خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: خشکسالی وارد شانزدهمین سال در خراسان جنوبی شده و باز هم کمبود بارندگی خبر از ادامه خشکسالی می‌دهد، چندین سال است زنگ خطر قناتها به صدا درآمده و اغلب قنات های این خطه شرمسار لب های تشنه کویر شده اند.
متاسفانه به خاطر خشکسالی چند سال اخیر، قناتها به لحاظ میزان دبی آب با اُفت بسیار شدیدی مواجه شده‌اند هر چند امروز تلاش می شود تا توجه ویژه ای به احیا و حفاظت از قنات شود اما هنوز هم بسیاری از آنها در معرض خطر آلودگی و خشک شدن هستند.
حفر بی رویه چاه، عدم توجه به اجرا شدن عمل لایه روبی و اجرای برنامه های عمرانی بدون توجه به وجود قنات ها و خشکسالی از جمله اتفاقاتی هستند که باعث خشک شدن یا مرگ قنات ها می شوند.
قناتها بخشی از مهمترین فرهنگ کشاورزی استان هستند و از آنها به عنوان میراث جاودانه کشاورزان یاد می‌شود چرا که هر کدام از آنها توسط نسل‌های متمادی ساخته شده و امروز به نسل حاضر رسیده‌اند، قنات بدون آنکه سفره های زیرزمینی آب را دستخوش تغییر و تخریب کند، بخشی از مهمترین نیازهای کشاورزان به آب را تامین می کند. از قنات به عنوان بهترین شکل مصرف آب در توسعه پایدار یاد می شود.
خراسان جنوبی با 6 هزار و 234 رشته قنات در بهره گیری از آب قنوات برای تامین آب کشاورزی شهره بوده و حفر قناتها و محافظت از آنها در انتقال آب شیرین به حاشیه دشتها و حاشیه کویر و تامین آب موثر است. لذا امروز باید مانع نابودی این میراث کهن در سراسر این سرزمین شد.
احیای 2 هزار و 176 رشته قنات در استان
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند گفت: از سال 84 تاکنون بیش از 2 هزار و 176 رشته قنات در مناطق مختلف این استان با مبلغ 21 میلیارد تومان احیا و مرمت شده است.
حسین اصغری با بیان اینکه این استان دارای 6 هزار و 234 رشته قنات به ثبت رسیده دارد، افزود: اما بیش از 7 هزار و 500 قنات در استان وجود دارد که برخی از آنها بخاطر صعب العبور بودن و عدم وجود راه دسترسی تاکنون به ثبت نرسیده اند.
وی با اشاره به اینکه اعتبارات عمرانی این مجموعه از مرداد ماه پرداخت و تا پایان تیرماه سال بعد ادامه دارد، تصریح کرد: از محل اعتبار مصوب عمرانی سال گذشته در استان 121 رشته قنات احیا شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی یادآور شد: سال گذشته اعتبار مصوب استانی یک میلیارد و 800 میلیون تومان بوده که 50 درصد آن تخصیص یافته است.
تصویب یک میلیارد و 327 میلیون تومان اعتبار استانی برای احیای قنوات در سال جاری
صغری همچنین اعتبارات ملی سال گذشته را 880 میلیون تومان عنوان کرد و افزود: از این اعتبارات 65 درصد آن تخصیص داده شده است.
وی با بیان اینکه امسال پیش‌بینی می‌شود با افزایش هزینه‌ها 55 رشته قنات در استان احیا شود، اعلام کرد: در سال جاری برای احیای قنوات یک میلیارد و 327 میلیون تومان اعتبار استانی مصوب شده که پیش‌بینی می‌شود یک میلیارد و 500 میلیون تومان نیز از محل اعتبارات ملی به اعتبارات احیای قنوات استان اضافه شود.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: بر اساس برآورد ما 10 درصد قنوات استان بایر است همچنین در اثر تداوم خشکسالی از مابقی قناتها 30 درصد آنها به قدری کم آب شده‌اند که دیگر قابل آب دهی نمی‌باشد که البته عمده آنها قنوات فصلی هستند.
