالتی محسوب گردد.
سازگاری عدالت با کارآیی و رفاه را در کلمات امیرالمؤمنین علی(ع) می توان سراغ گرفت:
بِالْعَدْلِ تَتَضَاعَفُ الْبَرَکَات،45
با عدل برکات چند برابر می شود.
مَاعُمّرِتِ الْبَلْدان بِمِثْلِ العَدْلِ،46
هیچ چیزی مانند عدالت باعث آبادانی کشورها نمی شود.
فَاِنَّ فِی الْعَدلِ سَعَةٌ،47
به درستی که در عدل گشایش است.
نتیجه عدالت راستین به جامعه منهای فقر است، چنانکه امام علی(ع) درباره کوفه می فرماید:
مَااَصْبَحَ بِالْکُوفَهِ اِلاّ نَاعِما، اِنَّ اَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً لَیَأکُلَ البُرُّ وَ یَجْلِسَ فِی الظِّلِ وَ یَشْرِبَ مِنْ ماءِ الفُراتِ.48
هیچ کس در کوفه نیست که زندگی او سامانی نیافته باشد، پایین ترین افراد نان گندم می خورند، و خانه دارند، و از بهترین آب آشامیدنی استفاده می کنند.
پایان پیام/
نظر شما