طعم شیرینی که با نخوردن احساس می شود/حال خوب لحظه افطار ناشی از چیست؟

محمدحسین توانایی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در گفت‌وگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان در توضیح این که چرا انسان پس از یک روز وزه داری و با وجود تحمل گرسنگی و تشنگی زیاد اما در هنگام افطار از شادی و نشاط خاصی برخوردار است گفت: انسان یک موجود دو بعدی است که یک بعد او را فطرت و بعد دیگرش را طبیعت تشکیل می دهد.  فطرت انسان ریشه در آفرینش اولیه و دمیده‌شدن روح از جانب خداوند در او دارد «ونفخت فیه من روحی» همچنان که آیات قرآنی نیز بر این مسئله تاکید دارد آنجا که می‌فرماید « فأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ... »

وی افزود: طبیعت انسان ریشه در خاک و دنیای مادی و فطرت او ریشه در آسمان دارد. این غزل از حافظ که 

«دوش دیدم که ملایک در میخانه زدند    گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند»
«ساکنان حرم ستر و  عفاف ملکوت      با من راه نشین باده مستانه زدند»
«آسمان بار امانت نتوانست کشید        قرعه کار به نام من دیوانه زدند» نیز حکایت فطرت انسان است و تمثیل و تبیین فطرت آسمانی انسان را بیان می‌کند. 

این استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)  تصریح کرد: هنگامی که انسان با تلاش، مجاهدت، تمرین و با هدف جلب رضایت خدا بر خواسته‌ها و وسوسه‌های نفسانی که ریشه در طبیعت دارد، غلبه می‌کند در اثر این پیروزی شگفت‌انگیز به شکل طبیعی احساس خوشایند و خرسندی به انسان دست می‌دهد و این احساس خوشایند در ماه رمضان به دلیل مبارزه و مقابله با هوا و هوس‌ها جلوه بارزتری می‌یابد.

توانایی با اشاره به وجود مراتب مختلف برای این مبارزه و مجاهدت با نفس گفت: مبطلات روزه که در فقه اسلامی به آن اشاره شده، حداقل‌هایی است که در روزه رعایت می‌شود اما برای بسیاری از انسان‌ها علاوه بر این موارد، روزه چشم، روزه گوش، روزه زبان و روزه قلب نیز وجود دارد. بسیاری از مومنان در ماه رمضان به مراتب بالاتری از مجاهدت با نفس اقدام می‌کنند. انسان در این مبارزه به‌ویژه هنگامی که در تابستان و گرمای طاقت‌فرسا باشد از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کند، حتی مجاهدت را بالاتر می‌برد و مراقب است که هر سخنی را نشنود، هر سخنی را به زبان نیارود،  هر تصویری را نبیند و حتی احتیاط می‌کند که به مسایل شبهه‌ناک نزدیک نشود. با این مجاهدت‌های متنوع آن هم در روزگار ما، طبیعی است که انسان هرچه به پایان روز نزدیک‌تر می‌شود احساس شگفتی و شکفتگی بیشتری می یابد زیرا احساس می‌کند که به آن حالت فرح و فرحناکی که قرآن از آن یاد کرده یعنی شادی واقعی و سرور قلبی نزدیک می‌شود و این حس خوشایند حاصل نبرد عقل و فطرت با نفس و طبیعت انسان است.

این پژوهشگر دینی احساس برآمدن از عهده انجام تکلیف را از دیگر علل شادی انسان در روزهای ماه مبارک رمضان برشمرد و گفت: خداوند تکالیف خود را به‌ویژه تکالیفی مانند روزه را با ندا و خطاب «یا ایها الذین آمنوا»  برای انسان ها بیان کرده است. در سوره مبارکه بقره هنگامی که دستور روزه‌داری در رمضان صادر می‌شود با همین خطاب می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ. ای کسانی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده است چنانکه بر کسانی که پیش ازبودند نیز نوشته شده بود! انسان آن گاه که خود را مخاطب ندای الهی می‌بیند و به این مسئله توجه می‌کند که خداوند وی را صدا می‌زند، بار این تکلیف مشقت‌بار الهی بر او آسان می‌شود به‌ویژه هنگامی که احساس می‌کند در پایان روز از عهده این مجاهدت برآمده و فرمان الهی را به عنوان بنده شایسته او انجام داده طبیعی است خوشنودی مضاعفی در انسان پدید می‌آید.

