حجت‌الاسلام سیدضیاءالدین کیا الحسینی: مسجد از ابتدای تأسیس تاکنون یک نهاد فرهنگی به شمار می‌آید که به طور غیرمستقیم می‌تواند بر جامعه و کارکردهای اقتصادی اثرگذار باشد، این کارکرد غیرمستقیم در بسیاری از مواقع می‌تواند از کارکردهای مستقیم اثرش قوی‌تر باشد و انسجام و ارتباطات بین مردم را مستحکم‌تر و نزدیکی قلب‌های مومنین را موجب شود.
کارکردهای مسجد بر متغیرهای اقتصادی غیرمستقیم است، به عنوان مثال قرائت دعای "ان الله و ملائکه یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما" پس از نماز جماعت در مسجد و دست دادن مردم با هم پس از نماز از سوی برخی این‌گونه تعبیر شده است که بعد از نماز در مسجد به فقراء و محتاجان کمک کنید و میزان کمک را به صورت مخفی به نیازمندان می‌رساند.
با نگاه به جامعه اسلامی در صدر اسلام می‌بینیم، که مسجد علاوه بر کارکرد اجتماعی و نظامی در بحث اقتصادی هم کارکرد داشته است، چرا که نیازهای افراد و نیازمندان در این نهاد دینی اطلاع‌رسانی می شد و در این فضای هماهنگ و دینی و معنوی مردم به یاری یکدیگر می شتافتند.
بسیاری از انفاقاتی که در تاریخ اسلام به صورت ماندگار باقی مانده است، مانند انفاق امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت فاطمه (س) هم در مسجد پایه گذاری شده است.
آیه و روایت مشهور در مورد امیرالمؤمنین (ع) را بسیار شنیده ایم " انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون؛ جز این نیست که ولى شما خداست و رسول او و آنان که ایمان آورده اند، همان ایمان آورندگانى که اقامه نماز و اداى زکات مى کنند، (در حالى که در رکوع نمازند)".
این آیه زمانی نازل شد که امیرالمومنین علی(ع) وقتی فقیری وارد مسجد شد و اظهار حاجت کرد، حضرت در هنگام رکوع به آن فرد نیازمند انگشتر خود را اعطا کردند که پس از آن آیه 55 سوره مائده نازل شد که ولایت شما بر عهده خدا است و پس از بر عهده رسول خدا و مؤمنانی که ایمان داشته، اقامه نماز کنند و اعطای زکات دهند و از مال خودشان انفاق کنند، که این نشان ازکارکرد اقتصادی و بخشش و انفاق هایی دارد که در صدر اسلام در مسجد صورت گرفته است.
در عصر حاضر با توجه به اینکه مسجد یک فضای روحانی، فرهنگی و معنوی دارد و تمام آموزه‌های دینی در این پایگاه معنوی به مردم تعلیم داده می‌شود، بنابراین با رجوع مردم به مسجد یک سرمایه‌ای اجتماعی در این پایگاه دینی به وجود می‌آید، در واقع پیوند مردم با مسجد زمینه ساز نزدیکی مردم به هم و اعتماد زیاد به یکدیگر می شود.
در حال حاضر با گذشت چند دهه و با مدل‌های رشدی که ارایه شده است و با توجه به اینکه گفته می‌شود سرمایه فیزیکی بر رشد اثر زیادی دارد، این نتیجه به دست آمده است که سرمایه انسانی است که باید آن سرمایه فیزیکی را به کار گیرد، از این رو سرمایه اجتماعی حضور مردم در مسجد در دامنه آموزه‌های دینی بسیار تأثیرگذار است.
صندوق‌های قرض‌الحسنه و تعاونی مساجد گامی تأثیرگذار در رفع مشکلات اقتصادی نیازمندان است، در واقع مردم با رفت و آمدی که به مسجد دارند، از مشکلات افراد نیازمند مطلع می‌شوند و با همیاری و همکاری یکدیگر به صورت متحد سعی در ایجاد چنین صندوق‌هایی می‌کنند و فضای اعتماد در بین چندین تولیدکننده ایجاد و موجب می‌شود که تعاونی‌هایی در کنار مسجد شکل بگیرد، در واقع مهم‌ترین رکن ایمان است که باعث افزایش سرمایه اجتماعی شده و سبب می‌شود این نهادها در اطراف مسجد شکل بگیرد.
صندوق قرض‌الحسنه مسجد جاوید اولین صندوق قرض‌الحسنه کشور
متأسفانه در طول چند سال گذشته نهادهای مالی در جامعه شکل گرفته است که به دلیل اعتمادی که به آنها وجود نداشت، مدتی رشد داشته‌اند ولی بعدها نزول پیدا کردند و با بحران‌های اقتصادی مواجه شدند، ولی صندوق های قرض الحسنه مساجد توانسته اند اعتماد مردم را به خود جلب کنند.
در واقع موسساتی که در کشور شکل گرفته است، عنصر اصلی دینی و مذهبی و خدمت‌رسانی به مردم را که افزایش رفاه عمومی و اجتماعی بوده است را فراموش کردند و پس از مدتی به فکر منافع فردی و مدیران خود حرکت کردند، اما صندوق‌های قرض‌الحسنه‌ای که در کنار مساجد شکل گرفتند با توجه به اینکه که در کنار مسجد و تحت نظر افراد مسجدی داده می‌شد، ماندگاری بیشتر داشته اند، که نمونه این صندوق‌ها، صندوق قرض‌الحسنه مسجد جاوید است که اولین صندوق قرض‌الحسنه کشور می‌توان از آن یاد برد. در واقع نهادهایی که با نیت مشارکت افراد مؤمن شکل بگیرد و مسجد مرکز تجمع و محور فعالیت‌های اقتصادی آنها بهترین کارکردها را دارد.
با نگاه به صدر اسلام درمی‌یابیم که در زمان پیامبر (ص) تمام جهادها حتی جهاد اقتصادی و انفاقات از مسجد نشأت می‌گرفت و مسجد محور انجام این اقدامات بوده است، در حال حاضر نیز زکات به ویژه زکات فطره در مسجد و در مکان‌هایی که نماز عید فطر برپا می‌شود، پرداخت می‌شود که هم اینها نشان از اقتصادی بودن مسجد دارد، بنابراین می توان گفت، مسجد در اشاعه و ترویج جهاداقتصادی، خمس و زکات و آموزه‌های اقتصاد اسلامی نقشی تأثیرگذار دارد.
عضو گروه اقتصاد دانشگاه مفید قم و استاد حوزه و دانشگاه
پایان پیام/
نظر شما