راهکار مقابله با زلزله های اقتصادی چیست؟

خبرگزاری شبستان: "به هر حال از یک طرف مدیریت جهادی لازم است تا اقتصاد دانش بنیان در کشور تحقق پیدا کرده و نهادینه شود؛ مدیریت قدرتمندی که پژوهش های کشور را به سمت نیازهای اصلی و واقعی و دانش هایی که به تولید ثروت منجر می شود، سوق دهد و از این همه استعدادهای فراوان انسانی در داخل کشور استفاده شود." این جملات بخشی از سخنان حجت الاسلام جواد ایروانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در خصوص چیستی اقتصاد دانش بنیان و نتایج ظهور و بروز آن در کشور است که مشروح آن از نظرتان می گذرد:
 

اقتصاد دانش بنیان چه معنا و مفهومی دارد و کاربرد آن چیست؟
امروز یکی از مسائل مهم اقتصادی و علمی در سطح جوامع، بحث اقتصاد دانش بنیان است؛ به طور خلاصه این اصطلاح به معنای آن است که اولا در کشور علم تولید شده و ثانیا تبدیل شود به ثروت، یعنی در حقیقت اقتصاد دانش بنیان مبتنی بر فرآیند دو مرحله ای است اول تولید دانش بر اساس نیازها آن هم دانش مفید و موثر و مرحله دوم تبدیل این دانش به ثروت یا تجاری سازی این علم.
اگر این اتفاق بیفتد یک ثباتی برای اقتصاد پدید خواهد آمد، ثباتی که ناشی از درون زا بودن اقتصاد و تولید ثروت است و بسیار متفاوت خواهد بود با اقتصادی که متکی باشد بر منابع زیرزمینی و تجدیدناپذیر که مشکلات عدیده به همراه دارد.
 

این نوع اقتصاد چگونه بر رویکرد اقتصاد مقاومتی تاثیر بر جای می گذارد؟
همان طور که اشاره شد این نوع اقتصاد از یک سو مبتنی است بر نیروی انسانی که در داخل وجود دارد و در حقیقت متکی به عناصر خارجی نیست و از طرف دیگر به دلیل اینکه مشکلات اقتصاد متکی بر منابع طبیعی را ندارد، پایداری و ثبات و مقاومت بیشتری دارد. اقتصادی که متکی بر منابع طبیعی مانند نفت و گاز باشد ممکن است با نوسانات بازار در سطح جهانی با بحران های اقتصادی، با تحریم قدرت ها، با احتمالا کم شدن یا به اتمام رسیدن آن منابع و اتفاقات از این دست، تکان های شدید به اقتصاد کشور وارد کند ضمن این که منابع ملی منابعی که برای نسل های بعدی است را هدر می دهد و مشکلاتی که برای محیط زیست دارد در حالی که اقتصاد دانش بنیان بیشتر این مشکلات را ندارد به این دلیل چنین اقتصادی طبعا از درون مقاوم است و به همین جهت یکی از شاخصه های مهم اقتصاد مقاومتی این نوع از اقتصاد است.
 

اقتصاد دانش بنیان چه تاثیری می تواند بر مدیریت جهادی و اصلاح فرهنگی داشته باشد؟
به هر حال از یک طرف مدیریت جهادی لازم است تا اقتصاد دانش بنیان در کشور تحقق پیدا کرده و نهادینه شود؛ مدیریت قدرتمندی که پژوهش های کشور را به سمت نیازهای اصلی و واقعی و دانش هایی که به تولید ثروت منجر می شود، سوق دهد و از این همه استعدادهای فراوان انسانی در داخل کشور استفاده شود. از طرف دیگر متولیان این امر از پژوهشگر گرفته تا دانشجو و استاد باید با یک حرکت جهادی کار را پیش گیرند. ما به دلایلی که در جای خود بحث می شود در سده های اخیر دچار عقب افتادگی های زیادی بودیم با یک حرکت آرام نمی توان تحول ایجاد کرد و یک حرکت جهادی لازم است که هم در سطح مدیران و هم در سطح کسانی که خود دست اندرکار هستند و در واقع یعنی رزمندگان و مجاهدان این میدان که باید این حرکت جهادی را انجام دهند، ضروری است.
 