توانایی در ادامه به جنبه جسمانی روزه و اار آن بر جسم اشاره کرد  وگفت: انسان به صورت طبیعی هنگامی که از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها امساک می‌کند یک حالت «رقت قلب» و «نازکی دل» در وجود خود می یابد و احساس می‌کند از نظر روحی و روانی، پاکیزگی و تحولی در او ایجاد شده و به هدفی که خداوند او را برای آن آفریده نزدیک‌تر شده است از سوی دیگر از نظر بهداشتی، بدن حالت سبکی پیدا کرده و در اثر تحمل گرسنگی و تشنگی بسیاری از مواد زاید بدن دفع می‌شود و این حس به انسان دست می‌دهد که به واقعیت‌هایی که امروزه از سوی پزشکان و روان‌پزشکان برای سلامت جسم و روح مطرح می‌شود، نزدیک شده است. به عبارت دیگر با روزه گرفتن، هم بهداشت و سلامت جسمی و هم بهداشت و سلامت روح و روان در او تامین شده و از این جهت وجد و شعف در انسان تقویت می‌گردد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) عامل موثر دیگر در ایجاد نشاط در انسان در هنگام افطار و پایان روز را چنین عنوان کرد که: انسان در پایان یک روز که روزه‌داری کرده به‌ویژه هنگامی که علاوه بر محرمات به مکروهات نیز نزدیک نمی‌شود و از موارد شبهه‌ناک نیز پرهیز می‌کند به صورت طبیعی این فرد چنین احساس خوشایندی خواهد داشت که خدا را به خاطر خودش دوست دارد نه به دلیل وعده‌‌هایی که به او داده یا به دلیل تهدیدهایی که برای او داشته است. بلکه به این دلیل فرامین الهی را انجام می‌دهد که حضرت باری تعالی را به مثابه یک معشوق و محبوب دوست دارد. در این میان ممکن است از او سوال شود که آیا فلسفه این 17 ساعت روزه‌داری را می‌داند؟ و او پاسخ می‌دهد که من شاید فلسفه این عمل را نیز بدانم اما به این دلیل روزه نمی‌گیرم. بلکه روزه می‌گیرم چون خدا را دوست دارم و به دلیل این دوست داشتن هرچه فرمان دهد، اطاعت می‌کنم.

توانایی در ادامه با آوردن تمثیلی این رابطه محبت‌آمیز میان انسان و خدا را به تصویر کشید و افزود: این رابطه مانند رابطه دو دوست صمیمی است. ممکن است گاهی یکی از دو دوست از دیگری بخواهد که او را برای انجام کاری به عنوان مثال برای خرید همراهی کند، نفر دوم ممکن است حتی هیچ خریدی نداشته باشد اما دوست خود را همراهی می‌کند. همه افرادی که این مطلب را می‌خوانند تأیید می‌کنند که گاهی دوستان برای هم کارهای سنگینی انجام می‌دهند، هوای گرم یا هوای سرد، طی مسافت‌های طولانی یا حتی شرایط مخاطره‌آمیز را به خاطر دوست خود تحمل می کنند.

وی افزود: وقتی انسان احساس می‌کند خدا دوست صمیمی اوست و به خدا عشق می‌ورزد طبیعی است به هر چه که می‌گوید عمل می‌کند و معتقد است فلسفه اعمال چندان اهمیتی ندارد بلکه آنچه مهم است این است که خدا از انسان چیزی را خواسته است و او باید انجام دهد. در پایان روز نیز به این فکر می‌کند که به دلیل عشق و علاقه این عمل طاقت‌فرسا - البته از نظر دیگران-  را انجام داده است و همین مسئله احساس وجد و شعف و سرور و فرح در انسان پدید می‌آورد.

پایان پیام/