اصغری با اشاره به اینکه بیشتر قنوات استان کوهپایه‌ای است، ادامه داد: از 70 درصد قنات‌هایی که آب دارند حداقل 20 تا 70 درصد آنها دچار کاهش آب دهی شده‌اند.
وی با بیان اینکه در شهرستان بیرجند یک هزار و 770 رشته قنات به ثبت رسیده، گفت: طول متوسط همه قنوات استان حدود یک کیلومتر است.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه قنات؛ سازه‌ای پیچیده است، افزود: احیای هر کیلومتر قنات به طور متوسط 200 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد.
سیل و عامل انسانی تهدید پیش روی تداوم حیات قنوات
اصغری قناتها را آسیب پذیرترین سازه در برابر حوادثی مانند سیل و زلزله اعلام کرد و بیان داشت: چون مسیر عبور آب خاکی است با کمترین رانش و بارندگی، مسیر تخریب می شود.
وی متذکر شد: به جز خشکسالی و قهر طبیعت که گاه به شکل زلزله و گاهی به شکل سیلاب‌های ویرانگر ظاهر می شود و چاه ها و دیواره قنات ها را تخریب و مسیر انتقال آب را مسدود می کند، عامل انسانی نیز تهدید پیش روی تداوم حیات قنوات محسوب می شود.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی افزود: تجاوز به حریم قنات توسط افراد و ادارات دولتی یکی از بلاهای انسانی است که بر سر قناتها نازل شده و به عنوان مثال برخی مواقع شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و اداره مسکن و راه سازی وقتی در حین کار به حریم قنات می‌رسند برای اینکه دچار مسائل حقوقی و جابه جایی زمین نشوند آثار قنات را نابود می‌کنند.
اصغری ادامه داد: به محض اینکه حریم قنات مورد تجاوز قرار گیرد باید مالکین به مراجع قانونی مراجعه کنند و جلوی ضرری که از ناحیه تجاوز به حریم متحمل شده‌اند را بگیرند.
وی با بیان اینکه سیل یکی از عوامل اصلی و بزرگ در خسارت به قنوات است، گفت: حدود 90 درصد خسارت‌های اتفاق‌افتاده از سیل بر اثر سهل‌انگاری مالکین و باز بودن میله‌های چاه بوده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی کم آبی قنات ها را در شرایط خشکسالی اجتناب ناپذیر دانست و تصریح کرد: کار کردن در قنات در سالهای خشکسالی نه تنها مثبت نیست بلکه منفی بوده به خاطر اینکه راه رفتن در قنات باعث برداشته شدن لایه های طبیعی قنات و پایین رفتن سطح آب می شود.
اصغری از مالکان قنات درخواست کرد تا با انتخاب یک نفر به عنوان قنات بان و حفاظت این شخص از قنات و جلوگیری از ورود به قنات، به جلوگیری از خشک شدن قنات کمک کنند.
مشارکت بیش از 15 درصدی مالکین برای احیای قنات
وی ضمن اشاره به این مطلب که مرمت و بازسازی قنات را سازمان جهاد کشاورزی با مشارکت 15 تا 40 درصدی مالکین قنات انجام می‌دهد، یادآورشد: البته مشارکت مالکین بیشتر به صورت یدی است اما اگر مالک بر اثر کهولت سن توان کار کردن را نداشته باشد این سهم مشارکت نقدی دریافت می‌شود.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی عدم شناخت کامل کارشناس جهاد کشاورزی و مقنی از قنات، اطلاع بیشتر مالکین از قنات و حفظ سنت حسنه انتقال نسل به نسل قنات را از جمله دلایل مشارکت مردم و مالکین در خصوص احیای قنوات برشمرد.