چه نوع دانشی می تواند مبانی اقتصاد دانش بنیان قرار گیرد؟ به عبارت دیگر تا چه اندازه آموزه ها و تصریحات دینی می تواند مبنای این دانش قرار گیرد؟
ببینید در اینجا یک بحث است اینکه چه دانش هایی منتهی می شود به تولید ثروت که این موضوع کاملا فنی و کارشناسی است که در عرصه ها و علوم مختلف نقشه راهی می خواهد که اعم از اینکه ما در کجا هستیم، دنیا کجاست، به کجا باید برسیم، به سمت چه دانش هایی باید برویم که فعلا برای کشور مفید است یا امکان مبتنی شدن اقتصاد بر آن ممکن است؛ اما یک بحث دیگر زیر بنایی تر است که مبانی این اقتصاد دانش بنیان از کجا اتخاذ می شود. طبیعی است مبانی ما مبنای دینی و اسلامی است یعنی الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی مبتنی بر آموزه های دینی و بومی. لذا برخی از دانش ها ممکن است ایجاد ثروت کند اما با مبانی فرهنگی و دینی ما سازگار نباشد مانند دانش هایی که منتهی می شود به زیان رساندن به بشر یا ظلم و استعمار و استثمار که الان متاسفانه در مافیای بزرگ دارویی است یا کارخانجات ساخت سلاح های کشتار جمعی و ... .
 

با توجه به برآیند صحبت های شما، ما این دانش را باید از مبانی دینی و بومی خود اخذ کنیم، این در حالی است که دانش اقتصاد رایج در دانشگاه های کشور امروز از غرب گرفته شده و خود نیاز به تحول دارد؛ آیا این پروسه فرآیند تولید علم اقتصاد دانش بنیان را با کُندی مواجه نمی کند؟ به عبارت دیگر تولید این دانش ابتدا منوط بر آن است که تحولی اساسی در دانش اقصاد کلی صورت گیرد، سپس از قِبَل این دانش اقتصاد کلی، اقتصاد دانش بنیان نیز کسب شود و این جریان به حرکتی مدت دار روبه رو خواهد شد. آیا این طور نیست؟
اینجا دو بحث است یکی آن که خارج از مقوله علم اقتصاد چه دانش هایی در علوم پایه، فنی مهندسی، پزشکی، هوا فضا و مانند آن وجود دارد که باید جامعه علمی را به سمت آن دانش ها سوق داد و دولت زمینه را بیشتر فراهم کند و آن دانش ها که شکوفا شوند به طور طبیعی برخی از مشکلات کشور را حل می کنند مثلا ما الان در بین کشورهای اسلامی حدود 57 کشور داریم که شناسنامه اسلامی دارند. اینها از نظر پیشرفت علمی و توسعه اقتصادی در یک سطح نیستند. برخی از آنها در چند دهه اخیر بر همین مقوله اقتصاد دانش بنیان موفق عمل کردند. طبق آمار چند سال پیش مثلا مالزی در بین کشورهای اسلامی 86 درصد صادرات محصولات با فناوری بالا را به خود اختصاص داده است و آن 14 درصد باقی مانده برای کل 56 کشور اسلامی دیگر است. واقعیت آن است که مالزی به سمت آن دانش هایی که قابلیت تبدیل به ثروت را داشته باشد، رفته است. اما بحث دوم آن که موتور محرک این فرآیند و مبانی جهان بینی و انسان شناختی آن، مبانی دینی و اسلامی باشد که اتفاقا مالزی با شعار اسلام تمدن ساز و ایمان و معنویت از سال ها پیش وارد این مقوله شد. سپس در این عرصه اگر ما مقداری جلو رویم نوبت می رسد به تحول در علوم انسانی که دانش اقصاد جزو آن است. اما وقتی سخن از تحول به میان می آید معنایش این نیست آن چه در اقتصاد متعارف است کاملا حذف و نفی شود و محتوایی جدید و دانش کاملا نو به عرصه بیاید بلکه بخشی از دانش اقتصاد متعارف تجربه های بشری بوده که درست است و بخش هایی باید بر اساس مبانی دینی اصلاح یا ایجاد شود. البته در چند سال اخیر حداقل در آموزش عالی این بحث مطرح است به سمت تحول علوم انسانی از جمله اقتصاد پیش رویم که زمانبر است.
ما در کشور خود از دو مرحله ای که ابتدای بحث ذکر شد، در اولی یعنی تولید علم خوش درخشیدیم و ظرف چند سال گام به گام رشد کردیم تا اینکه از یکی دوسال پیش رتبه اول را در منطقه خاورمیانه از نظر تولید علم داریم. این گام لازم است اما کافی نیست قدم دوم باید تبدیل این علم به صنعت و ثروت باشد. این اقدام دوم ممکن است در همان مرحله اول هم تاثیرگذار باشد به این معنا که پژوهش ها را به سمت مسائل مفید سوق دهد. تا این گام دوم محقق نشود آن قدم اول فایده چندانی نخواهد داشت ما امیدوار هستیم با تاکیدات رهبری در این عرصه و از جمله در مورد شرکت های دانش بنیان این گام دوم که آغاز شده به کمال خود برسد و به سرعت به سمت اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی پیش رویم.
پایان پیام/