سالانه فقط 10 درصد متقاضیان قنات را پاسخگو هستیم
اصغری با بیان اینکه اعتبارات ما محدود است و هر سال کمتر از 10 درصد متقاضیان قنات را پاسخگو هستیم و مابقی افراد دست خالی به روستاها برمی‌گرددند، گفت: به همین خاطر ما نمی‌توانیم تمام اعتبار مورد نیاز قنات را تامین کنیم بلکه یک فاز را تعریف و برای آن اعتبار تخصیص می‌دهیم اما کشاورزان وقتی کار را در حال انجام می‌بینند خودشان میزان مشارکت خود را برای احیا قنات بیشتر می‌کنند.
در حال نابودی بودن نسل مقنی در استان
به گفته وی شغل مقنی گری و نسل مقنی در استان در حال از بین رفتن است بخاطر اینکه با وجود سختی کار حق وحقوق، بیمه و نظام صنفی ندارند که این موضوع قناتها را مورد تهدید قرار داده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی تاکید می کند: اغلب قنات ها میراث ملی ماست و از سویی دیگر قناتها با وفاترین، ارزان ترین و مطمئن‌ترین منابع آبی هستند که ممکن است بر اثر خشکسالی چند صباحی کم آب شوند اما با بارندگی دوباره آب‌دار می‌شوند.
اصغری با اشاره به اینکه استحصال آب از طریق چاه های کشاورزی مقرون به صرفه نیست، یادآور شد: چاه‌ها گران‌ترین و نامطمئن‌ترین منابع آبی هستند که پیش‌بینی می‌شود تا چند صدسال دیگر تمام شوند.
بازندگی های رگباری و خشکسالی؛ 2 عامل تخریب قنوات خراسان جنوبی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند اظهار داشت: قنوات خراسان جنوبی با دو مشکل جدی مواجه هستند که یکی از این مشکلات بحث سیلاب هایی است که همه ساله در "فروردین و اردیبهشت" و "بهمن و اسفند" به دلیل بارندگی های رگباری شدید سطح استان، موجب تخریب قنوات می شوند.
ابوالحسن میرجلیلی افزود: روان آبها و سیلاب های سطحی خسارات زیادی به قنات های تمامی شهرستان های استان وارد کرده اند.
وی دومین عاملی که قنات های استان را در سالهای اخیر تحت الشعاع خود قرار داده است، "خشکسالی" ذکر کرد و گفت: خشکسالی خراسان جنوبی وارد شانزدهمین سال خود شده است و در حال حاضر تمامی شهرستان ها نسبت به سال قبل وضعیت بدتری دارند.
وی به کاهش 50 درصدی بارندگی در شهرستان بیرجند در سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته اشاره کرد و ادامه داد: خشکسالی در بحث کشاورزی، دامی و قنوات تاثیر زیادی گذاشته است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی بیان کرد: بر اساس تفاهم نامه ای که بین جهاد کشاورزی، مدیریت بحران و بسیج سازندگی استان منعقد شده است، با مشارکت و همکاری مردم بحث مرمت و لایه روبی قنوات در دستور کار قرار دارد.
بیلان آب خراسان جنوبی "منفی" است
میرجلیلی با تاکید بر اینکه حجم خشکسالی های سالهای اخیر و خسارات وارده بسیار زیاد است، گفت: با اعتبارات اختصاص یافته تنها بخش کوچکی از این مرمت و لایه برداری امکان پذیر است.
وی با بیان اینکه خشکسالی تمامی استان را تحت تاثیر خود قرار داده است و همه قنات ها را متاثر کرده است، اظهار داشت: اعتبارات اختصاص یافته باتوجه به عمق فاجعه بسیار محدود است و در واقع بیلان آبی خراسان جنوبی منهای 185 میلیون متر مکعب است.
وی ادامه داد: یعنی میزان آب وارده به سفره های آب زیرزمینی از میزان آب مصرف شده در بخش های کشاورزی، صنعت، دامداری و منازل مردم بسیار کمتر است.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه 90 درصد آب استان در بخش کشاورزی و تنها 4 درصد در بخش شرب منازل مردم مصرف می شود، از کشاورزان و مردم خواست در مصرف آب صرفه جویی کنند.
پایان پیام/
گزارش؛ زهرا مهرور
نظر شما